بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1391 | دوره:20 | شماره:3 |تعداد مقالات:21

نمونه مورد مطالعه،گارنت بطور بخشی منطقه بندی شده بافتی را در دو نوع ادخال از گارنت شیست مورلیکس، شمال غربی بریتنی، فرانسه معرفی می کند. توزیع اندازه بلوری کانی کوارتز در هر دو نوع ادخال، زمینه سنگ و سایه استرینی اطراف پورفیروبلاست های گارنت با استفاده از تصاویر پراش پراکندگی الکترونی اندازه گیری شده است. نمودارهای توزیع اندازه بلوری کوارتزها یک روند افزایش در میانگین اندازه از ادخال نوع اول 60 میکرون، زمینه سنگ 116 میکرون و سایه استرینی 248 میکرون را نشان می دهند. این تفاوت در توزیع اندازه کوارتزها را می توان توسط فرآیندهای همچون محاصره کردن توسط پورفیروبلاست، سطح بلوری، بازپخت و مهاجرت مرز دانه توضیح داد.

شرق شاهین دژ (جنوب استان آذربایجان غربی)، به عنوان بخشی از کمربند بوکسیت کارستی ایرانو-هیمالیا، در بردارنده لایه ها و عدسی های منفصل بوکسیت، لاتریت و کائولن در درون تشکیلات کربناتی روته (پرمین میانی-بالایی) است. آنالیزهای پراش پرتو X نشان می دهند که کانسنگ های لاتریتی از کانی شناسی نسبتا ساده ای برخوردار بوده و شامل کانی های هماتیت، بوهمیت، و کائولینیت به عنوان فازهای اصلی همراه با فازهای فرعی نظیر گوتیت، مونت موریلونیت، دیاسپور، ایلیت، کلریت، و روتیل می باشند. بر طبق ملاحظات سنگ نگاری، چنین استنباط می شود که کانسنگ ها طبیعت چند چرخه ای داشته و تکامل آنها تا حد زیادی بوسیله عملکرد فرایندهای دیاژنتیک و اپی ژنتیک تحت تاثیر قرار گرفته است. سیماهای پتروگرافیکی همراه با تجمعات کانیایی آشکار می سازند که کانسنگ های لاتریتی اغلب در یک محیط هوادار (vadose) نهشته شده اند. بر اساس شیمی عناصر اصلی، کانسنگ ها به سه نوع، (1) فریت بوکسیتی، (2) لاتریت و (3) لاتریت فریتی طبقه بندی می شوند. الگوی توزیع REEهای به هنجار شده به کندریت، درجه پایین تفریق LREEها از HREEها و همچنین آنومالی منفی ضعیف برای Eu را در طی لاتریت زایی نشان می دهند. این سیماها همراه با روابط صحرایی، و مقادیر تمرکز Al،Ti و Zr دلالت بر پروتولیت دیابازی کانسنگ ها دارند. بررسی آنومالی های Eu و Ce آشکار می سازند که شدت لاتریت زایی به طور مستقیم به افزایش pH آب زهکشی شده، تغییرات Eh، و نوسانات سطح سفره آب زیرزمینی مرتبط است. نتایج حاصل از یافته های ژئوشیمیایی شواهد قانع کننده ای را فراهم می آورند که خنثی سازی محلول های هوازده کننده اسیدی فرورو، اختلاف در درجه پایداری در برابر هوازدگی ما بین کانی های اولیه، تفاوت در درجه پایداری لیگندهای کمپلکس ساز، و ویژگی های شیمیایی عناصر، چهار فاکتور کلیدی کنترل کننده برای توزیع و رفتار عناصر اصلی، فرعی، جزئی و نادر خاکی در طی لاتریت زایی در شرق شاهین دژ هستند.

هدف از این بررسی، شناسایی کانی های سنگین در رسوب های دریائی فلات قاره دریای عمان و بکارگیری آن ها در تفسیر خاستگاه آن ها است. هفت نمونه از یک مغزه از کف دریا و سه نمونه از رسوب های پهنه های جزر و مدی برای این کار انتخاب شدند. برای جداسازی کانی های سنگین از محلول بروموفورم و نیز شناسایی آن ها از میکروسکوپ بینوکولار و آنالیز SEM مجهز به EDS استفاده شد. مهم ترین کانی های سنگین نمونه های مورد بررسی عبارتند از زیرکن، آپاتیت، هورنبلند، گارنت، تورمالین، روتیل، ایلمینیت و باریت. فراوانی بالای زیرکن، آپاتیت و تورمالین موید وجود سنگ های آذرین فلسیک در خاستگاه است. با توجه به سنگ های آتشفشانی مناطق فرورانش می توان سری تولئیتی کوارتزدار در کمان های جوان و حوضه های پشت کمانی را به عنوان خاستگاه اصلی این رسوب ها در نظر گرفت. حضور هورنبلند در نمونه ها نیز نشان دهنده بالاآمدگی زمین ساختی و تشکیل افیولیت در منطقه است.

باتولیت گرانیتوئیدی نوع S شیرکوه که بخشی از زون ساختاری ایران مرکزی را در جنوب غربی شهرستان یزد تشکیل می دهد، از سه واحد گرانودیوریتی، مونزوگرانیتی و لوکوگرانیتی تشکیل شده است. تغییرات ترکیبی مشاهده شده در پلاژیوکلازها نشان می دهد که گرانودیوریت ها، مذاب های غنی از پلاژیوکلاز های با مراکز کلسیک، مونزوگرانیت های مذاب جدا شده از گرانودیوریت ها و لوکوگرانیت ها مذاب های باقی مانده تاخیری هستند. به طور کلی، همه بیوتیت های مورد بررسی دارای AlIV بالا هستند (3.2 تا 6.2 اتم بر واحد فرمولی) که از مشخصات شاخص گرانیت های پرآلومین است. گارنت های غنی از آلماندن نیز به انواع گارنت های ماگمایی موجود در توده های نفوذی پرآلومین شباهت دارند. هر دو نوع مسکویت اولیه و ثانویه نیز در گرانیت های شیرکوه دیده می شوند. غالب مونازیت های باتولیت گرانیتی شیرکوه از دو عضو پایانه مونازیت و برابانتیت [CaTh(PO4)2] تشکیل شده اند. حضور دانه های همگن شکل دار بزرگ مونازیت فقیر از Th و U همراه با بلورهای ریز برابانتیت درون و در سطح آپاتیت با انواع مونازیت های حاصل از انحلال ناجور آپاتیت طی آناتکسی سنگ های رسوبی-دگرگون همخوانی دارد. محتوای کمتر از 10% هماتیتی که در کانی های کدر همراه با مجموعه بیوتیت±سیلیمانیت در برگرفته شده است به شرایط احیایی اعمال شده از یک خاستگاه رسوبی دارای گرافیت وابسته است. با توجه به مجموعه کانی های موجود در باتولیت شیرکوه، حضور بیوتیت های رستیتی و نیز دمای تشکیل گرانیت یاد شده (به طور متوسط 820 درجه سانتی گراد) که بر اساس دمای اشباع شده از زیرکن بدست آمده است می توان ادعا کرد که گرانیت یاد شده از ذوب بخشی بیوتیت در دمای در حدود 750 تا 850 درجه سانتی گراد به وجود آمده است.

کرومیت یکی از کانی های مهم موجود در سنگ های مجموعه اولترامافیک-مافیک ده شیخ واقع در جنوب شهرستان بافت (استان کرمان) است که به شکل ها و میزان مختلف وجود دارد. این کانی در هارزبورژیت های مجموعه ده شیخ از نظر ویژگی های بافتی به دو نسل مختلف تقسیم می شود که از دیدگاه شیمیایی نیز با یکدیگر متفاوتند. نسل اول از انواع دیرگداز بوده و مقدار Cr# در آن بین 46.2 تا 60.06 متغیر است و درصد Al2O3 در آن پائین (21 الی 44.4) است. نسل دوم که به صورت میان دانه ای تشکیل شده اند، نسبت به نسل نخست از Cr# تهی تر و از Al2O3 غنی ترند. کرومیت در لرزولیت های مجموعه ده شیخ از نظر شیمیایی به نسل دوم کرومیت های موجود در هارزبورژیت ها شبیه است. در دونیت های نامنظم موجود در مجموعه ده شیخ، کرومیت به شکل های مختلف مشاهده می شود. دسته اول به نظر ترکیبی مشابه انواع موجود در کرومیتیت های ده شیخ اند، در حالیکه دسته دوم دارای ترکیب شیمیایی مشابه کرومیت های دیرگداز هارزبورژیت ها هستند. کرومیت های موجود در کرومیتیت های ده شیخ دارای بیشترین مقدار کروم بوده و میزان Cr# در آن ها از 69 تا 79 متغیر است. این کرومیت ها در نمودار ژنتیکی، در گستره کرومیت های متبلور شده از گدازه های بونینیتی قرار می گیرند. کرومیت های موجود در کرومیتیت ها و بیشتر پریدوتیت های مجموعه ده شیخ در نمودار زمین ساختی TiO2 نسبت به Al2O3 wt% در گستره پریدوتیت های منطقه بالای فرورانش قرار می گیرند. زمین-دماسنجی الیوین-اسپینل که برای پریدوتیت های ده شیخ محاسبه شد، نشان دهنده دماهای تعادل نیمه جامد (930 oC الی 1080 oC) برای این سنگ هاست. محاسبات گریزندگی اکسیژن مقادیر 1.53+ برای لرزولیت ها تا 3.94+ را برای دونیت ها بدست می دهد که می تواند در مناطق بالای فرورانش دیده شود. در مجموع، موقعیت زمین ساختی بالای فرورانش، با وجود یک شاره اکسیدی که از پوسته اقیانوسی فرورونده مشتق شده است، می تواند محیط مناسبی برای تشکیل پریدوتیت ها و کرومیتیت های مجموعه ده شیخ باشد.

مجموعه دگرگونی شاندرمن، واقع در غرب استان گیلان و جنوب غربی بندرانزلی، از طیف گسترده ای از سنگ های دگرگونی شامل اسلیت، شیست، شیست آهکی، مرمر، سرپانتینیت، متاگابرو و اکلوژیت تشکیل گردیده است. بر اساس بررسی های سنگ شناختی، پروتولیت این مجموعه را سنگ های الترامافیک، گابرو-گابرونوریتی و پلیتی تشکیل داده اند. از نظر کانی شناختی، سنگ های متاپلیتی از بیوتیت، کلریت، مسکویت، آندالوزیت و سنگ های متابازیتی از آمفیبول، گارنت، الیوین، پیروکسن و سرپانتین تشکیل شده اند. بافت مهم این سنگ ها پورفیرولپیدوبلاستیک و نماتوبلاستیک است. نسبت Zr/Y در این سنگ ها کمتر از 3 است که از این نظر با سنگ های کمان های آتشفشانی اقیانوسی همخوانی دارد. بی هنجاری منفی عناصر P, Ti, K و مثبت عنصر Pb در نمودار های عنکبوتی نشان از هم خوانی این سنگ های دگرگونی با سنگ های وابسته به پهنه فرورانش متاثر از فرآیند آلایش دارد. الگوی عناصر کمیاب Th, Hf, La, U متاپلیت های مورد بررسی بیانگر شکل گیری در خاستگاه آنها از حاشیه غیرفعال به سمت جزایر کمانی است. ویژگی های این مجموعه نشاندهنده شکل گیری آن در حاشیه غیرفعال اقیانوسی و شکل گیری در پهنه فرورانشی است.

کانسار مس پورفیری میدوک در بخش شمال غربی مجموعه آتشفشانی-رسوبی دهج-ساردوئیه کرمان (جنوب شرقی کمربند آتشفشانی-نفوذی ارومیه-دختر) و در 42 کیلومتری شمال شرق شهرستان شهربابک واقع شده است. کانسار مس پورفیری میدوک با سن 12.5 میلیون سال، در سنگ های آتشفشانی و آذرآواری ائوسن با ترکیب آندزیت، آندزیت بازالت و داسیت (مجموعه رازک)، جایگزین شده است. بررسی های سنگ شناسی میکروسکوپی نشان می دهد که این توده از گرانودیوریت، کوارتزدیوریت و دیوریت تشکیل شده است. از نظر کانی شناسی، کانی های وابسته به میدوک پورفیری شامل پلاژیوکلاز، پتاسیم فلدسپار، آمفیبول، بیوتیت و کوارتزند. سریسیت، کلریت، اپیدوت و مگنتیت نیزکانی های ثانویه این مجموعه را شامل می شوند. از نظر ویژگی های ژئوشیمیایی، سنگ های گرانیتوئیدی میدوک پورفیری جزء سری ماگمایی قلیایی و کلسیک قلیایی و از نوع گرانیت های متا تا پرآلومین و I هستند. بررسی های زمین ساختی حاکی از آن است که کانسار مس میدوک دارای ویژگی کانسارهای تشکیل شده در حاشیه قاره ای فعال است. همچنین این بررسی ها نشان می دهد که کانسار مس میدوک در یک محیط زمین ساختی پس از برخورد صفحات ایران مرکزی و عربستان و در مراحل نهایی کوهزایی (رژیم تکتونیکی فشارشی) و پس از اتمام فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس تشکیل و جایگزین شده است.

معادن زغال سنگ گلندرود در استان مازندران یکی از مناطق تولید کننده زغال سنگ در حوزه زغالی البرز مرکزی است. بر اساس بررسی های کانی شناسی و ژئوشیمیایی، پیریت مهمترین کانی سولفیدی موجود در این معدن است. بر اساس نتایج ماتریس همبستگی، آنالیز خوشه ای و آنالیز مولفه اصلی، اکسیدهای SiO2، Al2O3، Na2O ،K2O و TiO2 با کانی های آلومینوسیلیکاتی، عناصر CaO، MgO و MnO با کانی های کربناتی (کلسیت و دولومیت) و Fe2O3 و SO3 با پیریت وابسته اند. همبستگی مبهم بین P2O5 با اکسیدهای اصلی دیگر و حضور آپاتیت در زغال سنگ های گلندرود می تواند نشانگر دو خاستگاهی بودن آن باشد. همبستگی منفی بین SiO2، Al2O3، Na2O، K2O،TiO2 با Cl بیانگر خاستگاه آلی کلر است. همچنین V و Rb از کانی های آلومینوسیلیکاتی و Ni، Cu، Co، Cr، Pb،Ce ، Y وZn  از کانی های سولفیدی و Ba،Sr  از کانی های کربناتی و کانی های فسفات دار ریشه گرفته اند. اغلب عناصر کمیاب در زغال سنگ گلندرود نسبت به زغال سنگ های چین، آمریکا و کلارک زغال سنگ، غنی شدگی و عناصر Nb و کلر تهی شدگی نشان می دهند.

معدن کرومیت گوشک یکی از بزرگترین و مهم ترین معادن کرومیت ایران به شمار می رود که در جنوب غربی استان کرمان، در 5 کیلومتری شمال شهرستان بافت قرار دارد. این معدن با 60 تن استخراج در روز، یکی از معدن های فعال کرومیت است و استخراج از آن، به روش روباز انجام می گیرد. کرومیتیت های مورد بررسی از نوع انبانی بوده و به صورت لایه های ناممتد و یا عدسی شکل، توسط دونیت های کاملا سرپانتینیتی شده احاطه شده اند. کرومیت های موجود در منطقه، با میانگین Cr2O3 برابر 62.8 درصد و Cr# برابر 0.83 از نوع کرومیت غنی از Cr هستند و جزء کانسنگ های کرومیت درجه یک دنیا محسوب می شوند. با استفاده از مقادیر Mg# و Cr# می توان گفت که کرومیتیت های منطقه از گدازه ای با ترکیبی بونینیتی در زون ابرفرورانشی و در یک محیط وابسته به حوضه پشت قوس تشکیل شده اند. به نظر می رسد که ذخایر کرومیت بافت، نخست در مجموعه افیولیتی اولیه درون غلاف های دونیتی، تشکیل شده و سپس با جایگیری ملانژ، به درون زون های برشی رانده و در آن جا جایگزین شده اند.

منطقه مورد بررسی در گستره مرکزی نقشه زمین شناسی سیه رود در استان آذربایجان شرقی و در بخش خروانق از شهرستان اهر قرار گرفته است. سنگ های آتشفشانی خروانق از تراکی بازالت، تراکی آندزی بازالت و تراکی آندزیت تشکیل شده اند. کانی های اصلی شامل پلاژیوکلاز، پیروکسن، الیوین و هورنبلند بوده و بافت غالب سنگ ها میکرولیتی پورفیری است. در سطح تماس بین سنگ های آتشفشانی و ماسه سنگ های میوسن موجود در منطقه، کانی هایی نظیر اپیدوت و کلسیت دیده می شوند که نشان دهنده دگرگونی نوع مجاورتی است. بر اساس داده های ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب، این سنگ ها جز سری پتاسیم قلیایی بالا تا شوشونیتی محسوب می شوند. نبود نابهنجاری مشخص Eu و غنی شدگی نسبی (Ba, Rb, K) LILE و LREE در سنگ های منطقه شاخصی برای محیط های زمین ساختی پشت کمان است و نیز غنی شدگی عناصر ناسازگار می تواند به دگرنهادی گوشته ای یا آلایش با پوسته قاره ای باشد. شیمی عناصر پشت کمان نسبتا پیچیده است و ویژگی های ژئوشیمیایی آنها به عواملی نظیر درجه های ذوب بخشی، ناهمگنی خاستگاه گوشته ای و غیره بستگی دارد. با توجه به ویژگی های زمین شناسی و سن میوسن برای سنگ های منطقه، می توان ماگمای سازنده این سنگ ها را جزء ماگماتیسم حوضه های کششی در نظر گرفت که از ذوب بخشی گوشته گارنت لرزولیتی ایجاد شده اند.

ترکیب گنبد آتشفشانی کوه بارنده از آندزیت، آندزیت داسیتی و داسیت با ترکیب نزدیک به آهکی - قلیایی تشکیل شده است. ویژگی چشمگیر این گنبد، حضور انواع برونبوم ها با ترکیب، شکل و اندازه متفاوت است. بررسی های دقیق صحرائی و آزمایشگاهی نشان می دهد که این ترکیب ها را می توان به انواع زینولیتی و اتولیتی رده بندی کرد. زینولیت ها از سنگ اولیه و به صورت پلیتی و بازی دیده می شوند. زینولیت ها دو پدیده دگرگونی مشخص را نشان می دهند: (1) پدیده دماجنبشی ناحیه ای که با سمت یافتگی واضح و برگوارگی تایید می شود. (2) دگرگونی گرمایی که موجب تشکیل آندالوزیت، سیلیمانیت، کردیریت و اسپینل به خرج کانی های قبلی مثل بیوتیت، موسکوویت و غیره در سنگ پلیتی، و هورنبلند سبز به خرج هورنبلند قهوه ای در سنگ بازی شده است. اندازه گیری دما و فشار نشان می دهد که این زینولیت ها گستره دما و فشار (768-830 oC و 5-7 Kb) را در طی دگرگونی ناحیه ای و محدوده دما و فشار 747-821 oC) و (3.6-6.5 Kb را در یک دگرگونی پسرونده مجاورتی تحمل کرده اند.

توزیع عناصر جزئی در کوارتزهای موجود در گرانیت ها نسبت به فرایندهای تفریق بسیار حساس است. فراوانی عناصر Ti،Ge ،Al  و Li در کوارتزهای اولیه گرانیتوئیدهای نقده با استفاده از روش LA-ICP-MS مورد بررسی قرار گرفته اند. دو واحد مختلف گرانیتوئیدی توده نقده (گرانیتوئیدهای مافیک تر (MMG) و مونزوگرانیت ها) روندهای کاملا متفاوتی از نظر نسبت عناصر جزئی کوارتز نشان می دهند. تغییر نسبت Ti/Ge در کوارتزهای MMG پیشنهاد می کند که تفریق ماگمایی عامل اصلی در شکل گیری سنگ های این واحد نبوده است بلکه تغییرات Li در کوارتزِ گرانیتوئیدهای مافیک تر بواسطه تبلور مقادیر متفاوت آمفیبول همزمان با آن است. از سوی دیگر، روند تغییرات Ti/Ge و Li در مونزوگرانیت ها نشاندهنده نقش اصلی تفریق ماگمایی در تشکیل آنهاست. تفاوت تغییر میزان Al در کوارتزهای واحدهای MMG و مونزوگرانیت را می توان به عواملی همچون ضریب اشباع آلومینیوم نسبت داد.

در جنوب شهرستان بردسیر (استان کرمان) رخنمون های بسیاری از سنگ های آتشفشانی وابسته به کمربند ارومیه-دختر وجود دارند که بیشتر شامل آندزیت، آندزیت بازالتی و بازالت به سن ائوسن بوده و به صورت متناوب با سنگ های پیروکلاستیک قرار گرفته اند. شواهد سنگ نگاری (منطقه بندی، بافت غربالی و گردشدگی سطح بلور در پلاژیوکلاز وپیروکسن) عدم تعادل اغلب درشت بلورها را با ماگمای میزبان نشان می دهند. بررسی های زمین شیمیایی نشان می دهد که گدازه های منطقه مورد بررسی در قلمرو آهکی-قلیایی قرار می گیرند. غنی شدگی از LREE در مقایسه با HREE و بالا بودن مقدار عناصر ناسازگار LILE نسبت به HFS و نیز بی هنجاری منفی شاخص Ti, Nb و P در گدازه های منطقه از نشانه های سنگ های وابسته به فرورانش بوده و حاکی از این است که ماگمای این گدازه ها احتمالا از ذوب بخشی گوه گوشته ای که خود در اثر تماس با شاره ها مشتق شده از پوسته اقیانوسی فرورونده، از عناصر کمیاب غنی شده، ریشه گرفته اند. بررسی کانی شناسی، بافت و شیمی سنگ ها در ردیف های منظم گدازه و پیروکلاستیک منطقه؛ حاکی از وجود تغییرات منظم شیمیایی ماگماها در مخازن ماگمایی کم عمق و تاثیر این تغییرات بر کانی شناسی و بافت گدازه هاست.

همبافت گرانیتوئیدی بروجرد یکی از همبات های نفوذی بزرگ در پهنه ساختاری سنندج- سیرجان است که واحد سنگ شناسی غالب آن گرانودیوریتی است و استوک های کوچک کوارتزدیوریتی و مونزوگرانیتی نیز آن را همراهی می کنند. بررسی سازوکار جایگزینی همبات گرانیتوئیدی بروجرد (غرب ایران) با استفاده از روش ناهمسانگردی پذیررفتاری مغناطیسی (AMS) بر پایه نتایج حاصل از آنالیز 290 نمونه تهیه شده از 96 ایستگاه از واحدهای سنگ شناختی اصلی همبافت انجام شده است. نتایج حاصل نشان می دهدکه همبافت یاد شده، جزء گرانیتوئیدهای پارامغناطیس بوده و میزان پذیرفتاری و مغناطیسی ناهمسانگرد مغناطیسی از واحد کوارتزدیوریتی به واحد مونزوگرانیتی کاهش می یابد. همچنین شکل بیضوی مغناطیسی در نصف ایستگاه ها، خطی و در بقیه ایستگاه ها صفحه ایست. بافت های مغناطیسی نشاندهنده این است که جایگزینی همبات گرانیتوئیدی بروجرد به صورت سیل انجام شده است و خاستگاه ساختاری همبات گرانیتوئیدی بروجرد، فضاهای کششی محصول رژیم زمین ساختی ترافشارشی هستند.

منطقه مورد بررسی در شرق اهر در استان آذربایجان شرقی واقع شده و بخشی از پهنه ماگمائی سنوزوئیک اهر- ارسباران در شمال غرب ایران است. واحدهای زمین شناسی ائوسن شامل سنگ های آتشفشانی با ترکیب آندزیت، لاتیت -آندزیت و آندزیت بازالت است. توده های نفوذی خانکندی و یوسف لو به سن الیگوسن در سنگ های آتشفشانی ائوسن نفوذ کرده و سبب تشکیل زون های دگرسانی گسترده و کانی سازی مس و طلا شده است. توده های نفوذی دارای ترکیب گرانیت، گرانودیوریت، کوارتزمونزونیت، مونزونیت- مونزودیوریت و گابرو بوده و از نوع I هستند. گرانیت ها،گرانودیوریت ها و کوارتزمونزونیت ها به سری های ماگمائی آهکی - قلیایی و مونزونیت ها و گابروها به سری قلیایی تعلق دارند. این سنگ ها با مناطق فرورانشی حاشیه قاره ای وابسته بوده و در جایگاه زمین ساختی پسا برخورد تشکیل شده اند. سنگ های بازی قلیایی نسبت به سنگ های اسیدی آهکی - قلیایی تاخیری بوده و فاقدکانی سازی هستند. رگه های اپی ترمال طلا از نوع سولفید پایین، هم در سنگ های آتشفشانی ائوسن و هم در توده کوارتز مونزونیتی یوسف لو تشکیل شده است. هم چنین کانی سازی کم عیار طلا به صورت رگچه ای در یک زون دگرسان نسبتاگسترده در حاشیه شرقی توده یوسف لو تشکیل شده است. دگرسانی سریسیتی-آرژیلیکی این کانی سازی های طلا را همراهی می کند. پیریت، گالن ، اسفالریت، کالکوپیریت و بورنیت کانی های معمول بوده و به صورت پراکنده و پرکننده فضای خالی دیده می شوند. کانی سازی مس به شکل داربستی و پراکنده در حاشیه جنوب غربی توده خانکندی در سنگ های کوارتز مونزونیتی رخ داده است. پیریت، کالکوپیریت، بورنیت با اندکی مگنتیت از کانی های معمول در این کانی سازی است. دگرسانی فیلیک- پتاسیک کانی سازی مس را همراهی می کند. کانی سازی مشابه در چندین نقطه دیگر (از جمله اطراف روستای یوسف لو) در کوارتز مونزونیت ها رخ داده که با رگچه های مگنتیت-کانی های مافیک (آمفیبول و بیوتیت) همراه است.

منطقه پی جویی آنتیموان سیرزار در شمال غرب تربت جام در استان خراسان رضوی واقع شده است. کانی سازی به صورت رگه ای و جانشینی در سنگ میزبان کربناتی (پرمین) تشکیل شده است. کانی سازی اولیه در دو مرحله رخ داده است: 1) گالن±پیریت±کالکوپیریت±اسفالریت±سولفوسالت±سولفید مس-آنتیموان همراه با باطله کوارتز و باریت و 2) استیبنیت±پیریت±اسفالریت±فولوپیت همراه با باطله های کوارتز، باریت، دولومیت و کلسیت. کانی های ثانویه منطقه اکسنده نیز شامل والنتینیت، بیندهمیت، مالاکیت، آزوریت، کوولیت، آنگلزیت، سروزیت، گوتیت، هماتیت و اکسیدهای آنتیموان است. مهمترین دگرسانی های سنگ میزبان شامل سیلیسی شدن، باریتی شدن و دولومیتی شدن است. تجزیه گالن با استفاده از SEM نشان داد که در ساختار گالن مقدار بالایی از نقره، آرسنیک و آنتیموان حضور داشته و فقیر از بیسموت است. این نشاندهنده تشکیل این کانی در دمای پایین است. سولفوسالت های به صورت ادخال در گالن نیز دارای آنتیموان بیشتر نسبت به بیسموت هستند که این موضوع را تایید می کند. استیبنیت نیز دارای مقادیر فرعی نقره است. بررسی های دماسنجی روی کانی های کوارتز، باریت و کلسیت نشان می دهد که کانی سازی مرحله اول در دمایی بین 318 تا 371 درجه سانتیگراد به وجود آمده است، در حالیکه کانی سازی مرحله دوم همراه با کوارتز، باریت و دولومیت در دمایی بین 188 تا 275 درجه سانتیگراد و همراه با کلسیت در دمایی بین 132 تا 197 درجه سانتیگراد تشکیل شده است. منطقه کانی سازی سیرزار از نظر سنگ میزبان، چگونگی تشکیل و پاراژنز کانیایی شبیه به معدن Xikuangshan چین است. منطقه پی جویی سیرزار به خاطر ترکیب کانی شناسی و بررسی های دماسنجی، یک کانسار اپی ترمال با دما پایین است.

هدف از این پژوهش، برآورد مقدار کربنات آهن و منگنز در دولومیت آهن دار به روش پراش پرتو ایکس بوده است. این روش نسبت به روش های شیمیایی معمول که برای تعیین مقادیر آهن و منگنز کاربرد دارند، به سهولت و با صرف هزینه ای کمتر انجام می گیرد. در این راستا تعداد 20 نمونه دولومیتی وابسته به چهار سازند با سنین مختلف و موقعیت جغرافیایی متفاوت شامل سازندهای سیبزار، شتری، مزدوران و سلطانیه، انتخاب و مقادیر آهن و منگنز در آن ها به روش طیف سنجی جذب اتمی آنالیز و تعیین شد. در مرحله بعد تمامی نمونه ها به روش XRD آنالیز شدند. در نهایت با ترسیم مقادیر فاصله شبکه ای نسبت به مقادیر آهن و منگنز نموداری حاصل شد و تابع (r2=0.897) mol% FeCO3+MnCO3=1271.5 d104-3667.2 از آن نمودار به دست آمد. از این رابطه می توان برای برآورد محتوای آهن و منگنز در نمونه های مجهول دولومیتی دیگر که تنها به روش پراش پرتو ایکس آنالیز می شوند استفاده کرد.

رخنمون گسترده سنگ های دگرگونی در منطقه قنداب واقع در شرق فریمان حاوی آندالوزیت شیست هایی است که در این پژوهش پتانسیل آنها به عنوان ذخیره معدنی مورد ارزیابی قرار گرفته است. به این منظور پس از بررسی های مقدماتی شامل سنگ نگاری و ژئوشیمی و آزمایش های فرآوری مشتمل بر جدایش گرانشی و مغناطیسی با هدف بررسی قابلیت تولید آندالوزیت مورد مصرف در صنایع نسوز اقدام شد. بررسی های کانی شناسی شامل تهیه و بررسی مقاطع نازک و آزمایش پراش پرتو ایکس (XRD) بوده و برای شناسایی عناصر همراه، تجزیه شیمیایی نمونه به روش XRF صورت گرفته است. نتایج بررسی های فرآوری نشان می دهد که با استفاده از جداکننده های مغناطیسی خشک با شدت بالا و جدایش گرانشی به روش آبگون سنگینی، می توان محصولی با 55 درصد اکسید آلومینیوم، 1.5 درصد اکسید آهن، 42 درصد اکسید سیلیسیوم و کمتر از 0.5 درصد اکسیدهای پتاسیم و سدیم تهیه کرد که قابل مقایسه با استانداردهای جهانی و قابل عرضه در بازار آندالوزیت است.