مجله علوم زراعی ایران
سال:1399 | دوره:22 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

نقشه یابی ارتباطی روش مناسبی جهت شناسایی جایگاه صفات کمی بر اساس عدم تعادل لینکاژی است که در تشریح صفات پیچیده ژنتیکی کارآیی بالایی دارد. این روش ابزار قدرتمندی جهت تشریح صفات پیچیده زراعی و شناسایی آلل های موثر در صفت مورد نظر محسوب می شود. در این تحقیق، نقشه یابی ارتباطی کل ژنوم در 148 ژنوتیپ جمعیت جو بهاره انجام شد. ارزیابی فنوتیپی در قالب طرح آلفا لاتیس در دو تکرار در دو سال زراعی (94-1393 و 95-1394) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی زهک انجام شد و صفات روز تا گرده افشانی، روز تا رسیدگی، طول دوره پر شدن دانه، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد دانه در سنبله اصلی، وزن هزاردانه و عملکرد دانه اندازه گیری شدند. تجزیه ارتباطی بین نشانگرها و داده های فنوتیپی، براساس مدل خطی مخلوط همراه با ماتریس Q و ماتریس K انجام شد و در مجموع 28 جایگاه ژنومی (QTL) در ارتباط با صفات مورد ارزیابی شناسایی شدند. برای صفت روز تا گرده افشانی، یک جایگاه ژنومی پایدار روی کروموزوم 5H (76/74 سانتی مورگان) شناسایی شد. سه جایگاه ژنومی پایدار روی کروموزوم های 4H (08/125 و 64/120 سانتی مورگان) و 5H (76/74 سانتی مورگان) برای صفت دوره پر شدن دانه شناسایی گردید. یک QTL روی کروموزوم 2H (87/10 سانتی مورگان) در ارتباط با صفات روز تا گرده افشانی، طول دوره پر شدن دانه و وزن هزار دانه شناسایی شد. یک QTL روی کروموزوم 4H (08/125 سانتی مورگان) با صفات روز تا گرده-افشانی، دوره پر شدن دانه، طول برگ پرچم و وزن هزاردانه در ارتباط بود. مکان های مشترک برای صفات یاد شده احتمالاً ناشی از اثر پلیوتروپی و یا پیوستگی بین مکان های ژنی کنترل کننده صفات مورد نظر بوده و فرضیه هم مکانی یا چند اثره بودن QTL ها را تقویت می کند.

دسترسی به آب کافی عامل محدود کننده عملکرد برنج و پایداری آن در شرایط فعلی کشور محسوب می شود. در برنامه تغییر الگوی کشت از شیوه غرقابی به هوازی (در بستر خشک و خاک غیراشباع)، شش ژنوتیپ برنج هوازی همراه با دو رقم شاهد طارم محلی و ندا، جهت ارزیابی پایداری عملکرد دانه در شرایط هوازی در قالب طرح آزمایشی بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سه سال (1392 تا 1394) در استان های مازندران و گلستان مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس ساده هر آزمایش نشان داد که بین ژنوتیپ های برنج برای کلیه صفات از جمله عملکرد دانه تفاوت معنی داری وجود داشت. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب، برهمکنش سال در مکان و سال در مکان در ژنوتیپ بر عملکرد دانه ژنوتیپ های برنج معنی دار بود. تجزیه پایداری با روش های چندمتغیره AMMI وGGE بای پلات نشان داد که رقم هوازی Vandana با میانگین عملکرد دانه 2760 کیلوگرم در هکتار، در کلیه محیط ها پایداری بالاتر و نوسان عملکرد کمتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها داشت. از ویژگی های بارز این رقم، زودرسی (روز تا 50 درصد گلدهی حدود 97 روز) و ارتفاع بوته کوتاه (8/98 سانتی متر) بود. دو ژنوتیپ IR78908-193-B-3-B وIR80508-B-194-3-B نیز به ترتیب با عملکرد 2270 و 2292 کیلوگرم در هکتار، در اغلب محیط ها دارای پایداری مطلوبی بوده و از لحاظ عملکرد دانه در رتبه دوم قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده، می توان از این سه ژنوتیپ به ترتیب به عنوان ژنوتیپ های برتر جهت استفاده در برنامه اصلاحی و یا کشت در شرایط هوازی در استان های مازندران و گلستان، به ویژه در سال های کم آب و خشکسالی، استفاده کرد.

به منظور بررسی اثر گیاهان پوششی بر ویژگی های فیزیکی خاک، کنترل علف های هرز و عملکرد ترب سفید، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی در سال های 1396 و 1397 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کشت گیاهان پوششی جو (Hordeum vulgare L. ) و ماشک گل خوشه ای (Vicia villosa L. ) به صورت کشت خالص و مخلوط دوگانه با نسبت 50 درصد و شاهد (بدون گیاهان پوششی) بود. نتایج نشان داد که بیشترین زیست توده گیاهان پوششی در طی دو سال (5172 کیلوگرم در هکتار) از کشت مخلوط جو با ماشک گل خوشه ای و کمترین مقدار آن (3396 کیلوگرم در هکتار) از کشت خالص ماشک گل خوشه ای به دست آمد. کشت خالص جو باعث کاهش وزن خشک سلمه تره (1/59 درصد)، خردل وحشی (7/54 درصد)، گاوزبان بدل (1/73 درصد) و مجموع علف های هرز (9/64 درصد) نسبت به شاهد شد. جرم مخصوص ظاهری، درصد تخلخل خاک و نفوذ آب در خاک (به ترتیب 32 /1 گرم بر سانتی مترمکعب، 21/50 درصد و 21/7 ثانیه) تحت تأثیر کشت خالص ماشک گل خوشه ای بهبود یافت. بالاترین عملکرد ترب سفید (46100 کیلوگرم در هکتار) از تیمارکشت خالص گیاه پوششی جو بدست آمد که نسبت به تیمار شاهد باعث افزایش 9/25 درصد در عملکرد ترب سفید شد. براساس نتایج حاصل از این آزمایش کشت خالص جو قابلیت بالای در کنترل علف های هرز و افزایش عملکرد ترب سفید داشت. همچنین کشت خالص ماشک گل خوشه ای در بهبود ویژگی های فیزیکی خاک در مقایسه با سایر تیمارها مؤثرتر بود.

به منظور بررسی اثر روش خاک ورزی، شیوه کاشت و میزان کود نیتروژن بر خصوصیات زراعی و عملکرد دانه کلزا رقم دلگان، به عنوان کشت دوم بعد از برداشت برنج، آزمایشی به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در اراضی شالیزاری موسسه تحقیقات برنج کشور در شهرستان رشت طی دو سال زراعی (1395 تا 1397) اجرا شد. در این آزمایش، سه روش خاک ورزی (خاک ورزی متداول، کم خاک ورزی و بدون خاک ورزی) به عنوان کرت های اصلی و دو شیوه کاشت (مستقیم و نشاکاری) و چهار مقدار نیتروژن خالص (صفر، 100، 200 و 300 کیلوگرم در هکتار) به عنوان کرت های فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که تیمارهای خاک ورزی متداول و کم خاک ورزی در شیوه کاشت نشایی (به ترتیب با میانگین 3458 و 3360 کیلوگرم در هکتار) بیشترین عملکرد دانه را داشتند. شیوه کشت نشایی در تیمار کودی 300 کیلوگرم نیتروژن از نظر تعداد شاخه فرعی در بوته، تعداد خورجین در بوته، عملکرد دانه و عملکرد روغن در گروه برتر قرار گرفت. روش کم خاک ورزی در تیمار کودی 200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با میانگین 4144 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را دارا بوده و در رتبه اول قرار گرفت. براساس نتایج این آزمایش به نظر می رسد که روش کم خاک ورزی همراه با مصرف 200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در هر دو شیوه کاشت مستقیم و نشاکاری، به دلیل عملکرد بالای دانه و روغن برای کشت کلزا در منطقه گیلان مناسب تر است.

مطالعه تنوع ژنتیکی و آگاهی از روابط ژنتیکی صفات در مراحل اصلاح گیاهان زراعی برای برنامه ریزی و پیش بینی پیشرفت ژنتیکی در برنامه های به نژادی اهمیت دارد. با این هدف، در این آزمایش صفات کمی و کیفی گیاهی در 40 ژنوتیپ پنبه شامل 31 لاین نوترکیب (F7) و نه رقم والدینی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در سال های 1394 و 1395 در ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم آباد گرگان مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس و مقادیر واریانس های فنوتیپی، ژنتیکی و محیطی، نشان دهنده تنوع در بین ژنوتیپ های پنبه بود. بر اساس نتایج تجزیه خوشه ای، ژنوتیپ های پنبه در سه گروه متمایز طبقه بندی شدند که این موضوع انتخاب و استفاده از آنها در برنامه ها و اهداف مختلف به نژادی را تسهیل می کند. ضرایب تنوع فنوتیپی در کلیه صفات بیشتر از ضرایب تنوع ژنوتیپی بود و صفات تعداد شاخه رویشی و زایشی و عملکرد وش، بیشترین ضریب تنوع فنوتیپی (PCV) و ژنوتیپی (GCV) را داشتند. بیشترین مقدار وارثت پذیری و پیشرفت ژنتیکی در صفات کیل الیاف (7/76 و 2/15 درصد)، تعداد غوزه (6/72 و 5/23 درصد)، وزن غوزه (9/67 و 7/19 درصد) و تعداد شاخه زایشی (8/56 و 3/79 درصد) برآورد شدند که همگی دارای همبستگی مثبت و معنی دار با عملکرد وش بودند. این صفات به عنوان اجزای تعیین کننده عملکرد شناسایی شده و با توجه به پاسخ مناسب آنها به انتخاب، می توان از آنها برای بهبود عملکرد وش و کیفیت الیاف در برنامه های به نژادی پنبه، بویژه در نسل های اولیه، استفاده کرد.

این تحقیق به منظور ارزیابی کمی نسل های خودبارور (S1، S2 و S3) و آزاد گرده افشان یونجه (OP1, OP2, OP3) از نظر میزان پس روی خویش آمیزی و ترکیب پذیری عمومی در خانواده های نسل های دو خودبارور شده (S2) اکوتیپ های یونجه انجام شد. خود باروری گیاهان انتخابی به منظور تولید نسل های خودبارور S1، S2 و S3 در شرایط مزرعه انجام شد و از کلون های هر نسل خودبارورشده برای تولید نسل های آزاد گرده افشان در شرایط مزرعه استفاده شد. برای مقایسه عملکرد علوفه خشک و ارتفاع بوته نسل های خود بارور شده (S1, S2, S3) و نتاج نسل های آزاد گرده افشان (OP1, OP2, OP3)، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت دو فصل رشد (1394-1393) در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، کرج، ایران اجرا شد. نتایج نشان داد که اختلاف بین اکوتیپ ها، نسل ها و سال های آزمایش و برهمکنش دو جانبه و سه جانبه بین آن ها برای صفات عملکرد علوفه خشک و ارتفاع بوته معنی دار بود. اکوتیپ های یونجه در برابر خود گشنی عکس العمل های متفاوتی داشتند و بیشترین میزان پس روی بنیه (ویگور) در نسل S1 مشاهده شد، ولی با ادامه خودگشنی بازگشت بنیه در کلیه اکوتیپ ها مشاهده شد و در نسل S3بنیه گیاه در مقایسه با نسل OP1به طور چشمیگیری افزایش یافت. بازگشت بنیه در تلاقی های OP2 بیشتر از OP3 بود. اکوتیپ های یزدی و نیک شهری که از اکوتیپ های مناطق گرمسیری هستند، بالاترین ترکیب پذیری عمومی برای عملکرد علوفه خشک را داشتند، بر این اساس به نظر می رسد که تلاقی این اکوتیپ ها با اکوتیپ هایی از مناطقی با تفاوت اقلیمی، در بهبود عملکرد ارقام سینتتیک یا هیبرید های یونجه از قبیل هیبریدهای آزاد و یا شبه هیبریدها، مؤثرتر خواهد بود.

این تحقیق با هدف ارزیابی سازگاری و پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ های کینوا در نظام کشت بهاره در مناطق سرد و معتدل کشور اجرا شد. در این تحقیق ده ژنوتیپ کینوا (Red Carina, Titicaca, Giza1, Q12, Q18, Q21, Q22, Q26, Q29 و Q31 در چهار مکان کرج، شهرکرد، کاشمر و ارومیه طی سال های 1396 تا 1398 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که ژنوتیپ های کینوا از نظر اغلب صفات مورد مطالعه دارای تفاوت معنی داری بودند. ژنوتیپ Q26 در شهرکرد با میانگین عملکرد دانه 2007 کیلوگرم در هکتار، رتبه اول را داشته و کمترین عملکرد دانه نیز مربوط به ژنوتیپ Q21 در کرج (3/338 کیلوگرم در هکتار) بود. نتایج تجزیه پایداری به روش AMMI نشان داد که ژنوتیپ Q29 با کمترین فاصله از مرکز نمودار بای پلات، بالاترین میزان پایداری را داشته و ژنوتیپ های Giza1، Red Carina، Q31 و Q26 نیز به ترتیب رتبه های بعدی را داشتند. ژنوتیپ های Q12، Red Carina و Q22 در مناطق کرج و کاشمر سازگاری خصوصی داشته و ژنوتیپ های Giza1 و Q18 نیز با ارومیه بیشترین سازگاری خصوصی را داشتند. نتایج این تحقیق نشان داد که کلیه ژنوتیپ های کینوای مورد ارزیابی برای کشت بهاره در مکان های اجرای آزمایش سازگاری دارند.