رخساره های رسوبی
سال:1398 | دوره:12 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

سازند قم در برش چینه شناسی خانی آباد واقع در جنوب خاور کاشان با ستبرای 70 متر از سنگ آهک های ستبر، متوسط، نازک لایه، سنگ آهک های رسی و دولومیتی به همراه مارن تشکیل شده است. این سازند در رخنمون مورد مطالعه با مرزهای ناپیوسته فرسایشی در میان سنگ های قاره ای سرخ رنگ (سازندهای سرخ زیرین و بالایی) جای دارد. اگرچه بر روی سازند قم مطالعات مختلفی از نظر چینه نگاری و سنگ شناسی صورت گرفته است، اما با توجه به متغیر بودن شرایط رسوب گذاری سازند قم در مکانهای مختلف، نمی توان یک محیط رسوب گذاری خاص را برای آن در نظر گرفت. بررسی 98 نمونه تهیه شده از این برش خانی آباد به شناسایی 9 ریزرخساره در 2 کمربند رخساره ای لاگون و سد و یک پتروفاسیس مارنی منجر شد. با توجه به بررسی ها و مشاهدات صحرایی (ناپیوسته بودن آثار ریفی)، فراوانی رخساره های با بافت پکستونی حاوی موجودات قشرساز لاگون نزدیک ریف مثل جلبک و بریوزوئر، فراوانی رخساره های باندستونی مرجانی در حجم کم اما به تعداد زیاد و نبود رسوبات ریزشی در بخش های عمیق تر حوضه، مدل رسوبی سازند قم در ناحیه خانی آباد (جنوب خاور کاشان) یک سکوی کربناتی بدون لبه (شلف باز) در نظر گرفته شده است. از آن جا که بیشتر ته نشست کربنات ها در این توالی مربوط به بخش کم عمق لاگون بوده است، زمینه اغلب ریزرخساره ها را میکرایت تشکیل داده است که کمتر تحت تأثیر فرآیندهای دیاژنزی قرار گرفته است. سیمانی شدن و دولومیتی شدن بیشتر در ریزرخساره های سدی این برش دیده می شود.

در این پژوهش، سازند بغمشاه در برش چینه شناسی دهشک واقع در شمال باختر قاین (شمال بلوک لوت) برمبنای نانوفسیل های آهکی مورد بررسی قرار گرفته است. ضخامت سازند بغمشاه در این برش 896 متر بوده و متشکل از شیل، مارن و مقادیر کمی سنگ آهک ماسه ای است. نتیجه این مطالعه، شناسایی 55 گونه متعلق به 26 جنس از نانوفسیل های آهکی است. برمبنای گونه های موجود و مقایسه با زون بندی نانوفسیل های آهکی در منطقه تتیس، سن رسوبات مطالعه شده سازند بغمشاه بریازین پیشین تا بارمین پیشین پیشنهاد می شود که مطابق با زیست زون های CC1 تا CC5 از زون بندی (Sissingh (1977 می باشد.

کارده یکی از مهمترین حوضه های آبریز در استان خراسان رضوی است که در شمال شرق شهرستان مشهد قرار دارد و تأمین کننده قسمتی از آب شرب و کشاورزی منطقه محسوب می گردد. بخش عمده منطقه توسط سازندهای کربناته مزدوران و سیلیسی آواری شوریجه و بخش کمتر توسط رسوبات نئوژن و عهد حاضر پوشیده شده است. هدف اصلی این پژوهش، مطالعه کیفیّت آب های سطحی و تأثیر سنگ شناسی منطقه بر آن است. بر اساس آنالیزهای نمونه های سنگی واحدهای کربناته، سیلیسی آواری و تبخیری، منشأ احتمالی افزایش غلظت کاتیون های کلسیم، منیزیم، آهن، سدیم، آلومینیم و همچنین آنیون های سولفات و بیکربنات محسوب می گردند. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات انجام شده و مطابقت آنها با استاندارهای بهداشت جهانی و ایران و استفاده از نمودارهای شولر، ویلکاکس و پاپیر، وجود مقدار یون های کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم، کلر و سولفات و همچنین میزان اسیدیته، مواد جامد محلول در آب و سختی کل، سبب گردیده که آب حوضه آبریز کارده به دلیل خورندگی و رسوب گذار بودن جهت مصارف صنعتی مناسب نباشد. همچنین برخی نمونه های آبی، گرچه از نظر وجود کاتیون های سدیم و منیزیم و آنیون سولفات خوب تا قابل قبول بوده، اما به دلیل وجود TDS و TH بالا از نظر شرب انسانی نامناسب هستند. از سویی، عمده آب های حوضه آبریز کارده دارای کیفیّت خوبی بوده و به طور عمده سولفات و کلسیم یون های غالب محسوب می گردند. لذا نوع آب به طور عمده سولفاته کلسیک است. در نهایت عمده نمونه های آب حوضه آبریز کارده در کلاس C2S1 طبقه بندی شده که جهت استفاده کشاورزی مناسب هستند.

کانسار سرب (نقره) نخلک در حاشیه خاوری کوه نخلک و 55 کیلومتری شهر انارک در استان اصفهان قرار گرفته است. کانی سازی در فضای خالی حاصل از شکستگی ها، درون سنگ های کربناته کرتاسه بالایی (واحد صدر) به صورت رگه های خاوری باختری و با شیب زیاد قرار گرفته است. وجود رخساره های ریفی، دولستونی و حالت های انتقالی بین سنگ آهک و دولستون از خصوصیات سنگ شناسی مناسب واحد صدر می باشد. سیّال کانه دار سنگ میزبان را دچار دگرسانی هایی شامل انحلال کربنات ها و تشکیل کربنات های گرمابی نموده که در اطراف رگه های معدنی از قبل تا همزمان با کانی سازی تشکیل شده است. سه نوع اصلی دولومیت در ارتباط با کانی سازی مشاهده شده که دولومیت نوع زین اسبی مهمترین آن ها می باشد. ژئوشیمی سنگ میزبان مجاور رگه های معدنی نشان می دهد MgO، Fe2O3 (Fe total)، MnO و نیز عناصری همچون Pb، Ba و Zn غنی شده و CaO در سنگ های دگرسان شده تهی شده که به تدریج با رسیدن به سنگ میزبان غیردگرسان به وضعیت عادی باز می گردند. رابطه مثبت مشاهده شده بین شدت دگرسانی دولومیتی، تمرکز عناصر مرتبط با کانی سازی و ته نشست کانی های سولفیدی پیشنهاد می کند که مهاجرت سیّال کانه دار از درون رگه معدنی و توسط فرآیندهای گرمابی به درون سنگ میزبان صورت گرفته است. ارزیابی ماهیت سیّال مولد دگرسانی دولومیتی کانسار نخلک نشان دهنده سیّال شوراب حوضه ای (میانگین 11/14درصد وزنی نمک طعام) با دمای متوسط (میانگین 174 درجه سانتی گراد) بوده که تقریباً مشابه با سیّال مولد کانی سازی کانسار است. در کانسار نخلک تأثیر متقابل سنگ میزبان کربناته و سیّال کانه دار در طول فرآیند کانی سازی به صورت بازخوردی عمل نموده است، به طوری که سنگ میزبان کربناته مناسب (از نظر شیمیایی و فیزیکی) عامل ورود سیّال کانه دار به درون سنگ میزبان باعث تشکیل کانی سازی شده و خود کانی سازی باعث انحلال کربنات سنگ میزبان و ته نشست دولومیت شده و این رخداد ها با ایجاد فضای خالی بیشتر امکان ته نشست ماده معدنی بیشتر را فراهم نموده است.

منطقه چهرآباد در شمال خاور ماه نشان و در فاصله 75 کیلومتری شمال باختر زنجان قرار دارد. واحدهای سنگی رخنمون یافته در این منطقه متعلق به سازندهای قرمز زیرین، قم و قرمز بالایی می باشند. سازند قرمز بالایی در این منطقه 980 متر ستبرا داشته و از 3 بخش اصلی تشکیل شده است. این بخش ها به ترتیب شامل واحدهای تبخیری با ستبرای 235 متر در پایین، تناوبی از گل سنگ و ماسه سنگ های خاکستری تا قرمز رنگ با ستبرای 590 متر در بخش میانی و افق هایی از گل سنگ های سبز با میان لایه های ژیپس با 155 ستبرا در بخش بالایی می باشد. توالی انتخاب شده جهت مطالعات چینه شناسی و رسوب شناسی مربوط به بخشی از قسمت دوم سازند قرمز بالایی با 231 متر ستبرا می باشد. این توالی شامل هفت لایه ماسه سنگ خاکستری و قرمز رنگ است که به صورت متناوب با واحد های گل سنگی قرمز رنگ قرار گرفته اند. بر پایه مطالعات پتروگرافی، این ماسه سنگ ها به طور میانگین حاوی 21% کوارتز، 10% فلدسپات و 25% خُرده سنگ بوده و از نوع فلدسپاتیک لیت آرنایت و لیت آرنایت می باشند. بر اساس شواهدی نظیر چینه بندی متقاطع، حضور آثار گیاهی، نبود رسوبات گراولی، ریپل مارک های متقارن و آثار موجودات حفار و شناسایی 7 رخسار ه ماسه سنگی گل سنگی (Fl، Fm، Sm، Sh، Sr، Sp و St) در منطقه چهرآباد می توان بیان داشت که محیط رسوبی این واحد های سنگی، رودخانه های مئاندری ماسه ای با پیچش زیاد نزدیک به محیط ساحل می باشد. براساس نتایج آنالیز مودال و بررسی نسبت بین کوارتزها، خُرده سنگ ها و فلدسپات ها، موقعیت تکتونیکی این ماسه سنگ ها حاشیه های فعّال قارّه ای و برپایه اطلاعات ژئوشیمیایی و نسبت های SiO2/Al2O3 در مقابل K2O/Na2O، حاشیه های فعّال قارّه ای و حوضه های فورلندی می باشد.

در این پژوهش، سازند سروک با سنگ شناسی غالب سنگ آهکی و ضخامت 323 متر، در یکی از میادین نفتی جنوب واقع در 100 کیلومتری غرب اهواز مورد مطالعه قرار گرفته است. به دلیل وجود ندول های گلوکونیتی در قاعده سازند گورپی، مرز بالایی سازند سروک با سازند گورپی به صورت ناپیوسته در نظر گرفته شده است. مرز زیرین سازند سروک نیز به علت عدم حفاری توالی زیرین آن مشخص نیست. بر اساس مطالعات دیرینه شناسی انجام شده، 5 جنس و 5 گونه از میکروفسیل های شناور و 25 جنس و 28 گونه از میکروفسیل های کف زی شناسایی شدند و براساس آنها سه زیست زون شامل Nezzazata– alveolinids assemblage zone، Rudist debris zone و Oligosteginid flood zone معرفی شدند. این زیست زون ها که با زیست زون های معرفی شده توسط (Wynd (1965 مطابقت دارند، مؤید سن سنومانین تا تورونین برای سازند سروک در چاه مورد مطالعه هستند. بر پایه مطالعات سنگ نگاری، تحلیل بافت های رسوبی و فسیل های موجود، هفت ریزرخساره مختلف در توالی سازند سروک شناسایی شد. بر این اساس، محیط رسوب گذاری سازند سروک در این منطقه شامل سه بخش لاگون، شول و دریای باز متعلق به یک رمپ کربناته می باشد. بررسی های چینه نگاری سکانسی نیز به شناسایی یک سکانس رسوبی کامل و دو سکانس ناقص در سازند سروک انجامید.

به منظور بررسی ریزرخساره ها و محیط رسوبی سازند بهرام در جنوب خاوری انارک، برش چینه شناسی کوه بندعبدالحسین انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. سازند بهرام در این برش 366 متر ضخامت دارد و سنگ شناسی آن شامل سنگ آهک های نازک تا ضخیم لایه، تناوب سنگ آهک ها و شیل های نازک لایه، سنگ آهک های ماسه ای و سنگ آهک های مارنی است. براساس تغییرات رخساره ای و ویژگی های سنگ شناختی 16 ریزرخساره در این برش تشخیص داده شده است. بررسی رخساره های شناسایی شده حاکی از ته نشینی این ریزرخساره ها در یک رمپ کربناته در زمان دونین میانی و پسین است. بررسی های چینه نگاری سکانسی سازند بهرام بر مبنای تغییرات عمودی ریزرخساره ها و مقایسه آن ها با منحنی تغییرات سطح آب دریا به شناسایی 7 سکانس درجه 4 در برش مورد مطالعه منجر شده است. با توجه به اطلاعات به دست آمده، سکانس رسوبی اول و هفتم قسمتی از سکانس های رسوبی می باشند و سکانس های رسوبی دوم تا ششم سکانس های رسوبی کامل و دارای دسته رخساره های پیش رونده، پس رونده، بیشینه سطح غرقابی و مرز های سکانسی هستند.

سازند سنگانه یکی از سازندهای حوضه رسوبی کپه داغ به سن کرتاسه پیشین است که محیط زیست دیرینه و رخساره های پالینولوژیکی آن در برش امیرآباد مورد مطالعه قرار گرفته است. سنگ شناسی عمده سازند سنگانه در این برش شامل شیل های خاکستری تیره است که در بعضی از افق ها، حاوی کنکرسیون، مخروط در مخروط و فسیل های آمونیت می باشد و 530 متر ضخامت دارد. مرز زیرین آن با سازند سرچشمه توسط یک لایه سنگ آهک فسیل دار مشخص می شود و مرز بالایی آن با سازند آیتامیر با گذر تدریجی است. برای مطالعه رخساره پالینولوژیکی و محیط دیرینه سازند سنگانه تعداد 50 نمونه با فواصل معین برداشت شد و پس از آماده سازی نمونه ها بر اساس میزان خرده های آلی در اسلایدهای پالینولوژیکی، سه رخساره پالینولوژیکی مختلف شناسایی گردید. با توجه به بررسی گروه های اصلی پالینولوژیکی و نتایج مطالعات آماری می توان چنین استنباط کرد که محیط رسوبی سازند سنگانه در زمان رسوب گذاری محیطی کم اکسیژن تا فاقد اکسیژن بوده است. همچنین با توجه به داینوسیست های شاخص، محیط رسوبی دریای حاشیه ای، تا دریای باز کم ژرفا برای سازند سنگانه در زمان رسوب گذاری پیشنهاد می شود.