مجله علوم و مهندسی آبخیزداری ایران
سال:1400 | دوره:15 | شماره:52 |تعداد مقالات:7

آتش سوزی باعث اثرات مخربی بر خاک، آب و اجزای اکوسیستم دریاچه ها می شود. هدف این پژوهش بررسی اثرات آتش سوزی بر میزان رواناب و غلظت مواد مغذی محلول حوزه آبخیز دریاچه زریبار بین سال های 1393 و 1396 و شرایط بازگشت مناطق سوخته به حالت طبیعی در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت است. نتایج نشان داد که در سال چهارم پس از آتش سوزی میزان رواناب و غلظت های کلسیم و آمونیوم محلول در مناطق سوخته نسبت به مناطق طبیعی به ترتیب 47، 9/5 و 8/22 درصد افزایش معنی دار دارد که بیانگر عدم بازگشت شرایط به حالت طبیعی است. غلظت-های فسفر کل و نیترات محلول در سال سوم پس از آتش سوزی به ترتیب افزایش های غیرمعنی دار 3/6 و 9/4 درصدی را نشان داد که بیانگر بازگشت شرایط به حالت طبیعی است. غلظت پتاسیم و نیتروژن کل محلول در سال چهارم پس از آتش سوزی در مناطق سوخته نسبت به مناطق طبیعی به ترتیب 5/1 و 14/1 درصد افزایش غیرمعنی دار یافته که نشان از بازگشت شرایط به حالت طبیعی در سال چهارم پس از آتش سوزی است. به طور کلی، می توان نتیجه گرفت که حتی در بلندمدت، برخی از اثرات مخرب آتش سوزی بر کمیت و کیفیت آب حوزه آبخیز دریاچه زریبار باقی خواهد ماند.

پهنه بندی حساسیت فرسایش آبکندی و تعیین فاکتورهای کنترل کننده آن بسیار مهم و حیاتی است. این مطالعه با هدف بررسی توزیع مکانی فرسایش آبکندی با استفاده از دو مدل شبکه عصبی مصنوعی و حداکثر آنتروپی و تعیین عوامل اثرگذار بر این نوع فرسایش در حوزه آبخیز سد گلستان انجام شد. لذا 14 عامل، شامل عوامل توپوگرافی، سایر عوامل و تلفیق عوامل (14 عامل) به عنوان فاکتورهای پیش بینی کننده حساسیت در نظر گرفته شدند. از مجموع 1042 موقعیت فرسایش آبکندی، به صورت تصادفی و به نسبت 30 و 70 درصد به ترتیب به عنوان داده های اعتبارسنجی و آزمون در نظر گرفته شدند. نتایج حاصل از آزمون Jackknife نشان داد که پارامترهای ارتفاع، بارندگی و عمق دره مهم ترین متغیرهای اثرگذار بر پیش بینی فرسایش آبکندی می باشند. نتایج مدل سازی نشان داد که بهترین دقت مدل بر اساس منحنی ROC در حالت آموزش (923/0) و در مرحله اعتبارسنجی (902/0)، مدل شبکه عصبی مصنوعی بوده است و این شرایط زمانی حاصل می شود که همه عوامل در مدل سازی دخالت داده شوند. بر اساس این مدل بیش از 20 درصد حوزه (45633 هکتار) دارای حساسیت زیاد و خیلی زیاد به فرسایش آبکندی است.

فرآیند جدا شدن ذرات خاک به وسیله قطرات باران و انتقال آن ها بر اثر پاشمان و یا جریان کم عمق سطحی، فرسایش بین شیاری در نظر گرفته می شود که می تواند باعث کاهش حاصلخیزی خاک و آلودگی آب های سطحی شود. این پژوهش به منظور بررسی تغییرات زمانی فرسایش بین شیاری در خاک های مختلف تحت تأثیر شیب سطح انجام گرفت. برای این منظور آزمایش در سه خاک منطقه نیمه خشک با بافت مختلف در چهار شیب تحت باران شبیه سازی شده با شدت ثابت 30 میلی متر بر ساعت در سه تکرار با مجموع 36 واحد آزمایشی اجرا شد. نتایج نشان داد که آستانه وقوع فرسایش بین شیاری در شیب های بالا سریع تر به وقوع پیوست. خاک درشت بافت (لوم رس شنی) به دلیل وجود ذرات درشت دانه وابستگی بیش تری به شیب سطح دارد و در شیب های پایین به دلیل عدم تشکیل جریان های سطحی زیاد، آستانه وقوع فرسایش بین شیاری با تأخیر بیش تری رخ می دهد. بهطور کلی این پژوهش نشان می دهد که درجه شیب عامل مهم مؤثر بر آستانه زمانی وقوع، زمان اوج و شدت تغییرات فرسایش بین شیاری در خاک های منطقه نیمه خشک می باشد.

خشکسالی ها با تأثیر بر پوشش گیاهی و منابع آب در مناطق کوهستانی غرب ایران بر مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی مؤثرند. هدف از انجام این پژوهش پایش خشکسالی با استفاده از شاخص های زمینی و سنجش از دوری و تأثیر آن بر تغییرات کاربری اراضی/پوشش و سطح آب های زیرزمینی در حوزه آبخیز دشت رزن قهاوند است. روند تغییرات بارش و تراز سطح آب زیرزمینی با استفاده از روش من کندال معمولی و اصلاح شده بررسی و شاخص های استاندارد بارش و سطح آب استاندارد شده در سال های 1371-1394 محاسبه گردید. تغییرات کاربری اراضی/پوشش در این حوزه آبخیز با استفاده از تصاویر ماهواره لندست در سال های بین دو خشکسالی مهم و متوالی بررسی و همبستگی بین شاخص های خشکسالی زمینی و شاخص های وضعیت دمایی و وضعیت پوشش گیاهی مطالعه شد. نتایج نشان داد که افت تراز آب زیرزمینی با تأخیر دوساله، همبستگی معنی داری با خشکسالی هواشناسی دارد و نیز شاخص وضعیت پوشش گیاهی نسبت به شاخص وضعیت دمایی و نیز مقیاس فصلی نسبت به مقیاس ماهانه و سالانه همبستگی قوی تری نشان می دهد. همچنین سطح اراضی کشاورزی، باغات و مراتع به ترتیب 96/10، 57/13 و 23/0 درصد کاهش و اراضی شور 51/9 درصد افزایش داشته است.

فرسایش آبکندی یکی از عوامل تخریب اراضی است که با از دست رفتن خاک حاصل خیز، موجب خسارت زیادی می شود. به این منظور، در پژوهش حاضر با استفاده از رابطه ی کوک ران، 40 آبکند به منظور اندازه گیری در حوزه ی آبخیز مزایجان واقع در جنوب شرق استان فارس انتخاب شد. جهت تعیین فاکتورهای تأثیرگذار بر طبقه بندی نمونه ها، از روش تحلیل عاملی استفاده گردید. به منظور تعیین مؤثرترین عوامل در ایجاد و گسترش و تولید رسوب آبکند ها از روش رگرسیون چند متغیره ی پس رونده استفاده شد. نتایج نشان داد مساحت آبخیز ایجاد آبکندها تابع متغیرهای درصد خاک لخت، ماده ی آلی و شن است. به طوری که با افزایش هر درصد خاک لخت مقدار 379/0 به مساحت آبخیز ایجاد آبکندها اضافه می شود و به میزان هر واحد درصد ماده ی آلی خاک و درصد شن به ترتیب مقدار 349/0 و 363/0 واحد از مساحت آبخیز ایجاد آبکندها کاسته می گردد. همچنین در تعیین عوامل اثرگذار بر حجم آبکندها درصد شن، مهم ترین عامل اثرگذار بر کاهش حجم آبکندها بود. بنابراین به منظور جلوگیری از توسعه ی آبکندها و کاهش تولید رسوب باید توجه بیشتری به کنترل فرسایش در پیشانی آبکندها داشت؛ از این رو می توان با ایجاد و حفظ پوشش گیاهی، مدیریت مناسب مراتع و قرق آن ها، با افزایش زبری و کاهش رواناب، به کاهش نرخ فرسایش آبکندی کمک کرد.

امروزه بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می کنند، افزایش تغییر کاربری اراضی موجب افزایش اراضی نفوذناپذیر می شود، که امکان و نفوذ فرصت آب باران به درون زمین را به شدت کاهش می دهد. در این تحقیق، شهر فولادشهر استان اصفهان به عنوان منطقه مورد مطالعه جهت تعیین نقاط احتمالی آبگرفتگی انتخاب گردید. برای محاسبه زمان تمرکز از مطالعات پیشین و روش های تجربی استفاده شد. از مدل SWMM برای مشخص کردن نقاط حساس به آبگرفتگی استفاده گردید و مدل برای دوره بازگشت های مختلف اجرا گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد برای دوره بازگشت 25 سال کانال های 2، 16، 17، 25 و 31 حساس به آبگرفتگی هستند. جهت واسنجی و اعتبارسنجی مدل 3 واقعه بارندگی در تاریخ های 20/11/1398، 1/12/1398 و 11/2/1399 اندازه گیری گردید در این وقایع عمق، دبی و سرعت اندازه گیری شد و با نتایج مدل مقایسه گردید. در فراِیند واسنجی و اعتبارسنجی مقدار معیار NS در همه موارد از 5/0 بیشتر بود که نتایج ارزیابی ها انطباق خوبی میان دبی و سرعت و عمق نشان داد. بنابراین در این تحقیق مدل SWMM توانایی کافی در پیش بینی خطر آبگرفتگی و مدیریت حوزه آبخیز و الویت بندی مناطق در رفع مشکل آبگرفتگی دارد.

هدف پژوهش حاضر، ارائه الگوی مدیریت جامع حوزه آبخیز براررود در استان مازندران با استفاده از تحلیل راهبردی مبتنی بر مشکلات و نیز اولویت بندی آن ها نسبت به شرایط مختلف مکانی حوزه آبخیز است. بدین منظور ابتدا نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید از طریق بازدیدهای میدانی و مصاحبه حضوری با آبخیزنشینان تدوین شد. سپس ماتریس SWOT و برنامه ریزی راهبردی کمّی برای اولویت بندی راهبردها تهیه شد. بر اساس نتایج، وضعیت حوزه آبخیز موردمطالعه، متوسط است و مناسب ترین نوع راهبرد، از نوع محافظه کارانه است. بهترین راهبرد در حوزه آبخیز، راهبرد تقویت حس رضایت مندی ساکنین شناسایی شد.