رخساره های رسوبی
سال:1397 | دوره:11 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

مطالعه نهشته های کربناته و مارنی دارای بقایای لوله های زیستی کرم های حلقوی پلی کیت در منطقه سُه اصفهان (ناودیس سراکه) به شناسایی گونه Rotularia spirulaea از خانواده کرم های سرپولید منجر گردید. به طورکلی Rotularia در محیط هایی که به هم ریختگی لایه ها توسط موجودات زنده زیاد باشد و در محیط های با انرژی متوسط تا بالا به طور فراوان یافت می شود. بسیاری ازکرم های Rotularia قسمت یا تمامی طول عمر خود را در لوله های آهکی یا سیمانی ترشح شده گذرانیده اند. این کرم حلقوی اغلب از زمان ژوراسیک تا پالئوژن در دریاهای کم عمق (ائوسن) وجود داشته و در مرز ائوسن الیگوسن منقرض شده است. کرم های Rotularia به همراه بقایایی از قطعات خرچنگ، شکم پا و روزن داران کف زی گویای شرایط دریایی کم عمق در زمان تشکیل نهشته های مورد مطالعه بوده است.

رودخانه ها مهم ترین منابع آب در نواحی خشک (از جمله ایران) هستند. رودخانه های الموت و شاهرود جزو رودخانه-های دائمی هستند که بخش مهمی از منابع آب شمال ایران را تأمین می کنند. اهداف این پژوهش شامل طبقه بندی کمّی الگوی کانال و نیمرخ پهنای رودخانه های الموت و شاهرود، تعیین مهم ترین عوامل مؤثر بر روی تکامل این رودخانه ها و تحلیل دوره های رسوب گذاری و فرسایش بستر این رودخانه ها می باشد. تکامل کانال این رودخانه ها در یک دوره 34 ساله با تأکید بر روی الگو، هندسه و تغییرات ارتفاعی بستر در اثر فرآیندهای رسوب گذاری و فرسایش بررسی شده است. بررسی زمانی تصاویر ماهواره ای (1981-2015) با استفاده از نرم افزار GIS همراه با نقشه برداری های توپوگرافی و زمین ریخت شناسی جهت ارزیابی روند تکاملی و تعیین شاخص های کلیدی مؤثر بر تغییرات کانال انجام شده است. برای بررسی نیمرخ پهنای تاریخی (1984-2014) کانال در چهار ایستگاه، نقشه-برداری زمین شناسی انجام شده است و همراه با عکس های تکراری و تحلیل بسامد سیلاب، در ارزیابی تغییرات ارتفاعی بستر و فرآیندهای مؤثر استفاده شده است. فرآیند ترک کانال رایج ترین دلیل تغییر کانال است. نرخ تغییر پهنای کانال 2/5 متر در سال در بالادست، 20 متر در سال در میان رود و 9/3+ و 2/4 متر در سال در بخش باختری است. نرخ رسوب گذاری و حفر بستر 12/1 و 76/0 متر در سال در ایستگاه B و 55/5 و 63/5 متر در سال در ایستگاه C است. نتایج نشان می دهد که شرایط اقلیمی، عوامل آب شناختی و فعالیت های انسان مهم ترین دلایل تغییرات بستر کانال هستند.

در پژوهش حاضر الگوی پراکندگی و زیست چینه نگاری نانوفسیل های آهکی بخش های بالایی سازند قم (عضوهای e و f) در برش سیاه کوه مطالعه و ارزیابی شده است. بدین منظور تعداد 121 نمونه از عضوهای e و f سازند قم با ضخامت 351 متر جهت شناسایی نانوفسیل های آهکی، بررسی های آماری نیمه کمّی و تفکیک دقیق بایو زون های استاندارد جهانی مورد مطالعه قرارگرفته که به شناسایی 38 گونه متعلق به 15 جنس از این گروه پلانکتونی منجر شده است. با توجه به گونه های شاخص شناسایی شده، بایو زون های استاندارد نانوفسیلی NN2-NN4 و همین طور بایوزون های CNM4-CNM6 برای عضوهای مطالعه شده از سازند قم معرفی شد. ارزش زمان چینه ای بایو زون-های تفکیک شده، بیانگرسنی معادل بوردیگالین تا لانگین پیشین برای بخش های e و f سازند قم در برش سیاه کوه می-باشد. همچنین مطالعات آماری نیمه کمّی انجام شده بر روی الگوهای پراکندگی نانوفسیل های آهکی، بیانگر تغییرات مجموعه های نانوفسیلی از ابتدای بوردیگالین به طرف آغاز لانگین (میوسن میانی) می باشد.

برای بررسی تغییرات رفتار ژئوشیمیایی عناصر در طول برش چینه شناسی دوبرادر واقع در جنوب شرق شهر قم، 30 نمونه بر مبنای مرزهای چینه ای منطبق بر تغییرات عضوهای سازند قم برداشت شد. پس از تجزیه شیمیایی با روش ICP AES، تغییرات عناصر Ca، Mg، Fe، Na، Zn، Mn، Sr و نسبت Mg/Ca نمونه ها مورد بررسی قرارگرفت. تغییرات رفتار ژئوشیمیایی این عناصر با تغییرات تنوع روزن داران کف زی و شناور نیز مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. رفتار عناصر در طول برش مورد مطالعه نشان دهنده تغییرات زیاد در ابتدای برش (در محدوده زمانی اکیتانین) و تغییرات کمتر در قسمت بالای برش (در محدوده زمانی بوردیگالین) است. همین وضعیت در میزان تنوع روزن داران نیز مشاهده شد که گویای شرایط محیط دیرینه در زمان اکیتانین تا بوردیگالین است. نوسانات مقدار عناصر به ویژه عنصر Mg و نسبت Mg/Ca به همراه تغییرات تنوع روزن داران دلیلی بر تغییرات دمای دیرینه محیط است. افزایش غلظت عنصر Mg و افزایش نسبت Mg/Ca در بیشتر نمونه ها هماهنگ با افزایش تنوع روزن داران بوده و هر دو نشان دهنده بالا رفتن دمای دیرینه در حوضه رسوبی قم می باشند. این شواهد نشان می دهد در برش دوبرادر در زمان اکیتانین، شرایط محیط گرمتر از بوردیگالین بوده است.

در مناطق مختلف کشور به غیر از پهنه ایران مرکزی، مطالعات بسیار کمی بر روی رسوبات آواری میوسن انجام گرفته است. در مطالعه پیش رو با استفاده از روش های آنالیز رخساره ای، پتروگرافی، دانه شماری و ژئوشیمیایی به مطالعه این رسوبات در البرز مرکزی پرداخته شده است. این توالی به طور عمده از رسوبات مارن و ماسه سنگ تشکیل شده و به طور محلی دارای میان لایه های کنگلومرا با قطعاتی در حد پبل است. رخنمون و برش مورد مورد مطالعه از توالی رسوبات دانه ریز (مارن)، ماسه سنگ ها (فلدسپاتیک لیت آرنایت و لیت آرنایت از نوع ولکانیک آرنایت) و کنگلومرا (ارتوکنگلومرا و پاراکنگلومرای پلی میکتیک) به ضخامت 2/127 متر تشکیل شده است. لایه های سنگی این سازند از دو رخساره گراولی Gmm و Gcm و سه رخساره ماسه ای St، Sh و Sm تشکیل شده اند. خرده سنگ های آذرین بیرونی با جورشدگی ضعیف تا متوسط و گردشدگی متوسط تا خوب، اجزای اصلی تشکیل دهنده این رسوبات هستند که با سیمان غالب هماتیتی به هم جوش خورده اند. بر اساس نتایج به دست آمده، این رسوبات دارای سنگ منشأ آذرین فلسیک مشابه پوسته قاره ای بالایی می باشند که در اقلیم خشک تا نیمه خشک تحت هوازدگی ضعیف قرار گرفته اند. رسوبات حاصل مسافت نسبتاً کمی را طی کرده و با درجه پایین بلوغ و هوازدگی کم شیمیایی در محیط فعال تکتونیکی و در چرخه اول رسوب گذاری نهشته شده اند. این رسوب گذاری در محیط نزدیک به منشأ و در کانال رودخانه های بریده بریده و دشت سیلابی مربوط به مخروط افکنه با تفکیک هیدرولیکی ضعیف و در جایگاه زمین ساختی کمان قوسی اقیانوسی اتفاق افتاده است.

سازند کشف رود به کمک روش ژئوشیمیایی دارای پتانسیل هیدروکربوری نسبتاً خوب تا ضعیف ارزیابی می گردد. داده های راک ایول کروژن های نوع II و مخلوط II-III و بلوغ حرارتی انتهای مرحله پنجره نفتی تا کاندنسیت گاز تر را نشان می دهند. برای مدل سازی بلوغ حرارتی، زون های I2، I4 و I6 در چاه B (کپه داغ پیش ژرفا) و زون های I1، I3 و I5 در چاه E (کپه داغ چین خورده) به عنوان لایه های سنگ منشأ سازند کشف رود معرفی شدند. زون های چاه B از 167 تا 107 میلیون سال پیش وارد پنجره نفتی، از 115 تا 72 میلیون سال پیش وارد اوج اصلی زایش نفت و از 90 تا 45 میلیون سال پیش وارد زون گاز تر شده اند. زون های I4 و I6 (عمیق ترین زون) بیشینه بلوغ حرارتی 5/2 تا 2% انعکاس ویترینایت (VRo) با ° C 200<-192 و زون I2 (کم عمق ترین زون) کمینه بلوغ حرارتی 58/1% و دمای ° C 171 را در الیگوسن پیشین تحمل کرده اند. جریان حرارتی بالا در طول ریفت زایی به همراه باقی مانده ضخامت سازند کشف رود باعث زایش سریع هیدروکربور در زون I6 شده است. این در حالی است که به واسطه چین خوردگی وکاهش دما (° C 175-130) هیدروکربورزایی متوقف شده است. زون های چاه E از زمان 110 تا 83 میلیون سال پیش وارد پنجره نفت زایی و از 90 تا30 میلیون سال پیش وارد اوج اصلی زایش نفت شده اند. زون های I3 و I5 بیشینه بلوغ حرارتی 4/1تا 1/1% VRo و دمای° C 155-135 را در الیگوسن پیشین تحمل کرده اند در حالی که زون I1 به اوج زایش نفت (95/0% VRo و دمای ° C 128) رسیده است. در حال حاضر به واسطه بالاآمدگی، چین خوردگی و کاهش دما به ° C 95-63، هیدروکربور زایی متوقف شده است. در نهایت به دلیل سپری شدن مرحله اصلی زایش هیدروکربور در کپه داغ پیش ژرفا و توقف هیدروکربورزایی به واسطه بالاآمدگی در کپه داغ چپن خورده و پیش ژرفا، تشکیل تله های ساختمانی بر اثر چین خوردگی الیگوسن پیشین تأثیری در تجمعات هیدروکربوری کپه داغ شرقی نداشته و باید زمی ن ریختارهای دیرینه به عنوان اهداف اکتشافی در منطقه کپه داغ شرقی در الویت قرار گیرند.

در مطالعه پیش رو 95 متر از رسوبات سازند گورپی در برش شمال شهر اوز واقع در جنوب شرق شیراز از دیدگاه نانوفسیل های آهکی مورد بررسی قرارگرفت. در این برش سازند گورپی از مارن، شیل و سنگ آهک رسی تشکیل شده است. بررسی نانوفسیل های آهکی در این قسمت به تشخیص22 جنس و 33 گونه منجر شد. براساس پراکندگی گونه های شاخص نانوفسیلی، بایوزون های Aspidolithus parcus zone، Calculites ovalis zone، Ceratolithoides aculeus zone، Quadrum sissinghii zone، Quadrum trifidum zone، Reinhardtites levis zone و Tranolithus phacelosus zone از زون بندی Sissingh (1977) تشخیص داده شدند که این بایوزون ها با بخش زیرین بایوزون NC18 تا بخش زیرین بایوزون NC21 از زون بندی Roth (1978) و بایوزون های UC14 تا UC18 از زون بندی Burnett (1998) مطابقت دارند. بر اساس بایوزون های به دست آمده بازه زمانی سازند گورپی در این برش از کامپانین پیشین تا اواخر مایستریشتین پیشین است. مطالعه در برش اوز نشان می دهد که نهشته های سازندگورپی با کاهش عمق حوضه رسوبی در اواخر مایستریشتین پیشین، به صورت همشیب و ناگهانی به سنگ آهک های سازند تاربور ختم می شوند.

به منظور مقایسه سنگ شناسی و ژئوشیمیایی (مطالعات خاستگاه) ماسه سنگ های سازند پادها به سن دونین پیشین میانی در دو بلوک طبس و یزد، دو برش ازبک کوه (شمال بلوک طبس) و درونه (شمال بلوک یزد) انتخاب و نمونه برداری شده است. ضخامت سازند پادها در برش ازبک کوه 492 متر اندازه گیری شده که اغلب از سنگ های سیلیسی آواری، دولومیتی و تبخیری تشکیل شده در حالی که در برش درونه، این سازند شامل 310 متر سنگ های سیلیسی آواری و دولومیتی است. مطالعات پتروگرافی ماسه سنگ ها در برش ازبک کوه عمدتاً نشان دهنده پتروفاسیس های کوارتزآرنایت و ساب لیت آرنایت (ساب چرت آرنایت) است درحالی که ماسه سنگ های برش درونه از دو پتروفاسیس کوارتزآرنایت و ساب آرکوز تشکیل شده است. داده های ژئوشیمیایی عناصر فرعی و نادر خاکی و مقایسه آن ها با پوسته بالایی همراه با نسبت های بین برخی از عناصر فرعی از قبیل La/Co، Th/Sc، La/Sc و Th/Coنشان می دهد که سنگ مادر ماسه سنگ های سازند پادها در برش های ازبک کوه و درونه از نوع آذرین اسیدی است. همچنین استفاده از نمودار مثلثی Th-La-Sc و Th-Sc-Zr/10 نشان داده است که ماسه سنگ های برش ازبک کوه، اکثراً در محدوده غیرفعال قاره ای و ماسه سنگ های برش درونه هم در محدوده فعال قاره ای و هم غیرفعال قاره ای قرار می گیرند. این مطالعات نشان می دهند که نهشته های مورد مطالعه به سن دونین پیشین میانی به احتمال در راستای باز شدن اقیانوس پالئوتتیس و حد فاصل تبدیل حاشیه ریفتی به حاشیه غیرفعال پالئوتتیس نهشته شده اند.