بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1398 | دوره:27 | شماره:3 |تعداد مقالات:23

منطقه شکسته سبز در شرق ایران و در 96 کیلومتری شمال غرب بیرجند واقع شده است. پی جویی اولیه در این منطقه به یاری پردازش داده های ماهواره ای آستر به روش نقشه بردار زاویه طیفی، دگرسانی های پروپلیتیک، آرژیلیک و سرسیتیک را نشان داد که با مشاهدات صحرایی تایید شدند. این گستره شامل برونزدهایی از آتشفشان های پالئوسن-ائوسن بوده که واحدهای نیمه عمیق با ترکیب حدواسط در آنها نفوذ کرده اند. دگرسانی های اصلی عبارتند از پروپلیتیک، آرژیلیک و سیلیسی-کربناته. کانی سازی به شکل های رگه ای (مرکز و غرب منطقه)، رگچه ای و پراکنده (شرق و غرب منطقه) دیده می شود. رگه ها دارای راستای شمال غربی جنوب شرقی تا شمال شرقی جنوب غربی و شیب 85 تا 90 درجه دیده می شوند. به دلیل تاثیر زیاد فرآیندهای هوازدگی بر کانی سازی اولیه، کانی سازی ثانویه سولفیدی و اکسیدی گسترش گسترده ای داشته و مالاکیت، آزوریت، کالکوزیت، کوولیت، هماتیت و گوتیت تشکیل شده اند. بقایایی از کانی های اولیه پیریت، کالکوپیریت و مگنتیت نیز دیده می شوند. کانی های باطله عبارتند از کلسیت، کوارتز و باریت. حداکثر مقدار پراکندگی مس و روی در رسوب های آبراهه ای در مناطقی است که در بالادست آن کانی سازی رگه ای و منطقه های دگرسانی پروپلیتیک، آرژیلیک سرسیتیک و سیلیسی وجود دارند. گستره تغییرات عناصر در نمونه های ژئوشیمیایی بر مبنای سنگ در رگه ها به صورت زیر است: مس 0.6-2.4 درصد، مولیبدن 2290-77 گرم در تن، روی 2990-23 گرم در تن، سرب 754-24 گرم در تن، و نقره 1.4-8 گرم در تن. بیشترین میزان عناصر در نمونه های ژئوشیمیایی بر مبنای سنگ در محل کانی سازی رگچه ای و پراکنده در واحدهای آندزیتی برای مس، 450 گرم در تن، روی 162 گرم در تن، سرب 309 گرم در تن، مولیبدن 77 گرم در تن است. با توجه به نوع دگرسانی ها، بی هنجاری عناصر مس، روی، نقره و مولیبدن و ارتباط کانی سازی با سیستم شکستگی ها می توان کانسار شکسته سبز را در رده کانسارهای ورا گرمای نوع رگه ای قرار داد.

نهشته بوکسیتی سیاهرودبار در 25 کیلومتری جنوب غربی شهرستان علی آباد کتول در استان گلستان واقع شده است. این نهشته در بین سنگ آهک تریاس (سازند الیکا) و ماسه سنگ ژوراسیک (سازند شمشک) قرار دارد. بررسی های کانی شناسی نشانگر حضور کانی های اصلی چون دیاسپور، هماتیت، آناتاز، کائولینیت و شاموزیت هستند که توسط کانی های فرعی مانند بوهمیت، گوتیت، روتیل، کلسیت، مسکویت، کلینوکلر و کوارتز همراهی می شوند. محاسبات ضریب غنی شدگی نشان داده است که فرآیندهای بوکسیتی شدن با غنی شدگی عناصری چون Al، Fe، Ti، V، Cr، Co، Ni، Ga، Th، U، Y، Zr، Ta، Nb، Hf و REEها همراه بوده اند. در حالیکه، عناصری مانند Si، Mg، Na، K، P، Ba و Rb از نیمرخ آبشویی شده و دچار تهی شدگی شده اند. افزون بر این، عناصری چون Ca، Mn، Sr و Cs بطور بخشی هم آبشویی و هم تثبیت را تجربه نموده اند. بر اساس نتایج بررسی های زمین شیمیایی، تغییرات pH و Eh محلول های هوازده کننده، فرآیند جذب سطحی، حضور مواد آلی، عملکرد سنگ بستر کربناتی به عنوان یک سد زمین شیمیایی، حضور در کانی های مقاوم و تثبیت در فازهای کانیایی نوشکل نقش مهمی در توزیع عناصر جزئی و خاکی نادر در کانسنگ های مورد بررسی ایفا نموده اند. بررسی ضرایب همبستگی میان عناصر نشان می دهد که کانی های نوشکل فسفاته را می توان بطور عمده به عنوان میزبان احتمالی عناصر خاکی نادر در نظر گرفت.

کانسار مس بندقیچی در کرانه شمالی پهنه ساختاری ایران مرکزی، 120 کیلومتری جنوب شاهرود و 70 کیلومتری جنوب شرق ترود واقع است. کانی سازی مس همراه با واحدهای سنگی از جمله ماسه سنگ، کنگلومرا و لای سنگ با سن الیگوسن رخنمون دارند. کانه زایی به صورت چینه کران (روزادی)، چینه سان (همزادی) و برونزادی (فرآیندهای سطحی) صورت گرفته است. کانی های اصلی تشکیل دهنده کانسار شامل کانی های سولفیدی (کالکوسیت، کوولیت، بورنیت، کالکوپیریت و پیریت) و کانی های کربناته (مالاکیت و آزوریت) هستند. کانی سازی اصلی در پهنه احیایی و در بخشی از سازندهای قرمز رنگ تشکیل می شود و توسط نفوذپذیری، مقدار مواد آلی و سولفیدها در سنگ میزبان کنترل می شود. براساس بررسی های زمین شیمیایی، ماسه سنگ های منطقه خاستگاه فلسیک تا حدواسط دارند. عنصر مس در بین فلزات پایه دارای بالاترین مقدار ضریب تولید بوده است (4 تا 8 درصد وزنی) و بیشترین همبستگی را با نقره نشان می دهد. با توجه به گسترش گدازه-های آندزیتی ائوسن در منطقه مجاور کانسار و حضور قطعات آتشفشانی دربردارنده کانی های مس دار در واحدهای کنگلومرایی میزبان می توان خاستگاه مس در منطقه را به واحدهای آتشفشانی نسبت داد. با توجه به ویژگی های اساسی کانسار مس بندقیچی از جمله سنگ میزبان، کانی شناسی، ساخت و بافت، عناصر همراه، محیط ته نشست و عوامل مؤثر در کانه زایی می-توان این کانسار را یک کانسار مس با میزبان رسوبی و از نوع لایه قرمز در نظر گرفت.

کانسار طلای نوع کارلین در زرشوران در فاصله 30 کیلومتری شمال شهرستان تکاب، استان آذربایجان غربی، شمال غرب ایران واقع است. واکنش سیال های کانه ساز با کربنات ها و شیل های میزبان منجر به تشکیل و گسترش پهنه های دگرسانی دِکربناتی، آرژیلی، آلونیتی، سیلیسی، و سولفیدی در منطقه مورد بررسی شده است. بر اساس بررسی های میکروسکوپیکی و مزوسکوپیکی صورت گرفته بر نمونه های مغزه حفاری، کانه سازی طلا در ارتباط با پیریت های طلادار و آرسنیک دار بوده است که طی دو مرحله تشکیل شده اند. مجموعه کانی های مربوط به این مراحل شامل پیریت آرسنیک دار، رالگار، ارپیمنت، سینابر، استیبنیت، و اسفالریت کلوفرم به همراه مقادیر کمتری سولفوسالت (تتراهیدریت و گچلیت) به صورت همرشدی با ژاسپروئید و کوارتز هستند. بررسی های ریزدماسنجی بر روی میانبارهای سیال دوفازی غنی از مایع در کوارتزهای خودشکل همرشد با سولفیدهای طلادار نشان داد که سیال های کانه ساز دارای میانگین دمای همگن شدگی (Th) حدود 260 درجه سانتی گراد و شوری 2/9 در صد وزنی معادل نمک طعام هستند. روند تغییرات شوری و Th میانبارهای سیال را می توان با تلفیقی از آمیختگی و رقیق شدن سیال های کانه ساز با آب های زیرزمینی با خاستگاه جوی توضیح داد. این فرآیندها احتمالاً علت اصلی ناپایداری کمپلکس های طلادار و از اینرو، نهشت طلا در رگه/رگچه ها هستند. همچنین، براساس فشارهای به دست آمده از یافته های ریزدماسنجی، عمق های برآورد شده برای تشکیل کانسنگ در گستره 160 تا 300 متر و فشار 40 تا 75 بار هستند که با بعضی ذخایر طلای نوع کارلین همخوانی دارد. بطورکلی، یافته های زمین شناسی، کانی شناسی، بافتی و ریزدماسنجی شواهد کافی را برای قرارگیری کانه زایی طلای زرشوران در زمره کانسارهای طلای نوع کارلین فراهم می-نمایند.

منطقه امیدبخش طلای نقدوز به عنوان بخشی از پهنه فلززایی ارسباران در حدود 20 کیلومتری شرق شهرستان اهر، استان آذربایجان شرقی واقع است. سنگ میزبان کانی سازی سنگ هایی با ترکیب آندزیت-تراکی آندزیت و با سن ائوسن پسین هستند. پهنه های دگرسانی رخنمون یافته در این منطقه به طور عمده شامل سیلیسی، آرژیلی و پروپیلیتی هستند. پیریت کانی سولفیدی عمده درونزاد است که به مقدار کمتر توسط کالکوپیریت و بورنیت همراهی می شود. مهمترین کانی های برونزاد در این منطقه اکسی-هیدروکسیدهای آهن (هماتیت، لیمونیت و گوتیت) و مالاکیت هستند که مجموعه کانیایی درونزاد را همراهی می کنند. کانه زایی طلا در این منطقه در رگه-رگچه های کوارتز-سولفیدی رخ داده است. نتایج ریزدماسنجی میانبارهای سیال اولیه دوفازی (L+V) موجود در کانی کوارتز وابسته به کانی سازی نشان دهنده تشکیل این نوع کانی سازی در دمای حدود 160 تا 334 درجه سانتی گراد از سیالی با شوری پایین (53/0 تا 39/3 درصد وزنی معادل نمک طعام) است. حضور برش های گرمابی، شبه ریخت کوارتز پس از کلسیت تیغه ای و میانبارهای سیال تک فاز بخار بیانگر جوشش سیال گرمابی مسئول کانه زایی هستند. نتایج بررسی ایزوتوپی گوگرد بر پیریت نشان داد که مقادیر ترکیب ایزوتوپی این عنصر در گستره خاستگاه ماگمایی هستند. همچنین یافته های ایزوتوپی اکسیژن و هیدروژن نشان می دهند که آب های جوی سهم عمده ای در تشکیل سیال های کانه دار در نقدوز داشته اند. حضور شواهد ساختی و بافتی به همراه اطلاعات ریزدماسنجی میانبارهای سیال (شوری و دمای همگن شدگی) نشان می دهد که کانی سازی طلا در منطقه اکتشافی نقدوز از نوع فراگرمایی است.

مجموعه دگرگونی قطور در مرز آذربایجان غربی با ترکیه قرار دارد و شامل واحدهای دگرگونی متابازیت، گنیس، فیلیت، مرمر، آهک-سیلیکات و سرپانتینیت است. سنگ های آمفیبولیت در این مجموعه ی دگرگونی به دو دسته ارتو-و پارا-آمفیبولیت تقسیم می شوند. کانی های اصلی تشکیل دهنده ی ارتوآمفیبولیت ها شامل هورنبلند و پلاژیوکلاز بوده و زیرکن، تیتانیت و کانی های تیره کانی های فرعی آنها هستند. نمونه های پاراآمفیبولیتی افزون بر آمفیبول و پلاژیوکلاز، دارای مقادیری از کانی های کلسیت و کوارتز نیز هستند. کانی های ترمولیت/اکتینولیت، کلریت و سریسیت در ارتباط با رخداد دگرگونی برگشتی در شرایط رخساره ی شیست سبز در این سنگ ها تشکیل شده اند. بررسی شیمی کانی و تعیین شرایط دما و فشار دگرگونی ارتوآمفیبولیت ها هدف این پژوهش است. بر اساس نتایج تجزیه ارتوآمفیبولیت ها به روش ریزکاو الکترونی، ترکیب آمفیبول از نوع مگنزیوهاستینگزیت است و خاستگاه دگرگونی دارد و ترکیب فلدسپات از نوع الیگوکلاز است. براساس دما-فشارسنجی این سنگ ها به روش های مختلف، دما و فشار دگرگونی اوج حدود 650-550 درجه ی سانتی گراد و 6 تا 8 کیلوبار است. شیب زمین گرمایی محاسبه شده بر اساس دما و فشار به دست آمده حدود C/km° 25 تعیین شد که با شرایط برخورد قاره ای همخوانی دارد. بنظر می رسد که بسته شدن اقیانوس نئوتتیس در کرتاسه و برخورد قاره ای پس از آن در الیگوسن پایانی-میوسن عامل تشکیل آمفیبولیت های مورد بررسی در مجموعه دگرگونی قطور بوده است.

مجموعه ای از شواهد زمین شیمیایی چون عدم هماهنگی الگوی تغییرات برخی از عناصر اصلی و کمیاب و مقادیر آنها بین سنگ های اسیدی-حدواسط و برونبوم های بازیک و سنگ های بازیک منطقه ملایر، روندهای مشاهده شده در نمودار دوتایی عناصر کمیاب سازگار و ناسازگار، معیارهایی مانند کاهش مقادیر اکسیدهای FeOt، TiO2، MgO، MnO، CaO و Al2O3 با افزایش مقدار SiO2 از نمونه های بازیک به اسیدی، روند نزولی تغییرات مقادیر Ni، Cr و Co با افزایش SiO2 به عنوان نشانه ای برای آمیختگی ماگمایی ناقص و ماهیت آهکی-قلیایی پتاسیم بالای گرانیت های منطقه ملایر در نظر گرفته شده است. سنگ های اسیدی و بازیک منطقه مورد بررسی تفاوت مشخصی در شیب الگوی عناصر خاکی نادر (نسبت مقدار عناصر خاکی نادر سبک به سنگین HREE/LREE)، مقدار LaN/SmN به عنوان شاخص میزان تمرکز LREEها، GdN/YbN به عنوان معیار میزان تمرکز HREEها و درجه ی بیهنجاری Eu نشان می دهند. بالا بودن مقدار عناصر سنگ دوست بزرگ یون (LILE) در مقایسه با عناصر با شدت میدان بالا (HFSE) و ثبات نسبی عناصر سازگار در فازهای ناهمسان، همراه با بیهنجاری منفی Nb و Ta در همه نمونه ها، به عنوان شاخص فرآیند آبزدایی از قطعه فرورانده شده و نقش پوسته در تشکیل ماگمای گرانیتی منطقه هستند. فرایند موثر در تشکیل گرانیت ها و دیوریت های منطقه (سنگ های اسیدی و حدواسط) ناهمسانی ماگمایی همراه با آلایش پوسته ای، آمیختگی ماگمایی ناقص و برای برونبوم های ماگمایی، آمیختگی ماگمایی است. در حالیکه بیهنجاری منفی Eu در سنگ های اسیدی و حدواسط با توجه به پیوستگی مشاهده شده در الگوی عناصر خاکی نادر بیانگر نقش جدایش پلاژیوکلاز طی فرآیند تبلور جدایشی است، بیهنجاری منفی Eu در سنگ های بازیک با توجه به عدم پیوستگی، شیب ناچیز و غنی شدگی ضعیف LREEها نسبت به HREEها بیانگر جدایش پلاژیوکلاز در نتیجه ی فرآیند ذوب بخشی است. بدین ترتیب، فرآیند احتمالی موثر در تشکیل سنگ های بازیک، ذوب بخشی یک سنگ خاستگاه فرابازیک است. القای گرمایی ماگمای بازیک منجر به تشکیل ماگمای اسیدی خاستگاه گرانیت های منطقه شده است. آمیختگی ماگمای بازیک با ماگمای ناشی از ذوب بخشی مواد پوسته ای، عامل تشکیل برونبوم ها و دایک های ماگمایی بازیک بوده است.

از روش های کنترل آلودگی فلزات سنگین، استفاده از کانی های رسی به عنوان جاذب است. در این پژوهش، ویژگی های ریزساختاری کانی های سپیولیت و ورمی کولیت پس از جذب عناصر نیکل و روی بررسی شد. جهت انجام آزمایش جذب، از چهار تیمار ورمی کولیت، ورمی کولیت + خاک شنی، سپیولیت و سپیولیت + خاک شنی با شش غلظت 0، 0001/0، 0005/0، 005/0، 01/0 و 05/0 مولار محلول روی و نیکل استفاده شد. نتایج هم دماها ی جذب نشان داد که عنصر نیکل، با معادله لانگ مویر و عنصر روی با معادله فروندلیچ برازش بهتری داشتند. افزون بر آن، عنصر نیکل در رس سپیولیت و عنصر روی در رس ورمی کولیت با جذب بیشتری همراه بودند. نتایج پراش پرتوی ایکس نشان داد که با افزایش غلظت آلاینده روی و نیکل، صفحات کانی از هم فاصله گرفته و در نتیجه ساختار کانی دچار تغییر شده است. به طور کلی نتیجه گیری می شود که هر دو رس نقش بسیاری در جذب آلاینده ها داشته و ریزساختار آنها عامل اصلی این سازوکار است.

گدازه های بالشی افیولیت سبزوار دارای بافت های واریولیتی، پورفیری با خمیره ریزسنگی، میان دانه ای و بادامی و کانی های پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن (اوژیت-دیوپسید)، اولیوین، آمفیبول (منیزیوهاستینگزیت) و کانی های کدر هستند. ترکیب شیمیایی کلینوپیروکسن ها سری ماگمایی آهکی-قلیایی و محیط زمین ساختی بازالت های قلیایی درون صفحه ای نشان می دهند. این سنگ ها از نظر زمین شیمیایی، دو گروه 1) در اصل آندزیت، آهکی-قلیایی و دارای TiO2 پایین و 2) بازالت های قلیایی با TiO2 بالا تقسیم می شوند. با توجه به نمودار عناصر کمیاب بهنجار شده نسبت به بازالت های پشته های میان اقیانوسی مورب عادی ((N-MORB، گروه 1 غنی شدگی در Th، U، La و تهی شدگی در Ta، Nb و Ti و گروه 2 غنی شدگی Th، Ta و Nb نشان می دهند. سنگ های آهکی-قلیایی در محیط زمین ساختی فرورانش و در اثر پوسته قاره ای تولید شده و در جنوب صفحه توران فوران یافته اند. برخلاف آن، سنگ های قلیایی در صفحه اقیانوسی تشکیل می شوند و سپس به طور زمین ساختی به مجموعه جلوی قوس افزوده می گردند.

رخداد کانی سازی طلای دامن قر در شمال بردسکن، استان خراسان رضوی و در پهنه ساختاری تکنار قرار دارد. زمین شناسی منطقه شامل سریسیت شیست-های سبز و متاریولیت های پرکامبرین همراه با نفوذ توده های دیابازی به درون آن هاست. کانی سازی طلا در منطقه به شکل رگه ای با راستای N 50 E و شیب70 NW در میزبان شیستی و متاریولیتی به طول تقریبی 300 متر و عرض 2 تا 35 متر دیده می شود. کانی-سازی به شکل پراکنده و رگچه ای شامل کانی های اولیه پیریت و کالکوپیریت و ثانویه کولیت، مالاکیت، آزرویت، هماتیت، گوتیت و لیمونیت همراه با باطله های کوارتز و سریسیت و به مقدار کمتر کانی رسی است. دگرسانی سیلیسی-سریسیتی مهمترین پهنه دگرسانی همراه با کانی سازی است. بر اساس نمونه های سنگی برداشت شده از ترانشه های اکتشافی، ناهنجاری طلا بین 3/0 تا 5/12 گرم در تن، نقره تا 30 گرم در تن، مس تا 860 گرم در تن و روی تا 9252 گرم در تن وجود دارد. بر اساس شواهد سنگ میزبان، نوع و گسترش دگرسانی، کنترل ساختاری، شکل و حالت کانه زایی و کانی های اولیه و ناهنجاری های زمین شیمیایی، رخداد کانی سازی طلای دامن قر از نوع فراگرمایی با درجه سولفیدشدگی متوسط و وابسته به محلول های گرمابی ناشی از فعالیت های ماگمایی سنوزوئیک است.

توده گرانیتوئیدی گپدان به سن 43 میلیون سال به عنوان بخشی از نوار گرانیتوئیدی زاهدان-سراوان، در 50 کیلومتری شمال غرب زاهدان قرار دارد. ترکیب کلی این توده شامل بیوتیت گرانیت و گرانودیوریت بوده و دارای کانی های کوارتز، پلاژیوکلاز، پتاسیم فلدسپار، بیوتیت، اکسیدهای Fe-Ti، زیرکن، آپاتیت و آلانیت است. بافت غالب این سنگ-ها گرانولار است ولی بافت های پوئی کیلیتیک، پرتیتی و میرمیکیتی نیز در آن ها دیده می شود. در این پژوهش، از ترکیب شیمی کانی های بیوتیت و فلدسپار برای تعیین ماهیت، شرایط فیزیکوشیمیایی حاکم بر تبلور و جایگاه زمین ساختی تشکیل این سنگ ها استفاده شده است. شیمی کانی بیوتیت نشان می دهد که توده گرانیتوئیدی گپدان دارای ماهیت نوعI و آهکی-قلیایی بوده و در حاشیه فعال قاره ای تشکیل شده است. دما-فشارسنجی سنگ های توده گرانیتوئیدی گپدان براساس شیمی بیوتیت بیانگر دمای 850 درجه سانتی گراد در فشارهای 2 تا 5 کیلوبار و براساس شیمی فلدسپار نشانگر دماهای º C747-555 است که به ترتیب منطبق بر دمای تبلور بیوتیت و دمای برقراری تعادل حالت جامد و توقف نهایی تبادل عناصر در فلدسپار است. این توده میزبان آنکلاوهای بسیار است که بیانگر آلایش ماگمای والد توده در جریان بالاآمدگی و جایگزینی در سنگ های میزبان است.

توده نفوذی نوکه در شمال شهرستان سمنان رخنمون دارد. این توده با ترکیب مونزونیت-کوارتز مونزونیت و گرانیت-گرانودیوریت، درون توف های آهکی ائوسن نفوذ کرده و براثر دگرگونی مجاورتی باعث تشکیل اسکارن آهن دار (از نوع مگنتیت) درون آن ها شده است. پلاژیوکلاز، ارتوکلاز، کوارتز، بیوتیت، آمفیبول و کلینوپیروکسن کانی های سازنده توده نفوذی نوکه هستند. بافت اصلی این سنگ ها دانه ای است و بافت های گرانوفیری و میرمکیتی نیز از بافت های فرعی مهم در این سنگ ها به شمار می روند. از دیدگاه زمین شیمیایی، توده نفوذی نوکه متاآلومین تا پرآلومین بوده و از سری ماگمایی نیمه قلیایی و آهکی قلیایی و نوع I است. داده های به دست آمده از تجزیه نقطه ای نشان می دهد که کلینوپیروکسن ها از نوع دیوپسید، آمفیبول ها از نوع ادنیت، بیوتیت ها از نوع منیزیم دار و پلاژیوکلازها از نوع الیگوکلاز تا لابرادوریت هستند. همچنین کلینوپیروکسن ها در دمای حدود 1110 تا oC 1160، آمفیبول ها در دمای حدود oC 700، بیوتیت ها در دمای بالای oC 800 و پلاژیوکلازها در دمای کمتر از 700 درجه سانتیگراد تشکیل شده اند. ماهیت آهکی قلیایی هر سه کانی کلینوپیروکسن، آمفیبول و بیوتیت، مقدار اندک عنصر تیتانیوم و غنی شدگی از عناصر کلسیم و سیلیسیم در ترکیب کلینوپیروکسن و تشکیل آمفیبول در یک محیط با گریزندگی اکسیژن بالا، همه نشانگر تشکیل توده نفوذی نو که در محیط زمین ساختی کمان آتشفشانی کرانه فعال قاره هستند. بر پایه نمودارهای شناسایی جایگاه زمین ساختی، نمونه های توده نفوذی بررسی شده در گستره کمان آتش فشانی برآمده از فرورانش سنگ کره اقیانوسی نئوتتیس به زیر سنگ کره قاره ای ایران مرکزی جای گرفته اند.

توده های نفوذی دیوریتی فیلشور و گفت به سن کرتاسه پسین در جنوب غرب سبزوار، در لبه شمالی پهنه ایران مرکزی قرار دارند. سنگ های این توده ها دارای بافت های پورفیری، افیتی، ساب افیتی و میان دانه ای در لبه ها و دانه ای در مرکز هستند و از کانی های آمفیبول، پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن (در ساب افیتی) به همراه کوارتز (در کوارتزدیوریت ها) تشکیل شده اند. آمفیبول موجود در این سنگ ها در گروه کلسیمی و از نوع هورنبلند منیزیم دار است. ترکیب پلاژیوکلازها از آنورتیت تا لابرادوریت متغیر است. دماها و فشارهای بسته شدن و برقراری تعادل در آمفیبول ها و پلاژیوکلازها بر اساس روش های مختلف دما-فشارسنجی بین 918 تا 763 درجه سانتی گراد و 3 تا 5/5 کیلوبار (برابر با فشار عمق های 10-18 کیلومتری) به دست آمده است. پیروکسن ها در گستره وابسته به پیروکسن های کلسیم، منیزیم و آهن دار با ترکیب اوژیتی قرار دارند و از یک ماگمای اولیه در محیطی با گریزندگی اکسیژن بالا در فشارهای 5-2 کیلوبار بار در دماهای 1150-1000 درجه سانتی گراد متبلور شده اند. شیمی کانی آمفیبول و پیروکسن بیانگر سرشت نیمه قلیایی ماگما و جایگاه فرافرورانش کمان ماگمایی برای این توده های نفوذی است که با محیط جزایر کمانی درون اقیانوسی سنگ های ماگمایی کرتاسه پسین پهنه اقیانوسی فرافرورانشی سبزوار سازگار است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

کانسار اسفوردی واقع در شمال شرق بافق و از مهمترین کانسارهای مگنتیت-آپاتیت در منطقه بوده که دارای کانه های عناصر خاکی نادر (REE Minerals) است. در این میان، کانی آپاتیت از نظر دارا بودن بودجه عنصری (بویژهREE )، پایداری در شرایط مختلف دما و فشار و تبادل های یونی در شرایط محیطی جدید، اهمیت دارد. همه این ویژگی ها باعث شده است تا کانی آپاتیت در طی دگرسانی گرمابی، رفتار ویژه ای در هستک زایی کانی مونازیت داشته باشد. بر پایه بررسی های سنگ نگاری و زمین شیمیایی، چهار نسل آپاتیت در این کانسار شناسایی شده که در هر نسل، مقدار عنصری با کاهش مقادیر عناصر خاکی نادر کل (∑ REE) و افزایش عناصری چون Ca و P همراه است. در مقابل، افزایش مقدار REE، Na، F و تاحدی Cl درون سیال گرمابی سبب هستک زایی و رخداد دو نسل مونازیت شده است. بر اساس تصاویر الکترونی پس پراکنده (BSE)، مناطق تهی شده از عناصر Na، Si و REE در آپاتیت منطبق بر کانال های میکرونی، منافذ و ریزشکستگی هایی بوده که ادخال های مونازیت در آن شکل گرفته است. تشکیل مونازیت نسل اول و انحلال بعدی آن سبب تشکیل مونازیت های بین بلوری نسل دوم شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

منطقه اندریان در شمال تبریز، شمال غرب ایران واقع بوده و از نظر جایگاه زمین ساختی بخشی از پهنه ماگمایی اهر-ارسباران است. واحدهای سنگی این منطقه شامل توده نفوذی کم عمق، رسوبات فلیش گونه کرتاسه، سنگ های دگرگونی (هورنفلس و اسکارن) و سنگ های آتشفشانی هستند. در این منطقه، کانه زایی به دو صورت اولیه و ثانویه رخ داده است. کانه-زایی درونزاد شامل طلا، پیریت، استیبنیت و کانی سازی برونزاد شامل مالاکیت، آزوریت و هیدروکسیدهای آهن است. میانبارهای دوفازی غنی از مایع و دوفازی غنی از گاز متداول ترین میانبارهای سیال در نمونه های مورد بررسی هستند. رگه-های کوارتز واجد طلا میانگین دمای تشکیل 237 درجه سانتیگراد و شوری پایین (با میانگین 7/8 درصد وزنی معادل نمک طعام) دارند. فشار محاسبه شده برای زمان به تله افتادن میانبارهایی با بالاترین فراوانی بین 26 تا 51 بار برآورد شده که معادل با عمق 270 تا 550 متری است. براساس داده های دمای همگن شدگی و شوری، فرآیند کانه زایی در منطقه اندریان با محیط فراگرمایی مشابهت دارد.

در این مطالعه لایه های نازک نیمرسانای شفاف اکسید قلع آلاییده با ناخالصی آنتیموان بر روی زیر لایه های شیشه ای با غلظت های متفاوت آنتیموان به روش اسپری پایرولیزیز تهیه شده اند. اثر غلظت های مختلف آنتیموان بر خواص ساختاری، اپتیکی و الکتریکی لایه های نازک مورد مطالعه قرار گرفت. لایه های تهیه شده توسط پراش پرتو ایکس (XRD)، میکروسکوپ الکترونی روبشی اثر میدان (FESEM) و جذب نوری (UV-vis) مشخصه یابی شدند. آنالیز XRD نشان داد که نمونه ها دارای ساختار بس بلور با جهت گیری های ارجح صفحات (110)، (101)، (200)، (211) و (301) مربوط به فاز اکسید قلع می باشند. اندازه بلورک ها و دانه ها با افزایش غلظت آنتیموان به ترتیب روندهای کاهشی و افزایشی نشان دادند. مطالعات نوری نمونه ها نشان داد که افزایش غلظت آنتیموان سبب کاهش عبور در گستره نور مرئی از 72% به 15% و گاف نوری از72/3 به eV 98/2 شد. افزایش ناخالصی آنتیموان موجب رفتار کاهشی-افزایشی مقاومت الکتریکی شد. مطالعه ترموالکتریک نمونه ها، رسانش نوع n را نشان داد.

در این پژوهش لایه های نازک اکسید روی با ناخالصی گالیم به روش اسپری پایرولیزیز تهیه و اثر ناخالصی گالیم بر ویژگی های ساختاری و اپتیکی آنها بررسی شد. لایه های ZnO خالص و ZnO: Ga با ناخالصی گالیم از 1 تا 5 درصد در دمای بستر 350 درجه سانتی گراد تهیه شدند. نتایج پراش پرتوی X نشان می دهد که لایه های ZnO دارای ساختار بلوری ورتسایت با راستای ارجح (002) هستند و با افزایش مقدار ناخالصی، متوسط اندازه ی بلورک ها از 1/39 تا 1/16 نانومتر تغییر می کند. ویژگی های نوری همه نمونه ها از جمله طیف های عبوری و جذبی با استفاده از طیف سنج مرئی-فرابنفش (UV-Vis) بررسی شد که برپایه این داده ها، مقادیر گاف انرژی تعیین شد. نتایج نشان می دهد که عبور لایه ها در ناحیه مرئی بیش از 90% است. و گاف انرژی از eV 29/3 در نمونه خالص، با افزایش ناخالصی گالیم تا 5 درصد، به eV 38/3 افزایش می یابد.