توسعه فضاهای پیراشهری
سال:1398 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

سکونتگاه های غیررسمی اغلب با تصرف زمین غیر و بدون اخذ مجوزهای قانونی ایجاد می شود. الگوی واحدی برای چگونگی شکل گیری این اجتماعات نمی توان ارائه داد، معمولاً به شکل «تهاجم سازمان یافته»، «تصرف خزنده» و «بازتقسیم زمین فاقد مجوز» شکل می گیرد. سیزده اجتماع غیررسمی با 6251 نفر جمعیت و 89/74 هکتار مساحت در حواشی مشگین شهر (خیاو) در اواخر دهه 1370 و اوایل دهه 1380 به وجود آمده است. امروزه، تمامی این اجتماعات در محدوده خدماتی مشگین شهر قرار دارد. در این مقاله، فرآیند شکل گیری این اجتماعات بررسی شده است. داده و اطلاعات این پژوهش به روش مطالعات کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده است. برای تحلیل داده و اطلاعات گسترش این اجتماعات، از نرم افزار ARC GIS استفاده شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که شکل گیری اجتماعات غیر رسمی مشگین شهر، در پی مهاجرت روستا-شهری، به ویژه مهاجرت از روستاهای شمال این شهر به حواشی آن ناشی شده است. این مهاجرت ها به تأثیر از عوامل منطقه ای (توسعه نامتوازن و مهاجرت های ناحیه ای و سکونتگاهی) و محلی (توسعه زیرساخت های خدماتی، قیمت ارزان زمین، ضعف مدیریت شهری، محورهای ارتباطی برون شهری) به وقوع پیوسته است. بر اساس یافته های این پژوهش، رایج ترین شکل تکوین این اجتماعات، تقسیم و بازتقسیم اراضی کشاورزی و بایر پیرامون این شهر است.

تحقیق حاضر به بررسی مسائل و آسیب های اجتماعی حاشیه نشینی شهر تبریز با رویکرد توانمند سازی پرداخته است. از لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده است. برای جمع آوری داده ها و اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای و میدانی و تکنیک های روش مشارکتی شامل مشاهده، مصاحبه، بحث گروهی و غیره استفاده شده است. قلمرو مکانی تحقیق، مناطق حاشیه نشین کلانشهر تبریز (دوره ایچی، قربانی، سیلاب، حیدرآباد و پاتوق) بوده است. مناطق مورد مطالعه طبق سرشماری سال 1395 دارای 309581 نفر جمعیت بوده است که براساس فرمول کوکران 383 نفر برای انجام تحقیق به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. انتخاب افراد در محلات به روش تصادفی ساده انجام شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات از مدل سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. نتایج نشان داد اکثر خانواده های حاشیه نشینی شغل رسمی برای تأمین معاش خود ندارند و چون این افراد عموماً فاقد مهارت و تخصص و سرمایه گذاری هستند، به مشاغل کاذب و بعضاً مجرمانه مثل دست فروشی، کوپن فروشی، تکدی گری، خریدوفروش مواد مخدر و مشروبات الکلی روی می آورند. وجود خرده فرهنگ های خاص باعث شده جذب فرهنگ های شهری نشده و نیز فقر فرهنگی امکان نفوذ در آن ها را برای اجرای برنامه های مختلف اجتماعی همچون بهداشت و تنظیم خانواده و غیره مشکل می سازد. از عوامل گرایش به اعتیاد، فقر، بیکاری، فقدان برنامه صحیح جهت پرکردن اوقات فراغت، نابرابری های اقتصادی و اجتماعی و در دسترس بودن مواد مخدر را می توان نام برد. همچنین نتایج معادلات ساختاری نشان می دهد «ترک تحصیل به خاطر فقر اقتصادی»، «سطح سواد پایین» و «فقدان مراکز فرهنگی، تفریحی» مهم ترین آسیب های اجتماعی حاشیه نشینی بوده است. ترکیب این سه عامل آسیب های جدی دیگری نظیر «اعتیاد»، «نبود شغل رسمی» و «اشتغال کاذب» را باعث شده است.

امروزه کارآفرینی یکی از مهمترین راهکارهای توسعه سکونتگاه های انسانی محسوب می شود. به منظور توسعه کارآفرینی، شناسایی ظرفیت ها و قابلیت های جوامع محلی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هدف از این پژوهش تحلیل نقش مهمترین ظرفیت های کارآفرینی شهرستان اسلامشهر در توسعه فضاهای پیراشهری این شهرستان بوده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی تحلیلی است. گرد آوری اطلاعات با دو روش مطالعات کتابخانه ای و مطالعات میدانی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل تمامی روستاهای شهرستان اسلامشهر است که از بین آن 6 روستای بر اساس بعد فاصله در سه محدوده با 5، 10 و 15 کیلومترفاصله از حریم شهر تهران انتخاب شده است. از آزمون تی تک نمونه ای برای مقایسه مؤلفه ها، از آزمون دانکن برای بررسی تفاوت میان روستاهای مورد مطالعه و از روش تحلیل فضایی کریجینگ برای نشان دادن الگوی فضایی ظرفیت های کارآفرینی استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد سه مؤلفه محیطی زیرساختی، ویژگی های فردی و اقتصادی کارآفرینی دارای بیشترین ظرفیت برای توسعه فضاهای پیراشهری هستند. همچنین از حیث فضایی، سکونتگاه های با فاصله کمتر و دسترسی مناسب تر به شهر تهران از ظرفیت های بالاتری برای توسعه فعالیت های کارآفرینی برخوردار است.

ویلاسازی در روستاهای استان مازندران در دهه ی اخیر با شدت زیادی شروع و پیامدهای منفی را در لایه های مختلف فرهنگی-اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و فیزیکی به همراه داشته است. در این مقاله، ضمن بررسی این آسیب ها به کمک پرسشنامه توسط دهیاران، اعضای شورای روستا، کارشناسان و مشاورین طرح های هادی، نظرات نخبگان جامعه با مدل تاپسیس مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نوع تحقیق از لحاظ روش توصیفی-تحلیلی و از لحاظ هدف کاربردی است. یافته ها نشان داد در مؤلفه های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی به ترتیب شاخص های بالا رفتن درآمد دلالان و بورس بازان ارضی، تعارضات فرهنگی میان روستائیان و صاحبان ویلا و تغییر شکل معماری بومی خانه های روستایی در جایگاه نخست قرار دارد. همچنین از نظر شدت بحران، ویلاسازی به سه منطقه بحرانی تخریب شدید، در حال تخریب و شروع تخریب دسته بندی شده و راهبردهای مختلف اقتصادی، اجتماعی – فرهنگی، کالبدی-فیزیکی و همچنین اولویت بندی اجرای این راهبردها در هرکدام از این مناطق ارائه گردید.

گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی توسعه اقتصادی است. بسیاری از سیاست گذاران توسعه نیز از صنعت گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند. با توجه به همین نقش و جایگاه، گردشگری یک مکان نه تنها می تواند در توسعه آن مکان مؤثر باشد، بلکه روند توسعه برخی شاخص ها در محیط پیرامون خود را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. شهر ایذه به عنوان یکی از شهرهای تاریخی که قدمت جاذبه های تاریخی آن به دوره عیلامی مربوط می شود، از نظر گردشگری دارای جایگاه خاصی است و این جایگاه در وضعیت روستاهای پیرامون آن نیز به صورت عینی و ذهنی تأثیرگذار بوده است. هدف این تحقیق بررسی نقش گردشگری در تحولات سکونتگاه های روستایی پیرامون است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات میدانی با استفاده از ابزار پرسشنامه است. حجم نمونه 323 نفر محاسبه و پرسشگری در 7 روستای پیرامون شهر ایذه که ارتباط زیادی از نظر گردشگری با آن دارند، انجام شده است. نتایج آزمون تی تک نمونه ای در سطح معناداری کمتر از 05/0 از نقش گردشگری شهر ایذه در چهار بعد اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی بر روستاهای پیرامون اشاره دارد. بیشترین نقش گردشگری مربوط به مؤلفه اقتصادی با میانگین 80/3 است. میزان تبیین کننده مدل ساختاری برای مؤلفه اقتصادی برابر با 59/0، مؤلفه اجتماعی برابر با 38/0، مؤلفه کالبدی برابر با 45/0 و مؤلفه زیست محیطی برابر با 33/0 است. این مقادیر نشان داد که شاخص های مدل، توان تبیین نقش گردشگری را داشته و به تأثیر شهر ایذه بر روستاهای پیرامون اشاره دارد. همچنین اینکه تفاوت معناداری میان روستاها از نظر مؤلفه اقتصادی وجود دارد.

بافت های فرسوده ی شهرهای بزرگ در صورت رسیدگی به وضعیت آن و با کمترین هزینه، بخش قابل توجهی از فضاهای سکونتی مورد نیاز شهرها را می تواند تأمین کند. در ساماندهی بافت های فرسوده یکی از پیش-شرط های بنیادین، مشارکت مردم در تصمیم گیری ها است. بنابراین، حکمروایی شایسته و بازآفرینی بافت های فرسوده محله 4 آذرشهر هدف این پژوهش قرار گرفت. در این پژوهش برای گردآوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه ای، میدانی و پرسشنامه استفاده شد. نتایج پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS و با آزمون های تی تک نمونه ای، فریدمن و رگرسیون چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد شاخص های حکمروایی و بازآفرینی بافت های فرسوده شهری در وضعیت خوبی قرار ندارد. نتایج رتبه بندی دو متغیر مستقل و وابسته نشان می دهد که عدالت و انصاف، کارایی و اثربخشی و شفافیت دارای وضعیت مناسب تری نسبت به سایر شاخص ها است. در بین شاخص های متغیر وابسته، شاخص کالبدی در مرتبه اول و اقتصادی در مرتبه دوم قرار گرفته است. همچنین ارتباط معناداری بین بازآفرینی بافت های فرسوده و شاخص های حکمروایی شهری وجود دارد. از نظر ضریب تأثیر نیز، متغیرهای مستقل بر میزان بازآفرینی بافت های فرسوده شهری، شاخص شفافیت با 0. 501 بیشترین اثر را داشته است.

طی چند سال اخیر در مناطق روستایی کشور، توجه زنان به شهرنشینی نگرش جدیدی را در آنها به وجود آورده است و آنان را با تغییرات فکری در ارزش ها، هنجارها، آداب و رسوم و رفتار های جمعیتی همراه ساخته است؛ به طوری که زمینه را برای تغییر و تحولات در سبک زندگی زنان به وجود آورده و جهت گیری خاصی به آنها منتقل کرده است. هدف از این پژوهش، بررسی و مطالعه اثرات پیوندهای مکانی بر سبک زندگی زنان ساکن در سکونتگاه های پیراشهری شهرستان سلسله بوده است. روش مورد استفاده، توصیفی-تحلیلی و شیوه و ابزار جمع آوری داده ها در مطالعه نظری به صورت کتابخانه ای و در مطالعه میدانی از پرسشنامه و مشاهده کمک گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss استفاده شده است. جامع آماری این تحقیق10 روستای شهرستان سلسله بوده و حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 166 زن و به صورت تصادفی ساده انتخاب گردیده است. نتایج تحقیق نشان داد بین مؤلفه های پیوندهای مکانی با مؤلفه های سبک زندگی رابطه معنادار و مثبت وجود دارد؛ مؤلفه های تغییر در لباس، پوشاک و مدگرایی با میانگین91/3؛ مادی گرایی 90/3 و مصرف گرایی با میانگین 85/3 بیشترین میانگین را به خود اختصاص داده است. بنابراین می توان گفت پیوندهای مکانی پیراشهری زمینه را برای تغییر سبک زندگی زنان در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی در مناطق مورد مطالعه فراهم کرده است.

روابط و مناسبات بین شهر و روستا پدیده ای مکانی-فضایی است؛ شناخت، تبیین و کشف قانونمندی های کلی حاکم بر آن، در چهارچوب روابط متقابل انسان و محیط موضوعی جغرافیایی و دارای اهمیت نظری و کاربردی است. تحولات سکونتگاه های روستایی وابسته به مجموعه عوامل و نیروهای درونی و بیرونی است که به نوعی همه آن ها از تعامل و ارتباط عرصه های سکونتگاهی شهری و روستایی با یکدیگر ناشی می شود. مقاله حاضر نیز باهدف شناخت و ارزیابی تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه های روستایی پیرامون کلان شهر کرج (روستای محمودآباد و آتشگاه) ناشی از پیوندهای روستا-شهری انجام شده است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق، پیمایشی است. داده های موردنیاز تحقیق به روش اسنادی-میدانی (پرسشنامه و مشاهده) گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان داد همه ی معیارهای منتخب در روستاهای هدف دچار تحول شده است و بیشترین تغییر و تحول مربوط به شاخص های مسکن روستایی بوده است. تقویت هسته های اصلی و شکل گیری هسته های جدید فرعی شهری در منطقه رجایی شهر و باغستان شهر کرج نیز از مهم ترین تأثیرات تعاملات روستاهای پیرامونی با شهر کرج بوده است. وجود ایستگاه های حمل ونقل عمومی و ایجاد کاربری های خاص برای ارائه ی خدمات به روستاییان مهم ترین عامل شکل گیری این مراکز فرعی جدید بوده است.

پیوند متقابل شهر-روستا، از عوامل تعیین کننده توسعه روستایی است. با توجه به نقش این روابط در فرآیند تحولات و توسعه روستا-شهر، علاوه بر بررسی انوع روابط، شناخت و آثار و پیامدهای آن بر روستا و تلاش برای کاهش اثرات منفی این روابط در راستای توسعه پایدار نواحی روستایی ضروری به نظر می رسد. با این رویکرد پژوهش حاضر به سهم خود کوشید پیوند متقابل روستاهای پیرامون شهر زنجان و اثرات آن بر میزان توسعه یافتگی روستاها را در دهستان سهرین زنجان مورد واکاوی قرار دهد. این تحقیق به لحاظ هدف توسعه ای و به لحاظ روش ترکیبی از شیوه های توصیفی-تحلیلی بکار گرفته شده است. جامعه آماری مورد مطالعه دهستان سهرین بوده که 12 آبادی را شامل می شود. بنا به تیپ بندی روستاها در سه موقعیت کوهستانی، کوهپایه ای و دشتی و با در نظر گرفتن تعداد خانوار هر روستا، 12 روستا به عنوان نمونه انتخاب گردیده و حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 318 سرپرست خانوار محاسبه شد که به منظور اطمینان بیشتر، در نهایت تعداد 320 خانوار برای مطالعه برگزیده شده اند. از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است. تحلیل داده ها به کمک تکنیک تحلیل سلسله مراتبی AHP انجام شده است. نتایج نشان داد که از نظر پیوند روستا-شهری و سطح برخورداری و میزان مراودات اقتصادی-اجتماعی و سیاسی، سطح برخورداری کامل روستا از امکانات مورد نیاز شهری، تنها مرکز دهستان (روستای سهرین) با جمعیت بیش از 3 هزار نفر، برخوردارترین روستا بوده است. در این رابطه، روستاهایی که در موقعیت دشتی، نزدیکی به شهر زنجان، دسترسی به جاده اصلی و وسیله نقلیه عمومی دارد، وابستگی بیشتری داشته و روستاهای کوهستانی و دور از جاده در موقعیت نابرخوردار قرار گرفته است؛ همچنین این روستاها دارای کمترین مراودات با شهر بوده است. در بین سکونتگاه های پیرامونی مورد مطالعه، دو روستای سهرین و سارمساقلو بیشترین پیوند دوجانبه را با شهر زنجان داشته است. این روستاها تقریبا نزدیک به شهر بوده دارای و موقعیت دشتی است. همچنین با فاصله گرفتن از شهر زنجان و با رفتن به سوی نواحی کوهستانی و کوهپایه ای، میزان پیوند دوجانبه روستایی کم شده و روابط روستاشهری بیشتر بر مبنای تسلط شهر بر روستا شکل می گیرد.

نگرش جامعه محلی نسبت به هم جواری با مجموعه های گردشگاهی پیراشهری مورد: مجموعه گردشگری باغرود نیشابور

متأثر از روندهای غالب توسعه در سطح بین المللی، یکی از پدیده های مهم اقتصادی که اکثر کشورهای جهان با آن دست به گریبان هستند، کارآفرینی در فضاهای پیراشهری است. در کنار مصرف فضاهای روستایی توسط شهرها، در پاره ای از نواحی پیرامون شهرهای بزرگ، آن دسته از سکونتگاه های نزدیک که از پیشینه فعالیت های کشاورزی و ظرفیت های آبی و زمین برخوردار بوده اند، تحت تأثیر تقاضاها و امکانات فراهم آمده، دستخوش تغییراتی همچون جایگزینی تولیدات روستایی جدید و کشت محصولات تازه به جای کشت های سنتی شده اند. طبق پژوهش-های مکانی، اگر در مناطق پیرامونی فعالیت های کارآفرینی زیاد باشد، آن منطقه قابلیت بازساخت فضایی و پذیرش شرکت های تجاری جدید و تبدیل شدن به سکونتگاه ها و مکان های تجاری بزرگتر را دارد. از این رو، مطالعه حاضر با هدف "تحلیل زمینه های کارآفرینی در فضاهای پیراشهری" به بررسی این مهم در پیرامون کلانشهر کرمانشاه پرداخت. روش پژوهش توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات به شیوه میدانی و پرسشنامه ای بود. جامعه آماری شامل 21 روستای کارآفرین با فاصله کمتر از 20 کیلومتر از کلانشهر بود؛ یافته ها نشان داد روستاهای چقاقاسم و شاهینی دارای بالاترین درجه توسعه یافتگی کارآفرینی با قابلیت بازساخت فضایی است. همچنین ارزیابی نتایج نمرات تأثیر، بیانگر اهمیت سرمایه گذاری در متغیرهایی(زیرساخت های فیزیکی روستا) است که اثرات بازدارنده متغیر کمبود ثروت افراد کارآفرین را تعدیل می نماید.

در حال حاضر تغییر یا حفظ کاربری اراضی از مهم ترین عواملی است که برنامه ریزان و طراحان بخش توسعه از آن به عنوان ابزار مهم در سطوح مختلف ملی، منطقه ای و محلی استفاده می کنند. روستا منبعی شکننده و آسیب پذیر در برابر تغییرات محیطی و انسانی شهرها است. با توجه به محدودیت زمین و ارزش معیشتی آن در نواحی روستایی، با بهره گیری از زمین های موجود و استفاده آن در ساخت و سازهای غیر اصولی و بی رویه، برای احداث سکونتگاه های شهری مواجه هستند. در دهه های 1375-1390 شهرستان نیشابور روند رو به گسترش داشته است. بهترین زمین های حاصلخیز برای کشاورزی به زیر ساخت وسازهای شهر رفته و بسیاری از فضاهای زیستی از جمله روستاها، زمین های باغی و مراتع را به شدت دگرگون کرده است. این تغییرات به گونه ای بوده که بسیاری از روستاهای شهرستان با محله-های شهر نیشابور ادغام شده و کوچک ترین نشانه ای از ساختارهای روستایی ندارد. در این پژوهش سعی شده است به بررسی اثرات خزش شهری بر تغییرات کاربری اراضی فضاهای پیراشهری پرداخته شود. بر اساس نتایج به دست آمده محله هایی وجود دارد که در نتیجه روند و توسعه شهری، روستاهای اطراف به محله های این نواحی ادغام شده است. در بیشتر این محلات روند و توسعه شهری به اندازه ای زیاد بوده که تغییرات قابل ملاحظه ای را در رابطه با تغییرات اراضی کشاورزی ایجاد کرده است. در این محلات روستاهای حسین آباد جدید، چاه بلند، یحیی آباد، ده شیخ، فخریه، مرتضی آباد، گنبد سبز، مرتضی آباد، سراب کوشک، مبارکه، بکاول، زرگران، ابراهیمی، قید، شاه آباد حسینی، با این محلات ادغام گردیده و باعث تغییرات کاربری از تولیدی به مصرفی و خدماتی شده است.