قرآن و طب( QURAN AND MEDICINE)
سال:1398 | دوره:4 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

«سلامت» از گسترده ترین موضوعات قابل طرح در حوزه اندیشه بشری است. نوع بینشی که هر فرد یا جامعه به مسئله «سلامت» دارد، نقش به سزایی در شکل گیری سبک زندگی و جهت دهی به مسیر زندگی آنان خواهد داشت. هر چه این نگاه صحیح تر باشد، بستر هموارتری برای حیات مطلوب انسانی فراهم خواهد شد. اسلام نیز به عنوان یک مکتب فکری و عملی دارای نگاه ویژه ای به مساله «سلامت» است. پژوهش حاضر با نگرش جدید به بررسی بینش توحیدی «اسلام» در بعد سلامت پرداخته و دو بخش عمده، فواید و آثار باوری و کاربردی را مورد واکاوی قرار داده است. روش پژوهش اسنادی و از نوع توصیفی و تحلیلی است که با مراجعه به متون دینی و علمی انجام شده و اطلاعات به دست آمده دسته بندی و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش، اسلام-مبتنی بر جهان بینی خاص خود-تحلیل ویژه ای از «سلامت» ارائه نموده که در دو حوزه مادی و فرامادی قابل توجه است. «سلامت» در نگرش اسلامی، هم منشایی الهی داشته و هم به سوی مقصدی الهی در حرکت است. بنابراین، هدف «سلامت» انسان، الهی و فرا مادی است و انسان باید غایت «سلامت» خود را، در ابعاد معنوی خویش (در تقرب به منبع و سرچشمه «سلامت»، یعنی خداوند) جست وجو نماید. اگر انسان زندگی خود را در این راستا قرار دهد، به معنای حقیقی زندگی خویش دست می یابد.

مرور تاریخ نشان می دهد بیان نظریات، معرفی اختراعات و تولید دانش جدید در زمینه یک پدیده غیرعادی و غیرمحتمل، همواره آشوب و آشفتگی در بین دانشمندان و فقها و مذاهب مختلف به دنبال داشته است. در مورد مساله شبیه سازی انسانی نیز چنین رویدادی دور از انتظار نبود. فناوری شبیه سازی انسانی از طریق دانش موجود، نگرانی ها و دغدغه های روزافزونی را در بین دانشمندان و اندیشمندان دین، اخلاق و حقوق به وجود آورده است که احکام آن به بررسی و مداقه نیاز دارد. هدف پژوهش حاضر بررسی آثار و احکام شبیه سازی از دیدگاه های مختلف است، زیرا این پدیده از مسائل ناپیدای فقه و حقوق است که احکام و آثار آن به بررسی های بیشتری نیاز دارد. از احکام حقوقی انسان شبیه سازی شده در متون مورد بررسی می توان به نسب، ارث، اهلیت، وصیت، حضانت و نفقه اشاره کرد. بر اساس یافته های پژوهش در زمینه احکام و آثار حقوقی شبیه سازی باید گفت که انسان های ناشی از شبیه سازی از منظر احکام حقوقی هیچ تفاوتی با سایر اشخاص ندارند و مهم ترین اثر حقوقی شبیه سازی انسان، مساله تحقق نسب شبیه است. بدین لحاظ که نسب، حقیقت شرعیه نیست، بلکه یک مفهوم عرفیه است؛ نسب شبیه در صور مختلف شبیه سازی مولد محقق بوده و شبیه به پدر و مادر طبیعی خود ملحق و منتسب است و عرف هر کسی را که مادر یا پدر شبیه بداند، شبیه به آن فرد منتسب و ملحق خواهد شد.

هدف پژوهش حاضر بررسی گفتمان سازی قرآن در رابطه با نفاق است تا با بهره گیری از آن بتوان ضمن تطبیق «نفاق کهن» بر «نفاق امروزی» از پدیده نفاق در عصر حاضر اجتناب کرد؛ چرا که برای تغییر دیدگاهی در جامعه و ایجاد فرهنگی جدید و نهادینه کردن امری، به گفتمان سازی در مرحله اول و سپس فرهنگ سازی و اجرایی کردن آن نیاز است. روش پژوهش اسنادی است که به شیوه توصیفی و تحلیلی انجام گرفته است. بر اساس یافته ها گفتمان سازی، طراحی مطلوبیت های اجتماعی تشخیص داده شده بنا بر آموزه های قرآن است تا ارزش ها و هنجارهای قرآنی در جامعه حفظ شود و یک اندیشه دینی به ادبیات رایج جامعه و زندگی مردم تبدیل شود. در تطبیق نفاق امروزی با گفتمان قرآن نیز مشخص شد که گفتمان سازی قرآن برای مبارزه با نفاق روشی تدریجی است که اصل اول در برخورد با دشمن، دشمن شناسی است و آنچه بعد از شناخت دشمن در دفاع هوشمندانه نقش مهم و اساسی را ایفا می کند، شناخت راه های مقابله با آن است که باید برای آموختن این شیوه ها به قرآن روی آورد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر بخشی عمل به آموزه های قرآن بر اضطراب و فشار خون بیماران دارای فشار خون اولیه انجام شده و یک کارآزمایی بالینی بوده است. حجم نمونه شامل 34 بیمار زن دارای فشار خون اولیه بوده که ابتدا به صورت نمونه گیری در دسترس از بین بیماران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهرکرد و سپس از طریق مصاحبه بالینی و تشخیص متخصص داخلی انتخاب شده اند. در مرحله بعد به صورت گزینش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفته و طی دو مرحله پیش آزمون و پس آزمون پرسشنامه اضطراب بک و همکاران را تکمیل کرده اند. ضمنا فشار خون بیماران نیز توسط یک دستگاه جیوه ای اندازه گیری شد. کلیه بیماران تحت مراقبت های معمول پزشکی قرار گرفتند اما گروه آزمایش 6 جلسه عمل به آموزه های قرآن را نیز دریافت کردند. نتایج با استفاده از تحلیل کوواریانس چند متغیری نشان داد که عمل به آموزه های قرآن بر روی کاهش اضطراب موثر بوده است (001/0 = P)، ولی بر روی کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک تاثیر معناداری نداشته است (01/0

در نگاه علامه طباطبایی(ره)، درمان قطعی بیماری های روانی تنها از مسیر قرآن امکان پذیر است. کسی که گمراهی و ضلالت را به هدایت ترجیح بدهد، از نظر روانی سالم نیست. تنها خداوند است که می تواند انسان را هدایت کند و خداوند این هدایت را از مسیر نبوت و به واسطه انبیا الهی انجام می دهد؛ اما انسانی که مبتلا به دنیاطلبی است و تعلق به دنیا را با تعلق به پروردگار جایگزین می کند به سبب وجود این رذیلت اخلاقی به ناراحتی های روحی مبتلا می شود، چون خواسته های تاریک نور قلب و عقل او را تاریک می کند. راه رسیدن به آرامش، باور خدا، اعتقاد به اصولی چون قیامت، عدل و پذیرش تعهدات ایمانی است. در مرحله دوم پذیرش دستورات عملی چون اقامه نماز و پرداخت زکات طمع آدمی را فرو می کاهد و او را به آرامش حقیقی و پایدار می رساند.

سلامت معنوی، به مثابه یکی از ابعاد چهارگانه سلامت، مستقیما در سبک زندگی انسان موثر و در تمام تعالیم دینی و الهی مورد نظر و تاکید بوده است. از نظر اسلام هدایت و تنظیم تمایلات نفسانی، عاملی برای رسیدن به کمال است؛ تمایلاتی که اگرچه در حد معمول برای سلامت مفید هستند، ولی زیاده روی در توجه به آنها، انسان را از مسیر هدایت دور می کند. یکی از موانع تحقق سلامت معنوی انسان که در قرآن کریم به آن پرداخته شده صفت ناپسند سوء ظن است که در ادبیات روانشناختی با عنوان بدبینی در مقابل خوشبینی شناخته می شود. هدف از این پژوهش، که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، تبیین ماهیت، مولفه ها و همچنین راهکارهای عملی درمان بدبینی از قرآن و روایات است. بر اساس یافته های پژوهش برای تامین، حفظ و ارتقای سلامت و رفع سوءظن رهنمودهایی همچون «توجه به مفاسد»، «دوری از مواضع تهمت و سوظن»، «اعتنا نکردن به خیالات و اوهام» و «عدم تجسس در احوال دیگران» در قرآن و روایات وجود دارد که تقید و عمل به آنها در زندگی انسان باعث آرامش و آسایش و حفظ سلامت معنوی انسان می گردد.

پژوهش حاضر با هدف مطالعه اثربخشی مقالات منتشرشده پژوهشگران در حوزه های مرتبط با قرآن و سلامت که در پایگاه های «اسکوپوس» و «وب آو ساینس» طی سال های 2009-2018 میلادی منتشر شده انجام گرفته است. پژوهش در دسته کاربردی و از نوع توصیفی-تحلیلی است که با روش علم سنجی (با استفاده از شاخص آلتمتریکس) انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل تمام مقالات پژوهشگران ایرانی در حوزه های مرتبط با قرآن و سلامت در بازه زمانی 2009-2018 میلادی در پایگاه های «اسکوپوس» و «وب آو ساینس» بوده است. داده ها با استفاده از ابزار بوکمارکلت آلتمتریکس استخراج و با روش های آمار توصیفی در نرم افزار اکسل تحلیل شده اند. بر اساس یافته ها از مجموع مقالات علمی پژوهشگران حوزه های قرآن و سلامت در بازه زمانی مورد مطالعه 331 رکورد در اسکوپوس و وب آو ساینس نمایه شده که درصد کمی از مقالات دارای نشانگر شی دیجیتال و از این تعداد نیز درصد محدودی از مقالات دارای نمره آلتمتریکس بوده اند. در بررسی شبکه های اجتماعی که به مقاله های پژوهشگران ایرانی اشاره کرده، سهم ابزار مدیریت مرجع مندلی و توییتر بیش از سایر ابزارها و بیشترین تعداد اشتراک گذاری این مقالات مربوط به کاربرانی از آمریکا و انگلیس بوده است. همچنین حوزه پزشکی و دندانپزشکی بیشترین میزان ارجاعات مندلی را به خود اختصاص داده اند. نتایج پژوهش نیز نشان دهنده وجود نشانگر شی دیجیتال در نیمی از مقالات حوزه های قرآن و سلامت بوده که از این تعداد درصد کمی نمره آلتمتریکس داشته اند. بنابراین، پیشنهاد می شود که پژوهشگران این حوزه، در جهت افزایش توجه به مقالاتشان در رسانه های اجتماعی، در انتخاب مجلات معتبر برای انتشار مقاله دقت بیشتری داشته باشند.

هرچند عملکرد قلب به عوامل مختلفی بستگی دارد اما یکی از مواردی که اثبات شده با حالت های روحی افراد ارتباط دارد، تغییرپذیری ضربان قلب (HRV) است. سیگنال تغییرپذیری نرخ ضربان قلب (HRV) یک ابزار غیر تهاجمی مشهور برای بررسی سیستم قلبی-عروقی و نیز سیستم اعصاب خود مختار است. از طرفی صوت و متن قرآن یک عامل محرک فکری و احساساتی است؛ لذا آنالیز تغییرات ضربان قلب می تواند به عنوان ابزار مانیتورینگ تغییر عملکرد سیستم عصبی اتونوم استفاده شود. در واقع در این پژوهش شاخص هایی از HRV شناسایی می شود که در زمان گوش دادن یا مطالعه کردن قرآن تغییر می کنند. جمعیت آماری پژوهش 31 نفر افراد سالم شامل مرد و زن بدون سابقه بیماری قلبی و عروقی در بازه سنی 25 تا 40 سال به عنوان داوطلب بوده است. سپس در چهار مرحله شامل: استراحت و در شرایط پخش صوت قرآن، مطالعه کردن قرآن و ترکیب این دو حالت، سیگنال ECG از هر دریافت شد و ویژگی های سیگنال HRV نیز بدست آمد. یافته ها نشان داد برخی ویژگی های سیگنال HRV در مراحل مختلف آزمایش، نسبت به حالت استراحت با P-Value معنی داری تغییر کرده اند. تغییر این ویژگی ها نیز نشان داد عملکرد اعصاب سمپاتیک افزایش داشته است. همچنین پس از این آزمایش تست احساسات SAM از داوطلبان گرفته شد که در مجموع بیشتر داوطلبان احساس خوشایندی داشتند؛ لذا می توان گفت تاثیر آزمایش بر داوطلبان با توجه به افزایش عملکرد سیستم سمپاتیک و نتیجه تست احساسات، نوعی هیجان مثبت بوده است.