زمین شناسی ایران
سال:1400 | دوره:14 | شماره:57 |تعداد مقالات:8

پهنه دگرسان شده خوشنامه، در 20 کیلومتری جنوب خلخال و در منطقه فلززایی هشجین واقع شده است. تزریق نفوذی های گرانودیوریتی الیگوسن به درون سنگ های تراکی بازالت، آندزیتی و آذرآواری ایوسن سبب ایجاد دگرسانی گرمابی گسترده سریسیتی، آرژیلیک، سیلیسی، کلریتی و اکسید های آهن در غرب چنار، محمودآباد، شرق خوشنامه و رخداد کانی زایی چند فلزی سنجده، شال ولی و ام آباد در این مناطق شده است. نقطه عطف این پژوهش بررسی قابلیت روش آنالیز فاکتوری مرحله ای (SFA) برای بارزسازی آنومالی های ژیوشیمیایی واقعی موجود در منطقه است. ازآنجایی که مقدار تمرکز عناصر غیرمرتبط با کانی سازی، تاثیر منفی بر امتیازات فاکتوری عناصر دارند بنابراین تعداد فاکتورها را کاهش دادیم تا شدت آنومالی افزایش یابد. برای رسیدن به این هدف در مرحله اول از نه فاکتور محاسبه شده، عناصر غیر معرف، مزاحم و عناصری که در هیچ یک از فاکتورها مشارکت نداشتند، شناسایی و از مجموعه داده ها حذف شده و تحلیل فاکتوری بار دیگر اعمال شد. پس از اعمال سه مرحله تحلیل روی داده ها، موثرترین فاکتورهای پیشگو و مهم کانی سازی مورد استنتاج قرار گرفته و در نتیجه تعداد فاکتورها به پنج مورد کاهش یافت. استفاده از این روش موجب افزایش شدت و تعداد آنومالی های ممکن و احتمالی و در نتیجه افزایش موفقیت اکتشاف در قیاس با روش آنالیز فاکتوری معمولی شده است. از اینرو آنومالی احتمالی کانی زایی عناصر فلزی Ba، Sn، Pb و Mo از فاکتور اول و عناصر As، Cd و Sb از فاکتور چهارم در این گستره پیش بینی و معرفی می شود.

تخمین تغذیه از مباحث مهم در مطالعات منابع آب زیرزمینی به خصوص بیلان آبخوان ها بوده و در راستای مدیریت بهره برداری از آنها سودمند می باشد. در این تحقیق تغذیه به آبخوان آبرفتی سرخس که تنها منبع تامین کننده ی آب برای مصارف مختلف شرب، کشاورزی و صنعت در دشت سرخس (شمال شرق ایران و مجاور مرز ترکمنستان) می باشد، با استفاده از مدل مادفلو در نرم افزار فری وات برآورد شده است. پس از ساخت مدل مفهومی آبخوان و تبدیل آن به مدل عددی، فرآیند کالیبراسیون (واسنجی) مدل در شرایط ناپایدار در یک دوره دو ساله (سال آبی 95-1394 و 95-1396) و صحت سنجی آن انجام شده است. بررسی حساسیت مدل عددی به پارامتر تغذیه نشان دهنده توانایی آن در تخمین تغذیه به آبخوان می باشد. بر اساس نتایج مدل عددی میزان تغذیه سطحی سالانه به آبخوان سرخس حدود 80 میلیون مترمکعب بوده که از دو منبع بارش (حدود 32 میلیون مترمکعب در سال) و آب برگشتی کشاورزی (حدود 48 میلیون مترمکعب در سال) صورت می گیرد. بر این اساس ضریب تغذیه ناشی از بارش حدود 20 درصد بارش سالیانه و ضریب جریان برگشتی ناشی از آبیاری برابر 15 درصد تخلیه سالانه چاه های بهره برداری برآورد شده است. تغییرات زمانی تغذیه به آبخوان بر اساس مدل عددی کالیبره شده نشان دهنده رخداد تغذیه ناشی از بارش در ماه های دی تا خرداد و جریان برگشتی آبیاری از آبان تا فروردین هر سال می باشد. ضرایب تغذیه در محاسبات بیلان و در راستای مدیریت بهینه آبخوان سرخس و آبخوان های مشابه در ایران قابل استفاده می باشد.

یکی از مهم ترین نگرانی ها در آبخوان های مجاور به تاسیسات نفتی، نشت LNAPL [2]ها می باشد. بازیافت LNAPL ها همواره مشکل و پر هزینه است. نخستین مرحله در برنامه ریزی چنین سیستم هایی، تعیین اهداف طراحی می باشد، اغلب بیشینه سازی برداشت آلاینده، و کمینه سازی هزینه به عنوان مهم ترین اهداف طراحی در نظر گرفته می شوند. شناسایی ضخامت LNAPL و نوسانات آن می تواند تعیین کننده روش بازیافت، بیشینه سازی برداشت و کاهش هزینه آن شود. در این مطالعه از سه روش برنامه نویسی بیان ژن[3]، سیستم استنتاج تطبیقی فازی[4]، و رگرسیون چند متغیره[5]، برای تخمین و پیش بینی ارتفاع سطح LNAPL استفاده شده است. متغیرهای ورودی شامل ارتفاع سطح آب زیرزمینی و نرخ تخلیه LNAPL و متغیر خروجی ارتفاع سطح LNAPL می باشد. نتایج اجرای سه مدل توسط پارامترهای آماری مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت و مشخص شد که برنامه نویسی بیان ژن دارای نتایج بهتری می باشد و می تواند به طور موفقیت آمیزی در پیش بینی نوسانات سطح LNAPL در فراینده های Recovery مورد استفاده قرار گیرد. همچنین توسط مدل GEP یک معادله برای پیش بینی سطح LNAPL ارایه شد که می توان آن را در سر چاه برای پیش بینی ارتفاع سطح LNAPL استفاده کرد.

پهنه مورد مطالعه در بخش شمالی پهنه برخوردی زاگرس واقع شده است. وجود واحدهایی از نهشته های ژرف بستر اقیانوس، افیولیت ها و سنگ های رسوبی کربناته زاگرس چین خورده در کنار هم نشان دهنده یک سیستم تکتونیکی فشارشی از کرتاسه پسین تا زمان کنونی است. در نتیجه این همگرایی، زمین ساخت و ساختارهای پیچیده ای در این پهنه به وجود آورده است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل و تعیین موقعیت تنش در پهنه ساختاری زاگرس (کرمانشاه) است. برای شناخت و بررسی آرایش محورهای تنش، برداشت های ساختاری به روش مستقیم صحرایی صورت گرفته است. برداشت ها شامل صفحات گسلی، سطوح لغزش گسلی، درزهای هم یوغ و سطح محوری چین خوردگی ها هستند. الگوهای ثبت تنش در این پژوهش برای داده ها روش وارون سازی و مقایسه آن با موقعیت تنش با کمک سطح محوری چین ها است. براساس تعیین موقعیت تنش و روندهای کوتاه شدگی ناشی از فشردگی بر روی ساختارهای موجود در گستره تنها یک مرحله دگرشکلی به دست آمد. با استفاده از روش وارون سازی موقعیت تنش های اصلی، و در گستره مورد پژوهش به ترتیب 059، 304 و 194 و با کمک چین ها 029، 127 و 234 به دست آمده است. برپایه بررسی های انجام شده در منطقه مورد پژوهش و اندازه گیری های انجام شده بر روی سنگ های به سن کرتاسه و نتایج نشان می دهند که جهت تنش اصلی حداکثر از زمان کرتاسه تاکنون با تغییرات نه چندان زیادی رو به شمال شرقی بوده است. برآورد جهت تنش هم در چین ها و هم در گسل ها کم وبیش یکسان بوده است. در نتیجه جهت کوتاه شدگی ثابت بوده است بنابراین گسل های منتسب به کوتاه شدگی همگی یک جهت تنش را نشان می دهند.

به منظور بررسی زادگاه رسوبی و شرایط دگرگونی متاپلیت های گرمی چای واقع در شمال شهرستان میانه (شمال غرب ایران) شیمی سنگ کل این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی های پتروفابریک حاکی از شکل گیری هم زمان با تکتونیک پورفیروبلاست های کردیریت (دگرگونی ناحیه ای) در این سنگ ها است. همچنین ساختارهای برشی C' ویژگی بارز بافتی می باشد. دو فاز دگرگونی ناحیه ای (RMP1 و RMP2)، یک فاز دگرگونی مجاورتی (CM) و دو فاز دگرشکلی (D1 و D2) شناسایی شده اند. ژیوشیمی عناصر اصلی حاکی از سنگ مادر شیلی و گری وکی برای متاپلیت های است. بر اساس عناصر اصلی، واسطه و کمیاب (K2O، TiO2، Zr، Ni و Ti) سنگ آذرین مولد این رسوبات دارای سرشت آندزیتی و داسیتی / ریوداسیتی بوده است. درجه دگرسانی شیمیایی (CIA و CIW) سنگ آذرین اولیه متوسط بوده است. همچنین برمبنای اکسید عناصر اصلی محیط تکتونیکی تشکیل رسوب، حاشیه فعال قاره ای شناسایی شده است. متاپلیت های گرمی چای در مقایسه با PAAS و UCC غنی از Cs، La و Ce و تهی از Sr، Nb و Ta می باشند. نمونه های معرف در نمودارهای سازگاری در داخل مثلث های پاراژنتیک قرار می گیرند که حاکی از تعادلی بودن آنها است. بر اساس مقاطع ترکیبی استاندارد برای متاپلیت های بازه دمایی و فشاری تشکیل درجه بالاترین پاراژنز به ترتیب 535 تا 635 درجه سانتی گراد و یک تا سه کیلو بار بوده است.

اندیس آنتیموان لخشک در شمال غرب زاهدان و در پهنه ی جوش خورده سیستان واقع شده است. واحدهای سنگی منطقه شامل فلیش های دگرگونه (گارنت شیست، اکتینولیت شیست، فیلیت و میلونیت)، توده گرانیتوییدی لخشک، دایک های بازیک و اسیدی، رگه های سیلیسی بدون کانی زایی و دارای کانی زایی می باشد. براساس مطالعات ژیوشیمی، سنگ های آذرین لخشک کالک آلکالن، کالک آلکالن پتاسیم بالا و شوشونیتی و متاآلومینوس و متعلق به جایگاه های کمان ولکانیکی، هم زمان با برخورد و پس از برخورد می باشند. غنی شدگی LREE و LILE نسبت به HREE و HFSE از ویژگی های سنگ های آذرین مورد مطالعه است. غنی شدگی Pb و تهی شدگی Y، Nb، Zr بیشتر با مذاب های به وجود آمده از پوسته زیرین سازگار است. کانی زایی آنتیموان در لخشک بیشتر به صورت رگه های کوارتز-استیبنیت در سنگ های فلیش گونه دیده می شود و همراه با دگرسانی های سیلیسی، آرژیلیک و فیلیک است.

کانسار طلای اخترچی با میزبان کربناته در جنوب شرق محلات، استان مرکزی و در پهنه ساختاری سنندج-سیرجان قرار دارد. سنگ میزبان شامل سنگ های کربناته ناخالص پرمین می باشد و در پهنه های کانه زایی تحت تاثیر انحلال (کربنات زدایی) و برشی شدن قرار دارد. کانه زایی به صورت ساختاری کنترل شده است و ارتباط مکانی بین گسل ها و کانه زایی وجود دارد. مهم ترین دگرسانی ها شامل سیلیسی، هماتیتی، دولومیتی، کربنات زدایی و رسی می باشند. کانه زایی طلا به سه صورت همراه با اکسیدهای آهن، نوع سیلیسی (ژاسپروییدی) و نوع پلاسری ایجاد شده است. پنج نوع رگه کانه دار در منطقه شناسایی شده اند که عبارتند از رگه های اکسیدآهن طلادار، سیلیسی-اکسیدآهنی طلادار، سیلیسی-اکسیدآهنی مس دار، سیلیسی پیریتی و کوارتزی شیری رنگ می باشد. بر اساس مطالعات مایکروپروب طلا به صورت ذرات میکروسکوپی درون اکسیدهای آهن و به صورت نامریی درون اکسیدهای آهن، آهن-منگنز، کربنات ها، کانی های ثانویه مس دار و سولفیدها وجود دارد. براساس مطالعات زمین شناسی، ساختاری، دگرسانی، مینرالوگرافی و مایکروپروب ویژگی های کانسار اخترچی بیشترین شباهت را با کانسارهای طلای کارلین دارد.

به منظور مطالعات بایواستراتیگرافی سازند تیرگان در ناحیه کپه داغ غربی، دو برش چینه شناسی سطح الارضی ناویا – رباط عشق در جنوب غرب بجنورد و قزل قان در شمال بجنورد انتخاب و 230 نمونه برداشت شد. ضخامت سازند تیرگان در دو برش ناویا – رباط عشق و قزل قان به ترتیب 237 و 192 متر است و از لحاظ لیتولوژی به طور عمده از سنگ آهک ضخیم لایه تا گاه متوسط لایه به رنگ خاکستری تا کرم تشکیل شده است. مرز زیرین آن در برش ناویا – رباط عشق با سازند زرد – شوریجه هم شیب و همراه با تغییرات لیتولوژی واضح است اما در برش قزل قان به دلیل قرارگیری در هسته تاقدیس نامشخص است. مرز بالایی در برش ناویا-رباط عشق با سازند آبدراز ناپیوستگی فرسایشی [1]و در برش چینه شناسی قزل قان با سازند سرچشمه هم شیب و پیوسته است. در مطالعات بایواستراتیگرافی ضمن تشخیص 58 گونه متعلق به 68 جنس از فرامینیفرها، دو بایوزون زیر شناسایی شده است. 2. Palorbitolina lenticularis Taxon Range Zone 1. Novalesia producta – Orbitolina spp. assemblage zone بر اساس بایوزون های مذکور سن سازند تیرگان در هر دو برش مورد مطالعه بارمین – آپسین پیشین تعیین شده است. مقایسه سازند تیرگان در دو برش قزل قان و ناویا-رباط عشق تفاوت هایی را با یکدیگر نشان می دهد اما از لحاظ بایواستراتیگرافی به جز اختلاف ضخامت در بایوزون ها، تفاوت قابل توجهی با یکدیگر ندارند.