تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:39 |تعداد مقالات:6

هدف اصلی از این پژوهش، بررسی و ثبت تنوع گیاهی و زیستگاهی موجود در منطقه ی کوه دکل، در شهرستان ممسنی، واقع در شمال غرب استان فارس است. این منطقه در 51 درجه و 32 دقیقه ی طول خاورى و 30 درجه و 8 دقیقه ی عرض شمالی و ارتفاع 900 تا 1350 متر از سطح دریا قرار گرفته است. درمجموع، 395 نمونه از گیاهان آوندی، متعلق به 69 تیره، 172 جنس و 225 گونه جمع آوری، شناسایی و در هرباریوم دانشگاه شیراز بایگانی شد. گیاهان دو لپه ای با 57 تیره، 142 جنس و 187 گونه متنوع ترین گروه است و پس از آن تک لپه ای ها با 8 تیره، 25 جنس و 34 گونه قرار دارند. نهانزادان آوندی با 3 تیره، 3 جنس و 3 گونه و بازدانگان با 1 تیره، 1 جنس و 1 گونه در منطقه حضور دارند. غنی ترین تیره ها ازنظر تعداد گونه به ترتیب Asteraceae (42 گونه)، Fabaceae(23 گونه) و Poaceae (13 گونه) است. متنوع ترین جنس های موجود در پوشش گیاهی منطقه، Convolvulus، Plantago وTrifolium هرکدام با 5 گونه و Allium با 4 گونه است. ازنظر کورولوژی بیشتر گیاهان به ناحیه ی ایران-تورانی تعلق دارند. ازلحاظ شکل زیستی، تروفیت ها شکل زیستی غالب در منطقه هستند. از عوامل اکولوژیکی با تأثیر چشمگیر روی پراکنش گیاهان در زیستگاههای مختلف، به عوامل اقلیمی، توپوگرافیکی و زیستی اشاره می شود.

طی نمونه برداری های مستمر انجام شده از سال 1393 تا 1396 در مناطق مختلف شهرستان های اسلام آباد غرب و گیلان غرب واقع در استان کرمانشاه، تعداد زیادی از قارچ های کلاهک دار ازجمله دو نمونه متعلق به جنس Panaeolus جمع آوری شد. در محل نمونه برداری، ضمن ثبت مختصات جغرافیایی، ویژگی های زیستگاه و نحوه ی رویش، ویژگی های ریخت شناختی ماکروسکوپی ثبت و از آنها عکس برداری شد. ویژگی های ریخت شناختی میکروسکوپی شامل بازیدیوسپور، بازیدیوم و سیستیدیوم با استفاده از میکروسکوپ نوری مدل BX51 مشاهده، اندازه گیری و عکس برداری شد؛ همچنین توالی DNA مربوط به ناحیه ی rDNA-ITS با استفاده از آغازگرهای ITS1 و ITS4 تکثیر و تعیین توالی شد. تجزیه و تحلیل تبار شناختی و تعیین روابط گونه ها به روش Maximum Likelihood با 1000 تکرار بوت استراپ و با نرم افزار MEGA6 انجام شد. براساس نتایج مطالعات ریخت شناختی، در کنار داده های حاصل از توالی های ناحیه ی rDNA-ITS، دو گونه ی P. olivaceus و P. guttulatus شناسایی شد. طبق منابع موجود، هر دو گونه برای بیوتای قارچی ایران، جدید هستند. در پژوهش حاضر، توصیف ریخت شناختی این گونه ها ارائه شده است.

در پژوهش حاضر، مطالعه های ریخت شناسی آرایه های فروگونه ای دو گونه ی Rhamnus cathartica و Rhamnus pallasii، در شمال و شمال شرق ایران انجام شدند. به منظور درک درست روابط بین گونه ای و تعیین ارزش تاکسونومیکی صفت ها با ثبت اطلاعات ریخت شناسی، 58 صفت شامل 26 صفت کمّی و 32 صفت کیفی اندازه گیری شدند؛ سپس با استفاده از روش تاکسونومی عددی از تحلیل های مؤلفه های اصلی و خوشه بندی بهره گیری شد و روابط بین آرایه های فروگونه ای مشخص شدند. مهم ترین صفت های کیفی برای جدایی گونه ها و آرایه های فروگونه ای در مطالعه ی حاضر، شکل برگ و رنگ میوه است. براساس نتایج، تنوع درون گونه ای Rh. pallasii به سه زیرگونه تأیید شد. و در گونه ی Rh. cathartica، صفت های مشاهده شده در تفکیک دو واریته مؤثر نبودند. تنها جمعیت Rh. × spathulifolia از تپه های ماسه ای سواحل شمالی ایران جمع آوری شد و با توجه به تفاوت آن با دو گونه ی دیگر ازنظر صفت های مشاهده شده در ریخت شناسی مانند رنگ شاخه ی جوان، شکل پهنک برگ، بدون کرک بودن سطح بالایی و زیری برگ، رنگ میوه ی نارس، Rh. × spathulifolia نمی توان آن را هیبرید در نظر گرفت، بلکه باید آن را گونه ای کامل و مستقل تعریف کرد.

جنس Asaccus یکی از ناشناخته ترین اعضای خانواده ی Phyllodactylidae است. قدیمی ترین گونه ی شناخته شده ی این جنس گکوی انگشت برگی ورنر است؛ با وجود این، هنوز اطلاعات اندکی از پراکنش، ویژگی های تبارشناختی، فرآیندهای گونه زایی، جریان ژنی، روابط بوم شناختی و تهدیدهای بالقوه و بالفعل جمعیت های آن در ایران وجود دارد. این مطالعه با هدف بررسی تنوع ریخت شناختی جمعیت های مختلف این گونه در ایران انجام شد. بدین منظور، روش های ریخت شناسی سنتی با استفاده از 15 متغیر مورفومتریک و 10 متغیر مریستیک و همچنین ریخت شناسی هندسی استفاده شد. تعداد 60 نمونه تحت مجوز سازمان حفاظت محیط زیست از فروردین تا شهریو 1397 در 9 ایستگاه در نواحی غربی تا جنوبی ایران صید شد. نمونه ها با استفاده از کولیس ورنیه بیومتری و پس از تعیین جنسیت و عکس برداری، بلافاصله در نقطه ی صید رهاسازی شدند. نتایج نشان داد نرها و ماده های بالغ در متغیرهای ریختی با یکدیگر اختلاف معنادار دارند؛ بنابراین آنالیزهای ریخت شناختی برای نرها و ماده ها جداگانه انجام شد؛ همچنین نتایج نشان داد که تفاوت معناداری بین جمعیت های مختلف براساس متغیرهای مورفومتریک و مریستیک وجود دارد. آنالیزهای خوشه بندی تابع تشخیص نیز وجود سه خوشه از جمعیت های مطالعه شده را تأیید کرد که عبارتند از جمعیت های شمال، مرکز و جنوب زاگرس؛ با این وجود مطالعات مولکولی تکمیلی برای تأیید جدایی جمعیت های ذکرشده ضروری است تا بتوان با تجمیع نتایج مطالعات ریخت شناختی و مولکولی، واحدهای حفاظتی معنادار را در ایران شناسایی و به سازمان حفاظت محیط زیست برای برنامه های حفاظتی آتی پیشنهاد کرد.

مناطق حفاظت شده ابزاری مفید برای نگهداری تنوع زیستی هستند. منطقه ی شکار ممنوع درمیان، در سال 1386، منطقه ی حفاظت شده ی درمیان و سربیشه معرفی شد. این منطقه به علت داشتن تپه ماهورهای متعدد و پوشش گیاهی متنوع، مأمن مناسبی برای زیست و ازدیاد گونه های جانوری است. منطقه ی حفاظت شده ی درمیان و سربیشه با مساحت حدود 80000 هکتار در فاصله ی 68 کیلومتری شرق بیرجند، بین سه شهرستان درمیان، سربیشه و بیرجند، واقع شده است. حداقل ارتفاع آن از سطح دریا 2100 متر و حداکثر آن 2870 متر است. این پژوهش با هدف شناسایی تیره ها و گونه های گیاهی، تعیین شکل های زیستی و پراکنش جغرافیایی آنها انجام شد؛ همچنین تنوع کارکردی، تنوع نسبی و شاخص اهمیت نسبی تیره های گیاهی تعیین شد. براساس نتایج، در مراتع منطقه ی حفاظت شده ی درمیان و سربیشه 26 تیره، 69 جنس و 94 گونه ی گیاهی انتشار دارد. بزرگ ترین تیره هاAsteraceae (22 گونه) و Poaceae (8 گونه) هستند. ازنظر شکل زیستی، 45 درصد همی کریپتوفیت، 20 درصد تروفیت، 17 درصد کامه فیت، 10 درصد ژئوفیت، 7 درصد فانروفیت و 1 درصد پارازیت هستند. ازنظر پراکنش جغرافیایی 61 گونه با بیشترین فراوانی (65 درصد) به ناحیه ی ایرانی-تورانی و 1 گونه با کمترین فراوانی (1 درصد) به ناحیه ی اروپا-سیبری منحصر می شوند. ازلحاظ تنوع کارکردی، گونه های گیاهی براساس فرم رویشی (علفی 76 درصد، بوته ای 17 درصد و درختچه ای 7 درصد) و چرخه ی زندگی (چندساله 81 درصد و یک ساله 19 درصد) طبقه بندی شدند. تیره های Asteraceae، Poaceae، Fabaceae و Apiaceae به ترتیب با 18/65، 38/21، 72/16 و 11/13 درصد شاخص اهمیت نسبی هر تیره ی گیاهی (FIV)، بیشترین اهمیت را در بین تیره های گیاهی دارند.

هدف این پژوهش، بازبینی جنس گون (Astragalus L. ) در استان اصفهان است. تعداد 201 تاکسون شامل 194 گونه و 8 زیرگونه از جنس گون در استان اصفهان می رویند که در مقاله ی حاضر تعداد 15 تاکسون برای نخستین بار در این استان گزارش می شوند. این 201 تاکسون در 42 بخشه قرار می گیرند. بخشه ی Malacothrix با 29 گونه، بزرگ ترین بخشه ی گون در استان اصفهان است و پس از آن بخشه ی Caprini با 21 گونه و بخشه های Rhacophorus، Incani و Microphysa هرکدام با 10 گونه در رتبه های بعدی قرار دارند. از تاکسون های گون موجود در استان اصفهان تعداد 130 تاکسون انحصاری ایران و 20 تاکسون انحصاری استان اصفهان هستند. ازنظر شکل رویشی، گون های چندساله با کرک ساده در 25 بخشه و 141 تاکسون، گون های چندساله با کرک دوشاخه در 9 بخشه و 40 تاکسون و گون های یک ساله در 8 بخشه و 20 تاکسون قرار دارند. گونه یA. squarrosus Bunge از بخشه ی Ammodendron که گونه ای فراموش شده در منابع مرتبط است، به طور رسمی برای فلور ایران گزارش می شود؛ همچنین برخی نکات تاکسونومیک در رابطه با تعدادی از گونه ها ارائه شده است.