تحقیقات غلات
سال:1398 | دوره:9 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

ارزیابی ماهیت رفتاری سری های زمانی قیمت محصولات کشاورزی نقش شایان توجهی در بهبود فرایندهای سیاست گزاری مدیریت تنظیم و کنترل بازار مواد غذایی دارد. برنج از جمله مواد غذایی اساسی و با اهمیت در سبد غذایی خانوارهای ایرانی محسوب می شود. در این پژوهش، ماهیت رفتاری سری های زمانی ماهیانه قیمت عمده فروشی برنج صدری درجه یک و معمولی طی سال های 95-1378 (216 مشاهده) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. جهت بررسی ویژگی های آماری، الگوسازی روند، تجزیه به مولفه های اصلی، الگوسازی ماهیت رفتاری و شناخت ریشه های فصلی و غیرفصلی این دو سری زمانی صورت گرفت. نتایج حاصل نشان داد که رشد قیمت عمده فروشی برنج صدری درجه یک و معمولی دارای روند پله ای طی سال های اخیر (بعد از سال 1386) بوده است. فرم های تابعی رشد نمایی و منحنی S در قیاس با سایر فرم ها، الگوسازی بهتری را برای روند سری های زمانی مورد مطالعه ارایه کردند. الگوریتم چندگانه Holt-Winter (HWM) نیز بهترین الگوی غیرپارامتریک برای توجیح ماهیت رفتاری سری های زمانی ماهیانه قیمت عمده فروشی برنج صدری درجه یک و معمولی بود. بررسی وجود ریشه های واحد فصلی، شباهت وجود ریشه ها در دو سری مورد مطالعه را نشان داد. از سوی دیگر، ریشه بلندمدت در هیچ یک از دو سری زمانی ماهیانه قیمت عمده فروشی برنج صدری درجه یک و معمولی در سطح احتمال پنج درصد آماری وجود نداشت.

با افزایش روزافزون جمعیت و محدودیت های انرژی، دسترسی به انرژی کافی در آینده مشکل خواهد بود. ارزیابی بیلان انرژی می تواند یک روش علمی برای اندازه گیری میزان ثبات و پایداری یک اکوسیستم زراعی باشد. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی روند انرژی مصرفی و تحلیل اقتصادی تولید گندم آبی در هفت استان کشور شامل البرز، اصفهان، اردبیل، خراسان رضوی، خوزستان، گلستان و همدان بود. اطلاعات مورد نیاز این تحقیق از طریق تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با کشاورزان تولیدکننده گندم آبی در استان های مورد مطالعه جمع آوری شد. سپس با استفاده از معادلات هم ارز انرژی، مقدار نهاده های مصرفی و ستانده های تولید، انرژی ورودی و خروجی و شاخص های انرژی ارزیابی شد. نتایج نشان داد که بیش ترین و کم ترین انرژی ورودی با مقادیر 104701 و 07/26198 مگاژول بر هکتار به ترتیب از استان های خراسان رضوی و گلستان به دست آمد. استان های البرز و خراسان رضوی با مقادیر 28/162169 و 53/122297 مگاژول بر هکتار به ترتیب بیش ترین و کم ترین انرژی ستانده را در تولید گندم آبی داشتند. بیش ترین سهم انرژی نهاده های مصرفی برای استان های البرز، اردبیل، خوزستان، گلستان و همدان مربوط به انرژی کودهای شیمیایی و برای استان های اصفهان و خراسان رضوی انرژی آبیاری بود. میانگین انرژی ورودی، انرژی ستانده، کارایی انرژی، بهره وری انرژی و افزوده خالص انرژی در استان های مورد مطالعه به ترتیب 83/58308 مگاژول بر هکتار، 15/136092 مگاژول بر هکتار، 87/2، 212/0 کیلوگرم بر مگاژول و 31/77783 مگاژول بر هکتار به دست آمد. ماشین های کشاورزی با 87/34 درصد بیش ترین سهم هزینه تولید را داشتند. بیش ترین و کم ترین بهره وری انرژی ورودی برای استان های گلستان و خراسان رضوی به ترتیب با مقادیر 38/0 و 08/0 کیلوگرم بر مگاژول تعیین شد. میانگین نسبت فایده به هزینه 16/2 و شاخص بهره وری اقتصادی 154/0 کیلوگرم در هزار ریال به دست آمد. به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد که تولید گندم آبی در مناطق مورد مطالعه از نظر بیلان انرژی، توجیه پذیر و از نظر اقتصادی، مقرون به صرفه است. بنابراین، ضمن حفظ پایداری انرژی در تولید و اصول کشاورزی حفاظتی، می توان اقدام به افزایش سطح زیر کشت تولید گندم آبی در مناطق مورد مطالعه کرد.

به منظور بررسی اثر کاربرد کود کند رهای غنی شده با آهن بر کیفیت دانه گندم نان رقم جدید نارین تحت شرایط تنش شوری و نیز ارزیابی تنوع آللی ژن های رمز کننده گلوتنین با وزن مولکولی بالا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در گلخانه تحقیقاتی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران در سال 1397-1396 اجرا شد. عامل های مورد مطالعه، دو عامل تنش شوری (در سه سطح شامل صفر، 8 و 12 دسی زیمنس بر متر) و کود (در پنج سطح شامل عدم مصرف کود، مصرف کود سولفات آهن معادل 10 و 20 میلی گرم در کیلوگرم خاک و سامانه کودی کندرهای غنی شده با سولفات آهن به مقدار 5/52 و 105 میلی گرم در کیلوگرم خاک) بودند. صفات مطالعه شده نیز شامل وزن صد دانه، عملکرد دانه در بوته، درصد پروتئین دانه، محتوای آهن دانه، کربوهیدرات های محلول کل دانه، شاخص سختی دانه، جذب آب آرد، محتوای رطوبت دانه، حجم نان و حجم رسوب زلنی بودند. نتایج نشان داد که صفات وزن صد دانه، عملکرد دانه در بوته، محتوای آهن دانه، محتوای کربوهیدرات های محلول کل دانه و شاخص زلنی با مصرف کود افزایش یافتند و در بیش تر صفات مورد مطالعه، سامانه کودی کند رها غنی شده با آهن، آثار مثبت بیش تری در مقایسه با کود سولفات آهن داشت. اعمال تنش شوری نیز سبب کاهش معنی دار صفات وزن صد دانه، عملکرد دانه و محتوای کربوهیدرات های محلول کل دانه شد، اما صفات محتوای آهن دانه، درصد پروتئین دانه و درصد جذب آب آرد با افزایش شدت تنش شوری، افزایش معنی داری نشان دادند. با بررسی الگوی الکتروفورزی زیرواحدهای گلوتنین با وزن مولکولی بالا در رقم نارین، آلل های *2، 8+7 و 12+2 به ترتیب در جایگاه های ژنی Glu-A1، Glu-B1 و Glu-D1 شناسایی شدند. بر اساس نتایج آزمایش حاضر، به نظر می رسد که سامانه کودی کند رها نسبت به کود سولفات آهن، کارایی بیش تری بر ویژگی های کیفی دانه و آرد گندم، به ویژه تحت شرایط تنش شوری، داشته باشد.

به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت بر عملکرد دانه و فنولوژی چند رقم جدید گندم نان، آزمایشی به صورت کرت های خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد غرب طی دو سال زراعی 94-1392 اجرا شد. عامل های مطالعه شده شامل تاریخ کاشت در چهار سطح (هراکش، ورکشت، کرپه و خیلی کرپه) و ارقام گندم در شش سطح (چمران-2، پارسی، پیشتاز، بهار، سیروان و سیوند) بودند که به ترتیب در کرت های اصلی و فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که کاشت هراکش، کرپه و خیلی کرپه سبب کاهش عملکرد دانه به ترتیب به میزان 34/19، 34/30 و 40/44 درصد نسبت به کاشت ورکشت شد. کل دوره رشد گندم در کاشت هراکش، ورکشت، کرپه و خیلی کرپه به ترتیب برابر با 244، 222، 204 و 181 روز بود. در کاشت هراکش، تعداد روز تا رسیدن به مراحل ظهور اولین برگ، آغاز پنجه زنی، برجستگی ساده، برجستگی دوگانه، سنبلچه انتهایی و ساقه دهی کاهش یافت، اما از مرحله ساقه دهی به بعد، ارقام دارای بیش ترین تعداد روز تا ظهور برگ پرچم، آبستنی، سنبله دهی، گرده افشانی و رسیدگی فیزیولوژیک بودند. در هر چهار تاریخ کاشت، ارقام بهار و سیروان به ترتیب با میانگین 2317 و 2155 درجه روز رشد، بیش ترین و کم ترین مقدار را در طول دوره رشد داشتند. رقم پارسی نیز با 934 واحد در دوره طویل شدن ساقه و با 807 واحد در دوره پرشدن دانه، به ترتیب دارای بیش ترین و کم ترین درجه روز رشد بود و از این رو به علت زودرسی (سنبله دهی) و پرکردن مناسب دانه ها، بیش-ترین عملکرد دانه را در مجموع چهار تاریخ کاشت (8097 کیلوگرم در هکتار) به خود اختصاص داد. به طور کلی، نتایج این تحقیق نشان داد که تعجیل یا تأخیر در کاشت، سبب کاهش قابل ملاحظه عملکرد دانه نسبت به کاشت ورکشت در همه ارقام مورد بررسی شد. بنابراین، کاشت در نیمه آبان و استفاده از رقم هایی مانند پارسی و سیروان را می توان برای اقلیم های مشابه منطقه بررسی شده در این تحقیق پیشنهاد داد.

اصلاح برای عملکرد و پایداری عملکرد همواره از اصلی ترین اهداف به نژادگران بوده است. در تحقیق حاضر، عملکرد و پایداری عملکرد 51 رقم گندم معرفی شده در بیش از نیم قرن اخیر در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار طی پنج سال زراعی ارزیابی شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که برهمکنش ژنوتیپ × محیط معنی دار بود و بنابراین الگوی تغییرات آن با استفاده از روش گرافیکی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج تجزیه GGE-Biplot، مولفه اول به عنوان مولفه ژنوتیپ و مولفه دوم به عنوان مولفه برهمکنش ژنوتیپ × محیط به ترتیب 98/41 و 20/28 درصد از تغییرات موجود در کل داده ها را توجیه کردند. الگوی هم زمان عملکرد و پایداری عملکرد، ارقام مورد بررسی را به سه گروه مطلوب، متوسط و نامطلوب تقسیم کرد. در میان ارقام مورد بررسی، ارقام مهدوی، مارون و سیستان، عملکرد و پایداری عملکرد بالا و ارقام شاهپسند و زاگرس، عملکرد و پایداری عملکرد پایینی نشان دادند. نتایج این مطالعه نشان داد که به نژادگران با گذشت زمان به طور تقریباً موفقیت آمیزی توانسته اند ژنوتیپ هایی با عملکرد بالا و پایداری مطلوب را معرفی کنند، اما به دلیل پیچیدگی صفات عملکرد و پایداری عملکرد، 10 درصد از ژنوتیپ ها با عملکرد کم و 30 درصد با پایداری ضعیف در بازه زمانی سال های 85-1365 معرفی شده اند که لزوم انجام آزمون های دقیق تر در آینده را تایید می-کند. ژنوتیپ های زمستانه در مقایسه با ژنوتیپ های بهاره و دومنظوره، عملکرد و پایداری عملکرد پایین تری نشان دادند. از آنجایی که ارقام بهاره در کشت پاییزه عملکرد بالایی نشان دادند، بنابراین توصیه می شود این ارقام به صورت پاییزه نیز کشت شوند.

به منظور برآورد عمل ژن ها و وراثت پذیری صفات عملکرد و اجزای عملکرد ذرت، نتاج F2 حاصل از تلاقی نیمه دی آلل پنج لاین S7 ذرت به همراه لاین های والدینی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه تحصیلات تکمیلی صنعتی و فناوری پیشرفته کرمان در سال زراعی 97-1396 مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه، عملکرد دانه و اجزای آن شامل تعداد بلال در بوته، تعداد دانه در بلال، تعداد ردیف دانه، تعداد دانه در ردیف، طول بلال و وزن صد دانه بود. نتایج تجزیه واریانس داده ها، اختلاف معنی داری را بین ژنوتیپ ها برای کلیه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد نشان داد. نتایج تجزیه و تحلیل گرافیکی هیمن نیز نشان داد که سهم آثار غیرافزایشی در کنترل بیش تر صفات، مهم تر از آثار افزایشی ژن ها بود. صفات تعداد بلال، تعداد دانه در ردیف و عملکرد دانه در بوته تحت کنترل اثر غالبیت ناقص ژن ها قرار داشتند، در حالی که سایر صفات مورد مطالعه توسط اثر فوق غالبیت ژن ها کنترل شدند. وراثت پذیری خصوصی صفات نیز بین حداقل 03/0 برای صفت تعداد ردیف دانه تا حداکثر 50/0 برای وزن صد دانه متغیر بود. به این ترتیب، نتایج این تحقیق نشان داد که برای اصلاح صفات تعداد بلال، تعداد دانه در ردیف و عملکرد دانه در بوته می توان از هر دو روش گزینش و تولید هیبرید استفاده کرد، اما برای اصلاح سایر صفات در جمعیت مورد مطالعه، استفاده از پدیده هتروزیس و تولید هیبرید پیشنهاد می شود.

بیماری لکه قهوه ای معمولی با عامل قارچی Cochliobolus sativus یکی از بیماری های مهم برگی جو است. به منظور شناسایی مکان های ژنی مرتبط با مقاومت گیاهچه ای به این بیماری در یک جمعیت جو بهاره دو ردیفه اروپایی شامل 142 رقم تجاری، از داده-های ژنوتیپی 407 نشانگر AFLP و SSR و داده های فنوتیپی حاصل از واکنش این ارقام نسبت به چهار جدایه عامل بیماری لکه قهوه ای معمولی جو (جدایه های Csh-1 و Csh-16 از جو و Cst-42 و Cst-151 از گندم) استفاده شد. این جدایه ها از استان های مازندران، گلستان و خراسان رضوی جمع آوری شدند. نتایج نشان داد که بیش تر ارقام مورد مطالعه در مرحله گیاهچه ای نسبت به جدایه های Csh-16 و Cst-42 مقاوم بودند، اما بیش ترین تعداد واکنش حساسیت نسبت به جدایه های Csh-1 و Cst-151 مشاهده شد. بررسی ساختار جمعیت، لاین های مورد مطالعه را به دو زیرجمعیت احتمالی (K=2) تقسیم کرد. تجزیه ارتباطی با استفاده از مدل خطی عمومی (GLM) به ترتیب شش و دوازده مکان ژنی و با استفاده از مدل خطی مخلوط (MLM) به ترتیب سه و چهار مکان ژنی مرتبط با مقاومت به جدایه های حاصل از برگ جو و گندم در سطح احتمال یک درصد (P≤ 0. 01) شناسایی شد. این مکان های ژنی روی کروموزوم های 2H، 3H، 5H، 6H و 7H نقشه یابی شدند. تمامی مکان های ژنی شناسایی شده اختصاصی هر جدایه بودند و فقط نشانگر Bmag0225-161 با مقاومت به دو جدایه Cst-151 و Csh-1 مرتبط بود. نشانگرهای شناسایی شده پس از تأیید و اعتبارسنجی می توانند در برنامه های به نژادی برای تولید ارقام مقاوم به بیماری مورد استفاده قرار گیرند.