پژوهشنامه خراسان بزرگ
سال:1399 | دوره:10 | شماره:40 |تعداد مقالات:6

تمدن خراسان بزرگ در نیمه دوم هزاره سوم قبل از میلاد شکل گرفت و تا نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد ادامه داشت. نخستین بار آثار تمدن خراسان بزرگ از محوطه هایی که در دلتاهای رسوبی بلخ و مرو قرار دارند، به دست آمد و باستان شناسان آن را مجموعه باستان شناختی بلخی-مروی نام نهادند و معتقدند این تمدن نخستین بار در آنجا شکل گرفته است، اما برخی از پژوهشگران منشا این تمدن را در خراسان ایران می دانند. هدف اصلی این پژوهش مشخص نمودن بقایای تمدن خراسان بزرگ در حوضه آبریز کشف رود و روابط فرهنگی بین این حوضه آبریز، جنوب ترکمنستان و منطقه بلخ و رودخانه جیحون است. روش پژوهش در این مطالعه با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با تکیه به اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است. بر اساس بررسی ها و کاوش های صورت گرفته، یافته های این تمدن در یک گستره وسیع جغرافیایی در حوضه آبریز کشف رود، شمال رشته کوه های هزارمسجد (کپه داغ)، جنوب و جنوب شرق ترکمنستان، شمال افغانستان، جنوب رشته کوه های شاه جهان و بینالود (در شهرهای جاجرم، سبزوار و نیشابور)، خراسان جنوبی در درمیان، فردوس و طبس به دست آمده است. آثار تمدن خراسان بزرگ در حوضه آبریز کشف رود از هشت محوطه به دست آمد. این موضوع نشان می دهد که این حوضه آبریز قابلیت خوبی برای جذب گروه های انسانی در این دوره داشته است. بر اساس مطالعات صورت گرفته بر روی سفال ها و محوطه های حوضه کشف رود به این مهم پی برده شد که سنت سفالگری تمدن خراسان بزرگ در ابتدا در منطقه مرو در کشور ترکمنستان شکل گرفت و از آنجا به منطقه بلخ در شمال افغانستان، جنوب ازبکستان و به سوی این حوضه آبریز انتشار یافته است.

مکتب کتاب آرایی مشهد یکی از مهم ترین مکاتب هنری عصر صفوی در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری است که در کتابخانه شاهزاده ابراهیم میرزای صفوی، حاکم مشهد، شکل گرفت. مصورسازی مضامین عرفانی بکر و ارزشمندی همچون آثار عبدالرحمن جامی، که با توجه بسیار در این مکتب مصور شد و همچنین، بهره گیری از الگوهای تصویری جدید، بر گسترش نگارگری عصر صفوی در دیگر مکاتب معاصر آن روزگار تاثیرگذار بود. این پژوهش با توجه به این نکته که مکتب کتاب آرایی مشهد در سایه ارادت اصحاب هنر به آستان قدس رضوی، تحت حمایت حکمران ادیب و هنردوست عصر صفوی، شاهزاده ابراهیم میرزا در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری شکل گرفت، بر آن است تا میزان گسترش ویژگی های نگارگری عصر صفوی اواخر قرن دهم را در دیگر مکاتب آن عصر، شامل مکتب قزوین و مکتب شیراز بررسی نماید. پرسش این است: مکتب کتاب آرایی مشهد تا چه میزان بر توسعه نگارگری عصر صفوی در قرن دهم هجری قمری تاثیرگذار بوده است؟ و بیشترین اقتباس از سوی کدام مکتب انجام شده است؟ براساس یافته های پژوهش، مکتب کتاب آرایی مشهد، علیرغم عمر کوتاهش، به سرعت رشد یافته و نقش مهمی بر توسعه مضامین نو و الگوهای ساختاری جدید در مکاتب درباری و تجاری ایران در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری داشته است؛ از این بین، بیشترین الهام پذیری از ویژگی های مضمونی، تصویری و ساختاری نگارگری مکتب مشهد در نسخ مصور مکتب شیراز دیده می شود. روش پژوهش تحلیلی-تطبیقی و شیوه ی گردآوری اطلاعات کتابخانه ای-اسنادی است.

ریشه بسیاری از جریانات هنر مدرن را می توان در هنرهای سنتی شرق جستجو کرد. تاثیر نقاشی چینی و ژاپنی بر بیشتر این جریانات به ویژه اکسپرسیونیسم انتزاعی غیرقابل انکار می باشد. از طرفی در روند سفالگری دوران اسلامی ایران نیز، تاثیرپذیری از هنر چین امری اثبات شده است. در پژوهش حاضر، سفالینه های لعاب پاشیده قرون اولیه اسلامی ایران، به روش نمونه گیری غیراحتمالی وضعی انتخاب شده و با اندیشه های اکسپرسیونیسم انتزاعی و نقاشی کنشی تطبیق داده شده است. هدف اصلی، شناخت ویژگی های زیبایی شناختی هنر ایرانی در تطبیق با اندیشه های هنر جدید می باشد. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی با رویکرد تطبیقی انجام شده و به این سوالات پاسخ می گوید که وجوه مشترک سفالینه های لعاب پاشیده منتخب با شاخص های اکسپرسیونیسم انتزاعی و نقاشی کنشی کدام اند، علل تشابهشان چیست و میزان آن چقدر می باشد؟ نتایج نشان می دهد میزان تطبیق این دو، قابل توجه و بین 60 تا 72 درصد می باشد. بیشترین شباهت آن ها در شاخص های «تبدیل شدن سطح کار به یک رویداد هنری نه محلی برای ارایه عناصر تجسمی»، «وجود کنترل کلی بر فرآیند تصادفی رنگ گذاری و کاملا تصادفی نبودن اثر نهایی» و «نداشتن روایت مشخص» می باشد. اگرچه از زمان خلق این سفالینه ها تا پیدایش آن سبک مدرن حدود 1100 سال اختلاف زمانی وجود دارد، علل اصلی تشابه میان این سفالینه های منتخب با اندیشه های اکسپرسیونیسم انتزاعی و نقاشی کنشی، استفاده هنرمندان هر دو عصر از منابع الهام مشترک (آثار هنری چین)، دارا بودن شرایط اجتماعی و سیاسی مشابه (یاس و ناامنی ناشی از جنگ) و مبانی زیبایی شناسی مشابه (تمایل به انتزاع) می باشد.

هنر اسلامی و به خصوص سفال نیشابور همواره با هنر ساسانی به عنوان یک منبع اثرگذار مقایسه می شود. این مقاله تلاش می کند با تحلیل انتقادی مطالعات موجود در حیطه سفال منقوش نخودی نیشابور، طبقه بندی کاملی از رویکرد محققان در تطبیق با هنر ساسانی ارایه دهد. سپس مجموعه عوامل اثرگذار و محتمل در دو حیطه شکل و محتوا، با تمرکز بر موضوع شکار بشقاب های نقره ساسانی در نسبت با سفال نخودی منقوش نیشابور سنجیده می شود. بازنگری دلایل و جزییات تطبیق هنر ساسانی و سفال نیشابور پرسش اصلی این پژوهش می باشد و نیز به بررسی مسیر یا راه های جایگزینی که نیشابور را تحت تاثیر خود قرار داده اند، پرداخته می شود. در روش تحقیق، تلاش شده است با اخذ رویکرد تطبیقی و تاریخی، به پرسش ها پاسخ داده شود. نتایج مقاله مستدل بر اصل عدم رعایت وجوه نمادین هنر ساسانی ازجمله «جهت»، «شکار» و «حیوان محتضر»، وامدار بودن نقاش سفال نیشابور را از سنت های هنری ساسانی همچون اثرپذیری شکلی مستقیم و همچنین محتوا با تردید روبرو می کند. از سوی دیگر میانجی گری هنر سغدی در انتقال تجارب هنری پیش از اسلام، فارغ از موضوعات دینی و حماسی ایشان در پنجیکنت، محتمل ترین مسیر جایگزین تلقی می شود.

امروزه توسعه ظرفیت های وقف از طریق سرمایه گذاری در زمینه کسب و کارهای دانش بنیان و نوآور به راهبردی جدید و موثر در حوزه کارآفرینی، اشتغال زایی و افزایش بهره وری موقوفات بدل شده است. از این رو، هدف پژوهش حاضر بررسی نقش سرمایه گذاری موقوفات در کسب و کارهای دانش بنیان و تاثیر آن بر اشتغال پایدار به منظور ارایه مدل خواهد بود. روش تحقیق مبنی بر هدف از نوع پژوهش های کاربردی است. همچنین با توجه به روش انجام پژوهش، این بررسی از نوع آمیخته (کمی و کیفی)، محسوب می شود. جامعه آماری در بخش کیفی پژوهش خبرگان، متخصصین و صاحب نظران در حوزه های مختلف علوم مدیریت، فقه و اقتصاد اسلامی و کارشناسان سازمان اوقاف و امور خیریه در سال های 1398ش و 1399ش در ایران است. شیوه نمونه گیری به صورت هدفمند و در دسترس است. جامعه آماری در بخش کمی جهت انتخاب آزمودنی ها به شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای خواهد بود. تعداد خبرگان برای نظرخواهی در روش دلفی حداقل 20 خبره خواهد بود که به شیوه نمونه گیری هدفمند انجام خواهد پذیرفت. روش گردآوری داده ها به شیوه کتابخانه ای و میدانی با استفاده از ابزارهایی چون پرسشنامه و مصاحبه با تاکید بر روش دلفی خواهد بود. تکنیک تحلیل اطلاعات و مدل سازی در این پژوهش دیمیتل است که برای شناسایی روابط علی معلولی مابین شاخص ها در موضوع سرمایه گذاری وقفی در حوزه های کسب و کارهای دانش بنیان و تولید یک مدل ساختاری ملموس بکار گرفته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که از میان عوامل موثر بر سرمایه گذاری و اشتغال پایدار، عوامل مدیریتی در درجه اهمیت بیشتری قرار دارد. پس از آن عوامل سیاسی-مربوطه به عوامل زمینه-موثرتر است و به دنبال آن سرمایه گذاری در کسب وکارهای دانش بنیان اثری نسبی در توسعه اشتغال پایدار دارد.

ارتباطات اجتماعی یکی از مهم ترین نیازها و ابعاد جامعه انسانی است که به باور بسیاری بی ارتباط با شرایط محیط کالبدی نیست. در این خصوص خانه نیز به سبب جایگاه والایی که در شکل دهی محیط زندگی دارد، اهمیتی بیشتر می یابد. از این رو، پژوهش حاضر بر آن است تا وجوهی از معماری خانه را به دست آورد که در تعاملات اجتماعی نقش محوری دارند. اینکه معماری خانه های سنتی چگونه سبب بهبود تعاملات اجتماعی ساکنین می شده است پرسشی اصلی این پژوهش را شامل می شود. از آنجا که در عموم تحلیل ها برای خانه های سنتی کیفیت بالاتری قایل شده اند، پژوهش حاضر جهت بررسی این موضوع پایه های خود را بر مبنای مطالعه مورد خانه های سنتی کاشمر قرار داده است. در این بررسی بامطالعه رفتار مختلف و تحلیل محتوای مصاحبه ها و مشاهدات صورت گرفته، سعی شده است، روابط موجود در ساختار فضایی خانه ها با موضوع تعاملات اجتماعی تحلیل گردد. یافته ها نشان می دهد رفتاری از قبیل تهیه نذری، برگزاری مراسم، شب نشینی، بازی با فرزندان، استقبال از مهمان، سفره انداختن و استراحت کردن در شب به صورت جمعی به عنوان عمده فعالیت اجتماعی داخل این خانه ها است. با تحلیل این رفتار در بستر فضایی آن ها، هشت مولفه در معماری خانه ها شناسایی شد که شاخص های مهمی در تعیین سطح تعاملات اجتماعی این خانه ها محسوب می شوند که عبارت اند از ارتباط با فضای باز، دسترسی ها، فاصله کارکردی، مبلمان فضا، محوریت حرکتی، تعدد و تنوع فضایی، شفافیت و تداوم فضایی، انعطاف پذیری و تطبیق پذیری.