رخساره های رسوبی
سال:1397 | دوره:11 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

برای نخستین بار مطالعات سنگ چینه نگاری و زیست چینه نگاری سازند دلیچای در البرز شمالی در دو برش کریوش و کنف جار (جنوب بابل) و برش وانا (جاده هراز) به انجام رسیده است. سنگ شناسی سازند دلیچای در بخش های شمالی البرز عمدتاً شامل مارن، سنگ آهک مارنی، سنگ آهک پبلی ماسه ای و سنگ آهک می باشد. در این منطقه سازند دلیچای به صورت ناهمساز بر روی سازند سیلیسی آواری شمشک قرار گرفته و در بخش بالایی نیز به صورت پیوسته، هم شیب و تدریجی به سازند آهکی لار ختم می شود. ستبرای سازند دلیچای در برش کریوش 3/21 متر، در برش کنف جار 9/18 متر و در برش وانا 69 متر اندازه گیری شده است که نشان دهنده ستبرای بسیار کمتر این سازند نسبت به بخش های جنوبی البرز است. تغییرات ستبرای سازند دلیچای در بخش های شمالی و جنوبی پهنه ساختاری البرز می تواند به دلیل شرایط تکتونیکی حاکم بر منطقه و وجود یک فاز کششی و نایکنواختی شرایط رسوب گذاری و کف بستر در طی زمان تشکیل آن باشد. مطالعه زیای آمونیتی موجود به شناسایی 18 جنس و 26 گونه منجر شده است. بر اساس مجموعه فسیلی موجود 8 زون زیستی آمونیتی تشخیص داده شده است که نشان دهنده سن باژوسین پسین کالووین پسین برای سازند دلیچای در البرز شمالی می باشد.

سازند میشان عضو میانی گروه فارس است که در حوضه رسوبی زاگرس در بازه زمانی میوسن پیشین پلیوسن نهشته شده است. برای بررسی ریزرخساره ها و بازسازی محیط رسوبی نهشته های این سازند در جنوب خاوری حوضه زاگرس، برشی در ناحیه شهدادی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت. با توجه به مطالعات سنگ چینه نگاری، دو رخساره سنگ آهکی و مارنی در برش تشخیص داده شد. رخساره سنگ آهکی شامل نه ریزرخساره (L1-L9) و رخساره سنگی مارنی دربرگیرنده نهشته های سه محیط (MA-MC) است. بر اساس ریزرخساره های شناسایی شده، ارتباط جانبی آن ها با هم، ترکیب اجزای کربناته و فونای موجود، در محیط نهشته های پلاتفرم کربناته از نوع رمپ همشیب با سه مجموعه رخساره ای رمپ داخلی، میانی و بیرونی تشکیل گردیده است. در مجموعه رخساره ای رمپ داخلی کمربندهای رخساره ای پهنه کشندی، لاگون محصور شده و پشته های ماسه ای، در مجموعه رخساره ای رمپ میانی کمربندهای رخساره ای لاگون غیرمحصور و ریف کومه ای و در مجموعه رخساره ای رمپ بیرونی، کمربند رخساره ای دریای باز تشخیص داده شده است. بیشترین نهشته های برش به ترتیب مربوط به کمربندهای رخساره ای لاگون غیرمحصور، لاگون محصور و دریای باز بوده که در سکانس هایی عمیق شونده به سمت بالا نهشته شده اند.

در این مطالعه سنگواره های متعلق به 15 خانواده از شکم پایان ائوسن شامل Aprrhaidae، Campanilidae، Cancellaridae، Cerithiidae، Columbellidae، Cymatidae، Hydrobiidae، Limacinidae، Naticidae، Neritidae، Rissoida، Seraphsidae، Turritellidae، Volutomitridae و Xenophoridae در دو منطقه سُه (ناودیس سراکه) در شمال غرب اصفهان و زفره (ناودیس باقری) در شمال شرق اصفهان جمع آوری و شناسایی شدند. از این تعداد 14 خانواده، 14 جنس و 3 گونه متعلق به شکم پایان کف زی و یک خانواده، 3 جنس و 4 گونه متعلق به شکم پایان پلاژیک (فقط در منطقه سُه) می باشند که در هر دو منطقه در لایه های کربناته ائوسن پیشین میانی مشاهده شدند. با توجه به این که پراکندگی شکم پایان با عادات تغذیه ای آن ها کنترل می شود که آن هم مستقیماً به تغییرات محیطی مانند میزان آشفتگی آب، رسوب گذاری، مواد معلق و انرژی آب بستگی دارد و همچنین بررسی روزن داران کف زی بزرگ مانند Nummulites، Discocyclina، Alveolinidae و Miliolidea که همراه با این شکم پایان در رسوبات ائوسن مناطق مورد مطالعه یافت شده اند، می توان شرایط محیطی دیرینه این نهشته ها را چنین تفسیر کرد که این نهشته ها در شرایط دریایی گرم و کم عمق میان کشندی تا بخش های کمی ژرف تر یک رمپ میانی تشکیل شده اند. بسیاری از این شکم پایان در نهشته های ائوسن مناطق بسیاری از جمله اروپای شرقی و غربی، آفریقا و مناطقی از آسیا گزارش شده اند که نشان دهنده تجمع این نهشته ها در بخشی از محدوده تتیس (ایندوپاسیفیک تا آتلانیک) است.

به منظور بررسی دیرینه بوم شناسی تورونین سانتونین، برش الگو سازند سورگاه در تاقدیس کبیرکوه ایلام انتخاب و مورد نمونه برداری و بررسی دقیق چینه شناسی و فسیل شناسی قرار گرفت. این توالی دارای سنگ شناسی شیل و شیل های مارنی با میان لایه های نازک سنگ آهک مارنی به ضخامت 168 متر است. مرز زیرین و فوقانی سازند سورگاه به ترتیب با سازند های آهکی و سخت سروک و ایلام به صورت همشیب همراه با مرز مشخص سنگ شناسی است. در این پژوهش با استفاده از نسبت روزن داران شناور به کف زی و رابطه تعیین عمقVan der Zwaan، به طور کلی برای تورونین سانتونین در سازند سورگاه محیط دریای باز عمیق (باتیال بالایی) با عمق متوسط 662 متر تعیین شد. در قاعده سازند سورگاه و در طول بایوزونMarginotruncana sigali-Dicarinella primitiva Zone با سن تورونین پسین، میزان فراوانی فرم های عمیق(H3) و درصد روزن داران شناور (%P) افزایش می یابد که نشان دهنده افزایش سطح آب است و رونق فرم های کارن دار و k-strategic مثل Dicarinella و Marginotruncana حاکی از شرایط الیگوتروفیکی و کاهش مواد مغذی است، همچنین کاهش فرم های بدون کارن مثل Muricohedbergella و Whiteinella نشان دهنده افزایش شوری در این بایوزون است. در میانه های سازند سورگاه و در بایوزون Dicarinella concavata Zone با سن انتهای تورونین پسین کنیاسین تا اوایل سانتونین کاهش درصد روزن داران شناور (%P) و افزایش فرم های کم عمق (H1) حاکی از کاهش تدریجی سطح آب می باشد و افزایش فرم های بدون کارن و r-strategic مثل Muricohedbergella و Whiteinella حاکی از وفور مواد مغذی و شرایط یوتروفیکی و کاهش نسبی شوری آب است. در رأس سازند سورگاه و در بایوزون Dicarinella asymetrica Zone با سن سانتونین پیشین شاهد نوسانات شرایط محیطی هستیم به این صورت که در ابتدا کاهش درصد روزن داران شناور (%P) و افزایش فرم های کارن دار و k-strategicحاکی از افزایش مواد مغذی و شوری و شرایط الیگوتروفیکی است، اما در آخرین افق های آن افزایش فرم های بدون کارن و r-strategic حاکی از وفور مواد مغذی و شرایط یوتروفیکی و کاهش شوری آب است.

در این پژوهش، مرجان های عضو باغ ونگ سازند جمال در دو برش چینه شناسی کوه باغ ونگ و کوه شش انگشت مورد مطالعه قرار گرفته اند. عضو باغ ونگ متشکل از توالی از شیل و سنگ آهک مارنی فسیل دار است که در بخش ابتدایی خود واحد آواری از ماسه سنگ آهکی و کنگلومرا دارند و بر روی شیل های سبز رنگ سازند سردر قرار گرفته اند. این عضو در بالا نیز به واسطه یک افق کنگلومرایی، توسط سنگ آهک های چرت دار ادامه سازند جمال پوشیده می شود. مرجان های به دست آمده از عضو باغ ونگ مشتمل بر 27 جنس، 2 زیرجنس، 35 گونه و 6 زیرگونه متعلق به 20 خانواده مختلف از فرم های روگوزای منفرد و کلنی سریوئید و فاسیکولیت و نیز فرم های تابولاتا هستند و مشابه با فونای پرمین پیشین (ساکمارین تا کنگورین) در نواحی مختلف سرزمین های سیمرید می باشند. این مرجان ها در قالب دو فون کلی واگینوفیلوم و سیاتاکسونیا قابل دسته بندی بوده، اگرچه فونای سیاتاکسونیا مجموعه غالب توالی از نظر تنوع و فراوانی هستند. از دیدگاه پراکنش زیست جغرافیایی دیرینه، جنس های کلنی فاسیکولیت و سریوئید فون واگینوفیلوم مؤید آب های گرم و کم عمق نواحی گرمسیری استوایی حوضه تتیس در پرمین و جنس های روگوزای منفرد کوچک، نشانگر فون سیاتاکسونیا و یادآور آب های سرد و معتدل ایالت وراگرمسیری تا دوقطبی شمالی جنوبی می باشند. بر این اساس، فونای سیاتاکسونیای مورد مطالعه در عضو باغ ونگ قابل مقایسه با قلمروی پری گندوانا و واگینوفیلیدهای به دست آمده مشابه با فرم های معرفی شده از چین شمالی و جنوبی در ایالت گرمسیری هستند. لذا فون مرجانی پرمین پیشین ایران مرکزی، مجموعه پیچیده و مخلوطی از فونای معتدل/سرد سیاتاکسونیا با فونای حاره ای واگینوفیلوم می باشد.

در این مطالعه توالی های کربناته دریای کم عمق ائوسن در جنوب کرمان (بلوک لوت) در برش های خان گازان و خداگن به ترتیب با ضخامت های 75 و 48 متر مورد مورد بررسی قرار گرفتند. مطالعات صحرایی و میکروسکپی بر اساس توزیع محیطی روزن داران کف زی بزرگ به شناسایی 7 رخساره شامل پکستون ماسه دار، رودستون نومولیتی، پکستون گرینستون بایوکلاستی جلبک دار، رودستون بایندستون جلبک دار، وکستون باندستون مرجانی، پکستون گرینستون نومولیتیوکلاستیک و پکستون گرینستون بایوکلاستی منجر شد که درون یک مدل رمپ کربناته برای ته نشست های ائوسن پیشنهاد شدند. همچنین نتایج حاصل از مطالعات چینه نگاری سکانسی به شناسایی دو سکانس رده سوم دربرگیرنده چهار سیستم تراکت در این مجموعه منجر شد. علاوه بر این، تجمعات پوسته های Nummulites (پشته های نومولیتی) با ساختارهای برآمده کم ارتفاع، درون بخش رمپ میانی و تحت تأثیر شرایط جریانی با انرژی متوسط تا زیاد (همچون جریانات امواج) حاصل تجمعات پوسته های تک گونه ای Nummulites perforatus برای اولین بار از این ناحیه معرفی می گردد.

نهشته های سازند قم در محدوده کانسار سلستین مادآباد (جنوب زنجان) با 190 متر ضخامت از نظر سنگ شناسی عمدتاً شامل سنگ آهک های متوسط تا ضخیم لایه و توده ای به همراه سنگ آهک مارنی می باشد. در این منطقه، سازند قم به طور هم شیب بر روی رسوبات تخریبی متعلق به سازند قرمز زیرین قرار گرفته و به طور هم شیب توسط سازند قرمز بالایی پوشیده می شود. اجزای اصلی تشکیل دهنده سازند قم شامل روزن داران کف زی با دیواره هیالین و روشن، قطعات مرجان، جلبک قرمز و به میزان کم تر، روزن داران پلانکتون می باشد. نتایج بررسی های صحرایی و مطالعات میکروسکپی به شناسایی پنج ریزرخساره در واحدهای سنگ آهکی سازند قم در منطقه مادآباد منجر گردید. تجزیه و تحلیل ریزرخساره ها و حضور فراوان روزن داران کف زی با دیواره هیالین و نبود ریزرخساره متعلق به لاگون های محصور، بیانگر این است که سازند قم در برش مادآباد عمدتاً در محیط دریای باز رسوب گذاری کرده است. پراکندگی روزن داران و دیگر اجزای اسکلتی و همچنین تغییرات عمودی ریزرخساره ها نشان می دهد که مدل رخساره ای سازند قم در برش موردنظر متعلق به بخش های انتهایی شلف داخلی تا شلف میانی می باشد.

در این مطالعه استراکدهای کرتاسه در برش شوشود (شمال بیرجند) مورد بررسی قرار گرفته اند. سنگ شناسی نهشته های مذکور شامل شیل مارنی، مارن با میان لایه های شیل، ماسه سنگ های دریایی و سنگ آهک های ماسه ای به ضخامت 480 متر است. بر اساس مطالعات فسیل شناسی در توالی مورد مطالعه، تعداد 16 جنس و 36 گونه از استراکدها شناسایی شده اند. بر مبنای استراکدهای شناسایی شده سه بایوزون Hermanites sagittal Zone، Zone Limburgina Formosa و Schuleridea sp. 1 Zone در این برش تعیین شده است. مطابق با بایوزون های استراکدی شناسایی شده و انطباق با، بایوزون های نانو فسیلیCC20-CC26 از بایوزوناسیون Sissingh (1977) در این توالی، سن نهشته های مورد مطالعه انتهای کامپانین پیشین انتهای مایستریشتین پسین در نظر گرفته می شود.