اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1398 | دوره:11 | شماره:40 |تعداد مقالات:8

تغییرات آب و هوایی و فعالیت های انسانی باعث شده فشار بر اکوسیستم های طبیعی افزایش یابد. تالاب ها هم ازجمله این اکوسیستم هایی هستند که به طور گسترده تحت تاثیر منفی این تغییرات بوده اند. پرندگان به عنوان بخشی از زیستمندان تالاب به اشکال مختلف از تخریب تالاب آسیب دیده اند به نحوی که بسیاری از این پرندگان خصوصا گونه های وابسته به زیستگاه های آبی درخطر انقراض قرارگرفته اند. مشکل تخریب زیستگاه ها در تالاب های مناطق خشک و نیمه خشک تاثیر بسیار بیشتری بر این پرندگان دارد چراکه منابع آبی در این مناطق بسیار محدود است. تالاب هامون در مرز ایران و افغانستان یکی از این اکوسیستم های حساس است که با تاثیرات خشک سالی و فعالیت های انسانی مواجه است. ازآنجایی که این تالاب اهمیت جهانی برای زادآوری و استراحت بسیاری از پرنده های مهاجر دارد، تعیین نیازهای زیستگاهی و پراکنش مکانی پرندگان آبی در این تالاب ضروری است. در این مطالعه با استفاده از مطالعات میدانی و مدل حداکثر آنتروپی زیستگاه مناسب پرندگان آبزی و کنار آبزی در این تالاب در 1394 تعیین شد. بر اساس نتایج این تحقیق، جنوب هامون صابری و بخش هایی از هامون هیرمند به عنوان زیستگاه مطلوب این دسته از پرندگان تعیین گردید. بخش های آبی این قسمت ها که با گیاه پوشیده است به عنوان مناسب ترین قسمت ها معرفی شد. نتایج این مطالعه جهت اقدامات حفاظتی در این تالاب مفید خواهد بود.

نیاز روزافزون جامعه به چوب و فرآورده های آن و کاهش سطح جنگل ها موجب شده که جنگل کاری از جایگاه خاصی در برنامه ریزی ها برخوردار باشد. هدف از این مطالعه، بررسی اثر جنگل کاری خالص و آمیخته (اکالیپتوس و سرو نقره ای) بر خصوصیات رویشی و خاک توده ها در منطقه سیمره، استان ایلام بود. این مطالعه در سال 1393 در قالب طرح کاملا تصادفی با دو تیمار جنگل کاری خالص اکالیپتوس، جنگل کاری آمیخته اکالیپتوس و سرو نقره ای در سه تکرار اجرا گردید. درمجموع 42 قطعه نمونه پیاده شد. خصوصیات کمی اندازه گیری شده عبارت از قطر برابرسینه، قطر یقه، ارتفاع درخت، تاج پوشش، ضریب پایداری، ضریب کاهش قطری، حجم، وزن خشک برگ، سطح برگ، پهنای دوایر سالیانه و دانسیته چوب بودند. برای تعیین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک از هر قطعه سه نمونه خاک از عمق 0 تا 30 سانتی متر تهیه شد سپس یک نمونه ترکیبی برای انجام آزمایش های فیزیکی و شیمیایی به آزمایشگاه منتقل شد. نتایج نشان داد که میانگین قطر برابر سینه، قطر یقه، ارتفاع، حجم و پهنای دوایر سالیانه اکالیپتوس به طور معنی داری در توده خالص بیشتر از آمیخته بود (05/0 P<). بر اساس تحلیل مولفه های اصلی و به کمک خصوصیات رویشی اکالیپتوس، دو گروه در طول محورهای اول و دوم تفکیک شدند که این گروه ها هرکدام انطباق بالایی با محل نمونه برداری (توده خالص یا آمیخته) نشان دادند. بررسی خصوصیات خاک بین دو توده نشان داد که میزان پتاسیم، نیتروژن، فسفر، کربن آلی و درصد رطوبت اشباع به طور معنی داری در توده خالص بیشتر بود. درمجموع، ویژگی های رویشی در جنگل کاری خالص از آمیخته نمود بهتری داشته و می توان به توسعه آن اقدام نمود.

تالاب ها ازجمله مناظر زیبایی هستند که اگر در جهت توسعه گردشگری به نحوی مناسب برنامه ریزی و مدیریت شوند؛ می توانند خالق یا محرک یک فرآیند توسعه برای حصول به پایداری توسعه در اجتماعات محلی و اکوسیستم تالابی گردند. ژئوتوریسم یا گردشگری زمین شناختی در سال های اخیر به عنوان معادلی برای گردشگری محیط زیستی به کار می رود. گردشگری محیط زیستی یک بازار گردشگری است که مبتنی بر منابع طبیعی می باشد. با توجه به اینکه منطقه شکار و صید ممنوع تالاب های 11 گانه پل دختر دارای پتانسیل بالایی در زمینه گردشگری است، ایجاد زیرساخت های موردنیاز آن و معرفی آن به عنوان قطب جاذب ژئوتوریستی در استان لرستان و غرب کشور با توجه به توان بالای این تالاب ها، جهت گسترش امر گردشگری و کمک به رشد و توسعه اقتصادی، افزایش درآمد و بالا بردن سطح اشتغال در جوامع محلی منطقه، امری ضروری است. برای تعیین سایت های ژئوتوریستی لازم است که شناسایی و ارزیابی از سایت های مستعد صورت بگیرد، لذا در این پژوهش که در تابستان 1397 صورت گرفت از دو الگو کیفی رینارد (ارزش های علمی، افزوده و ترکیبی) و الگوی کمی پریرا (قابلیت ها و ارزش های علمی، مکمل، محافظت و کاربردی) جهت ارزیابی پتانسیل توریستی ژئوپارک تالاب های پل دختر استفاده گردید. بر اساس نتایج الگوی کمی پریرا، شاخص های عیار ژئومورفولوژیکی تالاب ها (49/4 امتیاز)، قابلیت دید (65/2)، ارزش محافظت (15/2) و ارزش کاربردی (05/4) به ترتیب حدود 6/81، 8/58، 6/71 و 8/57 درصد سطح الگوی استاندارد را کسب کرده اند. بر اساس الگوی کیفی رینارد، از زیر شاخص های ارزش علمی، سطح پایداری با 506/0 امتیاز و جغرافیای دیرینه با 1 امتیاز به ترتیب با سطح کیفی خوب و عالی و از زیر شاخص های ارزش افزوده، زیر شاخص اکولوژیکی (خوب)، فرهنگی (خوب)، زیبایی (خوب) و اقتصادی (ضعیف) ارزیابی شدند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که منطقه شکار و صید ممنوع تالاب های پل دختر نیازمند تقویت وضعیت حفاظتی، تغییر نگرش مدیریت جزیره ای فعلی و روی آوردن به مدیریت زیست بومی و ایجاد زیرساخت های تسهیلات گردشگری می باشد

تالاب بین المللی شادگان یکی از تالاب های بزرگ ایران است. این تالاب در جنوب غربی ایران در جنوب شهر شادگان در استان خوزستان واقع شده است. سدسازی و رعایت نشدن نیاز آبی تالاب، پرورش ماهی، پساب صنایع نیشکر، عبور لوله های نفتی، فعالیت 30 واحد پتروشیمی و تخلیه زباله های شهری، این تالاب منحصربه فرد را از سال 1372 وارد فهرست قرمز تالاب های بین المللی (لیست مونترو) کرده است. آب این تالاب بین المللی که ازلحاظ رتبه های ثبت شده در یونسکو درگذشته در رتبه پنجم جهانی قرار داشت، از رودخانه های جراحی و کارون و همچنین جزر و مد خلیج فارس تامین می شود که ب‍ ه رغم فصلی بودن ب‍ خ‍ ش آب ش‍ ی‍ ری‍ ن آن، آب ش‍ ور ت‍ ‍ الاب ب‍ ه دل‍ ی‍ ل م‍ ت‍ ص‍ ل ب‍ ودن به خ‍ ل‍ ی‍ ج ف‍ ‍ ارس، دای‍ م‍ ‍ ی است. جذب سطحی و خروج رنگ های راکتیو قرمز و راکتیو آبی که وارد تالاب شادگان می شود با استفاده از جاذب کیتوسان در فاصله زمانی بهمن ماه 1396 تا خرداد ماه 1397 موردبررسی قرار گرفته است. رنگ های آنیونی راکتیو قرمز (Reactive red) و راکتیو آبی (Reactive blue) مورداستفاده در این تحقیق از نوع رنگ های آزویی سولفونه و محلول در آب می باشند که به منظور رنگ دهی به محصولات مختلف در صنایع نساجی و نیشکر به کار می روند. از نتایج حاصل مشاهده شد که بیشترین درصد حذف رنگ های راکتیو قرمز و راکتیو آبی با استفاده از جاذب کیتوسان در 5=pH بوده و در مقادیر pH بالاتر و پایین تر، این بازدهی کاهش می یابد؛ بنابراین pH بهینه برای فرآیند حذف در این مطالعه 5=pH می باشد. از نتایج حاصل مشاهده شد که بیشترین درصد حذف رنگ های راکتیو قرمز و راکتیو آبی با مقدار 5/0 گرم در لیتر از جاذب کیتوسان اتفاق افتاده است. نتایج به دست آمده نشان داد که بیشترین درصد حذف برای رنگ راکتیو قرمز در زمان 50 دقیقه و برای رنگ راکتیو بلو در زمان 40 دقیقه توسط جاذب کیتوسان صورت گرفته است.

یکی از مهم ترین فرآیندهایی که در مصب در اثر اختلاط آب دریا و آب رودخانه رخ می دهد فرآیند لخته سازی می باشد و تحت تاثیر این فرآیند فلزات کلوئیدی به شکل لخته درمی آیند. با توجه به نقش مهم فرآیند لخته سازی در ایجاد منبع غذایی مناسب برای موجودات آبزی و کاهش بار آلودگی ورودی به محیط های آبی، مطالعه حاضر مکانیزم لخته سازی فلزات سنگین را در مصب رودخانه جراحی بررسی نموده است. در تحقیق حاضر، لخته سازی فلزات محلول کادمیوم، نیکل، روی، سرب و منگنز در 5 آکواریوم با رژیم شوری 1 تا 3 (قسمت در هزار) طی اختلاط آزمایشگاهی آب رودخانه جراحی با آب خور موسی برای اولین بار در سال 1396 مطالعه شده است. پس از آماده سازی نمونه ها، غلظت فلزات موردمطالعه با دستگاه (ICP) اندازه گیری گردید. به منظور بررسی تاثیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی محیط مصبی بر فرآیند لخته سازی از روش آماری آنالیز خوشه ای استفاده شد. میانگین میزان لخته سازی نهایی فلزات به شرح زیر است: Cd (درصد 94) > Zn(درصد 5/85) > Pb (درصد 58) > Ni(درصد 19)> Mn(درصد 11). بالاترین لخته سازی فلزات بین شوری 1 تا 2 (قسمت در هزار) رخ داده است. درنتیجه لخته سازی فلزات طی اختلاط مصبی، به طور میانگین به ترتیب 7/64، 8/65، 7/231، 52 و 4/61 تن در سال از فلزات کادمیوم، نیکل، روی، سرب و منگنز از آب رودخانه جراحی حذف گردید. آنالیزهای آماری نشان داد که نرخ لخته سازی فلزات نیکل، روی، سرب و منگنز به وسیله عامل یکسانی کنترل می شود. همچنین کلیه پارامترهای موردبررسی شامل هدایت الکتریکی، شوری، پتانسیل کاهش، سولفات، کلراید و pH لخته سازی عنصر کادمیوم را کنترل می کنند و این پارامترها نقشی در لخته سازی سایر عناصر موردمطالعه ندارند.

فلزات سنگین در محیط های آبی از شکل محلول و مواد جامد معلق در رسوبات جذب و انباشته می شوند. انباشت نهایی فلزات سنگین در محیط های آبی رسوبات و بدن موجودات زنده است. انباشت زیستی فلزات سنگین از طریق شبکه غذایی نگرانی های ناشی از خطر های بیولوژیکی و محیط زیستی بالقوه را فراهم می کنند. بنابراین پژوهش درزمینه آلودگی فلزات سنگین نقش موثری در حفاظت از بهداشت انسانی و کاهش خطر های ناشی از آلودگی آن ها دارد. در این پژوهش به منظور سنجش آلودگی فلزات سنگین (آهن، منگنز، روی، مس، نیکل، سرب، کادمیوم و کبالت) در رسوبات سطحی (0-5 سانتی متر) چهار رودخانه مهم منتهی به دریای خزر (نکا رود، تجن، سیاهرود و تالار)، از 16 ایستگاه، نمونه های رسوب از بستر رودخانه ها در تابستان 1394 جمع آوری و پس از هضم با تیزاب سلطانی توسط دستگاه جذب اتمی شعله اندازه گیری شد. روند تغییر میانگین غلظت فلزات سنگین (میلی گرم فلز بر کیلوگرم رسوب) در رسوبات سطحی به صورت آهن (00/23300) > روی (87/2028) > منگنز (25/701) > نیکل (77/36) > سرب (77/25) > مس (62/19) > کبالت (62/18) > کادمیوم (62/5) بود. در بین عنصر های موردمطالعه میانگین عنصر های روی، کادمیوم و سرب بیش تر از غلظت میانگین رسوبات جهانی است. هم چنین تحلیل های آماری نشان داد مقدار عنصر های آهن، منگنز، کبالت و مس در رودخانه سیاهرود، کادمیوم در رودخانه نکا رود و روی در رودخانه تجن متفاوت است (05/0>p). استفاده از شاخص های درجه آلودگی (Cf)، پتانسیل خطر محیط زیستی (Er)، غنی شدگی (EF) و زمین انباشتگی (Igeo) نشان داد که بیشینه ارزش شاخص های مطالعه شده متعلق به عنصر کادمیوم است. هم چنین نتایج شاخص های پتانسیل خطر محیط زیستی کل (RI)، درجه آلودگی کل (Cd) و بار آلودگی (PLI) حاکی از آن است که خطر محیط زیستی در رودخانه نکارود قابل توجه و بسیار نگران کننده است. این تحقیق ضرورت کنترل فعالیت های انسانی و استفاده از راهبر دهای مدیریت و کنترل آلودگی در کیفیت رسوبات رودخانه های منتهی به دریای خزر را ثابت کرد.

رسوبات یکی از شاخص های زیستی تجمع فلزات سنگین در اکوسیستم های آبی هستند که به دلیل ثبات در یک منطقه می توانند به خوبی میزان آلودگی را ارزیابی کنند. این تحقیق در سال 1397 با هدف بررسی فلزات سنگین کبالت، کروم، منگنز، سلنیوم و مولیبدن در رسوبات تالاب هورالعظیم در استان خوزستان انجام شد. در مجموع 27 نمونه رسوبات از 3 ایستگاه با 9 تکرار بر اساس استاندارد ASTM شماره D2488 تهیه شد. برای سنجش عناصر سنگین از دستگاه ICP-OES مدل Varian 710-ES استفاده گردید. بالاترین میزان فلزات کبالت، کروم و سلنیوم در رسوبات تالاب هورالعظیم به ترتیب 019/0، 39/93 و 45/29 میلی گرم در کیلوگرم در ایستگاه سوم و منگنز و مولیبدن 12/451 و 88/0 در ایستگاه دوم به دست آمد. پایین ترین مقادیر فلزات سنگین کبالت، منگنز و سلنیوم در رسوبات تالاب در ایستگاه اول بود، اما پایین ترین غلظت کروم در ایستگاه دوم و مولیبدن در ایستگاه سوم مشاهده شد. فاکتور آلودگی فلزات کبالت، کروم، منگنز و مولیبدن کمتر از 1 به دست آمد که نشان دهنده آلودگی کم این فلزات می باشد. درمورد فلز سلنیوم فاکتور آلودگی بالاتر از 6 به دست آمد که آلودگی شدید این فلز در رسوبات را نشان می دهد. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده می توان بیان کرد که سلنیوم به عنوان مهمترین آلاینده فلزی نسبت به کبالت، کروم، منگنز و مولیبدن می باشد. فاکتور غنی شدگی فلز کبالت آلودگی کم و فلزات کروم، سلنیوم، مولیبدن و منگنز آلودگی به شدت زیاد را نشان داد که می توان بیان کرد این فلزات منشاء انسان زاد دارند. ارزیابی خطر بوم شناختی فلزات کبالت، کروم و مولیبدن در رسوبات تالاب هورالعظیم و شاخص توان مخاطره بوم شناختی در طبقه پتانسیل خطر بوم شناختی کم قرار گرفتند.

شناخت و مطالعه دقیق ویژگی های اکولوژیک و ژئوفیزیکی زیستگاه های بنتیک بسیار حائز اهمیت است، زیرا نوع بستر موجود در این زیستگاه ها به شکل وسیعی با حضور یا عدم حضور گونه های کف زی خاص و نیز با نحوه پراکنش آن ها در جوامع بنتیک در ارتباط است. هدف از این پژوهش بررسی رابطه اکوژئومورفولوژی و دانه بندی (GS) رسوبات بستر و شناسایی و بررسی اکولوژیک ماکروبنتوزها، فاکتورهای زیست محیطی دما، هدایت الکتریکی، شوری، میزان اسیدیته (pH) و اکسیژن محلول (DO) رودخانه بهمنشیر است. این پروژه طی دو فصل در زمستان 1390 و تابستان 1391 و در سه قسمت ابتدایی، میانی و انتهایی رودخانه بهمنشیر انجام گرفت. نمونه ها به آزمایشگاه محیط زیست دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر منتقل و پس از بررسی های آزمایشگاهی، نتایج در نرم افزارهای آماری تجزیه وتحلیل گردید. به طورکلی در این مطالعه 6 جنس و گونه متعلق به رده پرتاران (Nephtys sp. Nereis sp. Capitella capitata)، سخت پوستان (Sphaeroma sp. )، شکم پایان (Triphora sp. ) و نماتودها (Nematode sp. ) مشاهده شدند. ذرات تشکیل دهنده رسوبات محدوده مطالعاتی را ذرات دانه ریز (mµ 063/0>) تشکیل داده اند. با افزایش عمق (تا 200 متری) دانه بندی رسوبات ریزتر و مواد آلی بستر بیشتر می گردد. بررسی حاصل از دانه بندی نیز حکایت از سیلتی-رسی بودن ذرات رسوبی داشت. نتایج همچنین نشان می دهد که درصد ذرات درشت تر از سیلت و رس در تابستان افزایش یافته است که می توان علت آن را ناشی از ورود جریانات به رودخانه بهمنشیر در تابستان دانست.