تاکسونومی و بیوسیستماتیک (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1397 | دوره:10 | شماره:37 |تعداد مقالات:6

بابونه ی رومی (Anthemis spp. ) 39 گونه گیاه علفی یک ساله و چندساله دارد که 15 گونه ی آن انحصاری ایران است. کشور ایران پراکنش خوبی از این گیاه دارویی دارد. در پژوهش حاضر برای نخستین بار، ویژگی های رشدی، درصد اسانس و بوم شناختی پنج گونه ی مختلف بابونه شامل بابونه ی زرد (A. tinctoria)، بابونه ی شفاف (A. hyalina)، بابونه ی آناتولی (A. wiedemanniana)، بابونه ی شیرازی (A. pseudocotula) و بابونه ی زاگرسی و سوری (A. haussknechtii)با هدف شناخت بهتر ویژگی های گونه های بابونه ی رومی در استان کردستان ارزیابی شدند. گونه ها در زمان گل دهی گیاه جمع آوری و 13 صفت رشدی به همراه درصد اسانس گونه ها و ویژگی های اکولوژیک رویشگاه گونه بررسی شدند. نتایج نشان دادند بین گونه های مطالعه شده ازنظر ویژگی های رشدی و درصد اسانس تفاوت وجود دارد. گونه ی بابونه ی زرد و بابونه ی شفاف بیشترین مقادیر رشد و عملکرد را داشتند. درصد اسانس بین گونه ها از 02/0 تا 15/0 متغیر و بیشترین آن به بابونه ی شفاف (15/0 درصد) و سپس بابونه ی آناتولی (08/0 درصد) مربوط بود. تجزیه خوشه ای، گونه ها را در دو گروه مجزا قرار داد. طبق نتایج پژوهش حاضر، گونه بابونه ی شفاف (A. hyalina) به علت داشتن میزان رشد زیاد، اندام حاوی ماده ی مؤثره و درصد اسانس بیشتر برتری دارد و می تواند در صنایع دارویی، غذایی و عطرسازی وبه منظور معرفی به برنامه های اصلاحی استفاده شود.

جنس Centaurea یکی از بزرگ ترین و پیچیده ترین تاکسون های تیره ی مرکبان (Asteraceae) در جهان است که عمدتاً در اروپا، منطقه ی مدیترانه و جنوب غرب آسیا پراکنش دارد. چندنیایی بودن این جنس سبب شده است به تازگی این تاکسون به چند جنس تک نیا تقسیم شود. Centaurea حدود 109 گونه و 31 بخش در ایران دارد که در بیشتر مناطق کشور حضور دارند. پژوهش حاضر، حاصل مطالعه ی تاکسونومیکی دقیق گونه های بخش Ammocyanus در هرباریوم های مختلف است. در مطالعه ی حاضر مشخص شد دو محل تیپ در پروتولوگ گونه ی C. patula مشخص شده اند که یکی از آنها به ایران مربوط است؛ این در حالیست که در فلورا ایرانیکا، اشاره ای به این گونه نشده و درحقیقت، C. patula گونه ای فراموش شده برای فلور ایران است؛ بنابراین در پژوهش حاضر، C. patula دوباره گونه ای موجود برای فلور ایران مطرح شد و برای جلوگیری از ابهام در کاربرد آن، گونه ی یادشده تیپ بندی و تصویر لکتوتیپ آن ارائه شد.

گیاهان ماندابی غالباً مهم ترین جزء اکوسیستم های ماندابی به شمار می آیند و به گیاهان آبزی، گیاهان پای درآب و گیاهان رطوبت پسندگروه بندی می شوند. در پژوهش حاضر، فلور مناطق ماندابی استان همدان شامل تالاب های طبیعی و مصنوعی، رودخانه ها، آبراهه های دائمی و فصلی و چمنزارهای مرطوب کوهستانی بررسی شد. نتایج بررسی حاضر نشان دادند فلور ماندابی استان شامل 45 تیره، 111 جنس و 163 گونه است. 13 تیره از گیاهان یادشده به تک لپه ای ها، 31 تیره به دولپه ای ها و 1 تیره به نهانزادان آوندی تعلق دارند. تیره های Poaceae با 19 جنس و 23 گونه، Asteraceae با 15 جنس و 20 گونه و Cyperaceae با 8 جنس و 19 گونه بزرگ ترین تیره های گیاهان ماندابی استان همدان محسوب می شوند. گیاهان ماندابی استان از نظر شکل زیستی، 8 گونه ی هیدروفیت، 51 گونه ی هلوفیت، 35 گونه ی ژئوفیت، 50 گونه ی همی کریپتوفیت، 14 گونه ی تروفیت، 4 گونه ی فانروفیت و 1 گونه ی کامفیت را شامل می شوند. 29 گونه از عناصر رویشی گیاهان ماندابی استان همدان به ناحیه ی رویشی اروپا-سیبری، 38 گونه به ناحیه ی رویشی ایرانی-تورانی، 1 گونه به ناحیه ی رویشی مدیترانه ای، 24 گونه به نواحی رویشی اروپا-سیبری/ ایرانی-تورانی، 2 گونه به نواحی رویشی اروپا-سیبری/ مدیترانه ای، 3 گونه به نواحی رویشی مدیترانه ای/ ایرانی-تورانی، 46 گونه به بیش از دو ناحیه ی رویشی تعلق دارند و 20 گونه جهان وطن هستند.

در مطالعه ی حاضر، الگوی توزیع اشکال زیستی مختلف در طول گرادیان ارتفاعی مراتع مغان-سبلان استان اردبیل ارزیابی شد. نمونه برداری در 11 طبقه ی ارتفاعی و در فواصل ارتفاعی 300 متری (ارتفاع 100 تا 3300 متر از سطح دریا) انجام شد. در هر طبقه ی ارتفاعی، 30 پلات یک مترمربعی برای جمع آوری داده های پوشش گیاهی (تراکم، فراوانی و درصد تاج پوشش) استفاده و سپس به منظور بررسی رابطه ی ارتفاع با شاخص های پوشش گیاهی در طبقه های مختلف ارتفاعی از آزمون تجزیه واریانس و برای مقایسه ی میانگین ها و گروه بندی شاخص ها از آزمون دانکن بهره گیری شد. مدل های رگرسیون به منظور ارزیابی روابط ارتفاع با شاخص های پوشش گیاهی برای اشکال مختلف زیستی ترسیم شدند. به طور کلی 386 گونه شامل 44 خانواده و 200 جنس در منطقه ی مطالعه شده شناسایی و ثبت شد. تروفیت ها و همی کریپتوفیت ها به ترتیب با 164 و 162 گونه غالب ترین اشکال زیستی در منطقه ی مطالعه شده بودند؛ در حالی که فانروفیت ها با 3 گونه کمترین فراوانی را داشتند. تراکم، درصد تاج پوشش، شاخص اهمیت گونه، تنوع و غنای گونه ای در تروفیت ها با افزایش ارتفاع کاهش یافت؛ در حالی که همی کریپتوفیت ها روند افزایشی نشان دادند.

جنس Onopordum ازجمله تاکسون های به شدت خاردار تیره ی Asteraceae است که بومی مناطق مدیترانه و ایرانی-تورانی است. این جنس در ایران شامل 7 گونه است و در بیشتر نقاط کشور پراکنش دارد. باوجود اینکه 12 درصد گونه های جنس Onopordumدر ایران می رویند؛ اما مطالعات تاکسونومیکی اندکی انجام شده است و به نظر می رسد هنوز گونه های ناشناخته ای از این جنس در کشور وجود داشته باشد. برای مطالعه ی تاکسونومیکی جنس Onopordum در ایران، جمع آوری های گسترده ای از محدوده های پراکنش این جنس در کشور انجام شد. نمونه های گیاهی با روش های مرسوم جمع آوری و براساس منابع معتبر شناسایی شدند. نتیجه ی مشاهده ها گزارش گونه ای جدید با نامO. cinereum برای فلور ایران بود. صفت بارز این گونه که به راحتی آن را از سایر گونه های جنس Onopordumدر ایران جدا می کند، داشتن پوشش کرکی به شدت پتویی – تارعنکبوتی-سفیدرنگ در سرتاسر گیاه به ویژه در قسمت کلاپرک هاست. در پایان کلید شناسایی گونه های جنس Onopordum در ایران ارائه شد.

گیاهان از مهم ترین واحدهای اکوسیستم های طبیعی هستند که برای مدیریت منابع طبیعی بررسی می شوند. از این رو شناسایی مجموعه ی گیاهی هر منطقه بسیار اهمیت دارد. این پژوهش با هدف شناسایی و معرفی ترکیب فلوریستیکی، شکل زیستی، وضعیت گونه ای و پراکنش جغرافیایی گیاهان، در منطقه ی رباط کوه بازفت انجام شده است. براساس نتایج، 343 گونه، 238 جنس و 63 تیره ی گیاهی ثبت شده است که Asteraceae، Lamiaceae، Poaceae، Brassicaceae و Leguminosae به ترتیب با 54، 35، 29، 23 و 22 گونه، بزرگ ترین تیره ها و Astragalus با 11، Centaurea با 9، Silene، Salvia و Stachys با 6 و Allium با 5 گونه از بزرگ ترین جنس های منطقه هستند. همی کریپتوفیت ها با 31/51 درصد دارای فراوان ترین شکل زیستی و پس از آن به ترتیب، تروفیت ها با 03/23 درصد، کریپتوفیت ها با 41/13 درصد، فانروفیت ها با 83/5 درصد و کامفیت ها با 54/5 درصد هستند. ازنظر پراکنش جغرافیایی، عناصر ایرانی-تورانی بیشترین تعداد گونه (18/66 درصد) را داشته و سایر گونه ها به دو، سه یا چند ناحیه ی جغرافیایی تعلق داشتند. طبقه بندی حفاظتی عناصر گیاهی طبق اصول IUCN (اتحادیه ی بین المللی حفاظت از طبیعت) انجام شد که تعداد 45 گونه در طبقه ی خطر کمتر، 2 گونه در طبقه ی آسیب پذیر، 3 گونه در طبقه ی درمعرض خطر و درباره ی 6 گونه اطلاعات کافی وجود نداشت؛ همچنین تعداد 45 گونه انحصاری ایران و 158 گونه دارویی هستند. اطلاعات فوق اهمیت گونه های گیاهی و غنای فلور منطقه را نشان می دهد.