زمین شناسی ایران
سال:1400 | دوره:15 | شماره:58 |تعداد مقالات:7

تالاب میقان در مرز کمربند دگرگونی سنندج-سیرجان و کمربند آتشفشانی ارومیه-بزمان قرار دارد. دو گسل اصلی تلخاب و توزلوگل (تبرته) با حرکت امتداد لغز راست بر و امتداد شمال غرب-جنوب شرق در شکل گیری این حوضه نقش اصلی دارند. در این پژوهش شاخص های مورفوتکتونیکی برای بررسی فعالیت های زمین ساخت این دو گسل مورد بررسی قرار گرفت. از جمله شاخص های اندازه گیری شده شاخص انتگرال ارتفاع سنجی، شاخص نبود تقارن حوضه زهکشی، شاخص شکل حوضه، شاخص گرادیان طولی رودخانه است. بررسی زمین ساخت فعال نسبی با استفاده از شاخص های فوق نشان می دهد که منطقه اراک از فعالیت نسبی متوسط تا زیاد برخودار است. به خصوص منطقه حدفاصل بین دو گسل تلخاب و توزلوگل فعالیت بیشتری نسبت به دیگر مناطق دارند. فروافتادگی کویر میقان در اثر فعالیت گسل های تلخاب و توزلوگل در زمان پلیستوسن به صورت ترافشارشی راست بر شکل گرفته است. ضلع جنوب غربی دریاچه منطبق بر گسل توزلوگل می باشد. به نظر می رسد با توجه به مطالعات ریخت سنجی منطقه فعالیت گسل تلخاب نسبت به گسل توزلوگل بیشتر است و در شکل گیری دریاچه میقان نقش مهم تری ایفا کرده است.

مدل سازی ساختارهای زمین شناسی نقش مهمی در شناخت هندسه ساختارها و نیز درک روابط ساختارها با یکدیگر دارد. در سال های اخیر مدل سازی رقومی با استفاده از رایانه مورد اقبال و توجه مهندسان و پژوهشگران علوم پایه قرار گرفته است. "متلب" یکی از نرم افزارهایی است که با امکانات گسترده خود برای تجزیه و تحلیل داده ها و مدل سازی در علوم مختلف از جمله زمین شناسی ساختاری مورد استفاده قرار می گیرد. در این نوشتار مدل های ممکن از الگوهای تداخلی سه نسل چین خوردگی در سنگ های دگرگون ناحیه گلپایگان با استفاده از کد نوشته شده در نرم افزار متلب بازسازی شده اند. داده های مورد نیاز برای مدل سازی الگوهای تداخلی شامل وضعیت محور چین میانگین و صفحه های محوری میانگین مربوط به سه نسل پیاپی از چین خوردگی در سنگ های دگرگون هستند و بر پایه اندازه گیری های صحرایی به دست آمده اند. بررسی های صحرایی نشان می دهد، چین های نسل اول و دوم تا حدودی هم محور ولی چین های نسل سوم دارای روند محوری متفاوت با دو نسل چین خوردگی پیش از خود هستند. نتایج حاصل از مدل سازی نشان می دهد شکل گیری چهار حالت کلاسیک از الگوی تداخلی چین ها در برش های افقی (دید نقشه ای) و عمودی سنگ های دگرگون گلپایگان امکان پذیر است. الگوهای تداخلی به دست آمده توسط این مدل سازی همخوانی نزدیکی با الگوهای تداخلی واقعی مشاهده شده در مقیاس رخنمون و مقیاس ناحیه ای دارند. با استفاده از مدل سازی صورت گرفته می توان تعیین کرد، الگوهای تداخلی متفاوت چین ها در مجموعه دگرگونی شمال گلپایگان مربوط به فرانهادگی کدام نسل های چین خوردگی هستند.

کانسار لخشک در 28 کیلومتری شمال غرب زاهدان و در پهنه زمین درز سیستان واقع است. عمده ترین واحدهای سنگی در گستره مورد مطالعه، مجموعه ای از سنگ های رسوبی-آتشفشانی دگرشکل با سن ایوسن هستند که در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده اند. کانی شناسی کانسنگ ساده و شامل کانی های استیبنیت، پیریت، آرسنوپیریت، کالکوپیریت، اسفالریت و الکتروم می باشد. میزبان اصلی کانه زایی در این گستره، واحدهای شیستی به ویژه کالک شیست با سن ایوسن است که با مجموعه ای از دگرسانی های کوارتز_ سریسیت_مسکویت و سولفید همراه می باشند. براساس مطالعات ژیوفیزیکی به روش قطبش القایی و مقاومت ویژه (IP/RS) در پهنه برشی لخشک و تلفیق نتایج به دست آمده با اطلاعات زمین شناسی، دگرسانی و کانه زایی، واحدهای کالک شیستی، کمربند های گسله و پهنه های دگرسان شده پتانسیل بالایی را برای کانه زایی طلا-آنتیموان نشان می دهند. بنابراین، با توجه به حدود تغییرات مقاومت ویژه و شارژپذیری در مقاطع، می توان گفت شدت شارژپذیری در نمیرخ های برداشتی، توانسته در مورد شناسایی کانه زایی و تعیین نواحی امید بخش در این گستره مناسب باشد. کانسار لخشک بر اساس ویژگی های زمین شناختی و کانه زایی از جمله ماهیت سنگ میزبان، شکل کانه زایی، دگرشکلی و دگرسانی های همراه، بیشترین شباهت را با کانسارهای طلای تیپ کوهزایی نشان می دهد.

در این مطالعه بخش فوقانی سازند گرو به ضخامت 24 متر در برش تاقدیس شیخ صالح واقع در شمال غرب کرمانشاه از نقطه نظر نانوفسیل های آهکی مورد بررسی قرار گرفت. در این برش سازند گرو در اصل از آهک های آرژیلی متوسط لایه تشکیل شده است. به منظور معرفی گونه های شاخص و زیست زون ها، 17 اسلاید از سازند گرو مطالعه شد که در نتیجه منجر به تشخیص سه زیست زون شد. در نتیجه این مطالعه 20 گونه و 15 جنس از نانوفسیل های آهکی شناسایی شد. بر اساس زون های زیستی به دست آمده، بازه زمانی بخش فوقانی سازند گرو در برش مورد مطالعه از اواخر سنومانین پیشین تا اواخر سنومانین پسین پیشنهاد می شود. این بازه با بخش فوقانی زیست زون Eiffellithus turriseiffelii Zone (CC9) و Microrhabdulus decorates Zone (CC10) و بخش زیرین زیست زون Quadrum gartneri Zone (CC11) از زون بندی Sissingh (1977) و زون های زیستی UC1, UC2, UC3 و بخش زیرین زون زیستی UC7 از زون بندی Burnett (1998) هم خوانی دارد.

مجموعه آتشفشانی سهند در جنوب تبریز و شرق دریاچه ارومیه واقع شده و شامل تناوبی از گدازه، مواد آذرآواری و رسوبات تخریبی است و تحت تاثیر چین خوردگی ها و شکستگی های زیادی قرار دارد. این آتشفشان از نظر سنی به نسبت جوان (میوسن تا پلیوسن) می باشد و ساختار آن تا حدودی سالم است، به طوری که مطالعات رخساره شناسی و آتشفشان شناسی در بخش بالایی این مجموعه که پیوستگی جانبی خوبی دارد، امکان پذیر می باشد. بر اساس مطالعات رخساره شناسی در این بخش، ساختمان آتشفشان سهند را می توان در چهار رخساره مرکزی، رخساره نزدیک، رخساره متوسط و رخساره دور تفکیک کرد. مطالعات رخساره ای و آتشفشان شناسی نشان می دهد که ساختمان آتشفشان سهند در اثر چندین فاز فورانی انفجاری ایجاد شده که برخی از آنها با دخالت آب همراه بوده اند و فاصله زمانی زیادی میان فوران ها وجود نداشته است. ویژگی هایی چون جوش خوردگی شدید و رنگ نهشته های آذرآواری نشان می دهد که این واحدها در زمان تشکیل، دمای بالایی داشته و در خشکی تشکیل شده اند. در مجموع، فوران های آتشفشانی سهند بیشتر انفجاری بوده اند و به همین دلیل مقدار نهشته های آذرآواری خیلی بیش از گدازه است. در رخساره های مرکزی، نزدیک و متوسط سهند آثاری از فعالیت های گرمابی جدید یافت نمی شود و فقط در رخساره دور، چشمه آبگرم وجود دارد (بستان آباد). برای اثبات ارتباط این چشمه ها با آتشفشان سهند، به مطالعات بیشتری نیاز است.

نحوه توسعه زمانی و مکانی دگرریختی در کمربندهای چین خورده-رانده یکی از جنبه های مهم درک تکامل ساختاری این پهنه های دگرریخت شده است. با تعیین سن دگرریختی در یک ناحیه و مقایسه آن با نواحی مختلف یک کمربند چین خورده – رانده می توان به درک بهتری از تاریخچه تکامل ساختاری آن دست یافت. زمان شروع و نحوه توسعه دگرشکلی (کوهزایی) در کمربند چین خورده-رانده زاگرس از موضوعاتی است که به طور گسترده ای بررسی شده و باور عمومی بر آن است که کوهزایی در زاگرس از میوسن با برخورد دو ورقه ایران مرکزی و عربستان شروع و از شمال شرق به جنوب غرب به تدریج توسعه یافته است. در این پژوهش، سن چین خوردگی بر اساس مطالعه هندسه نهشته چینه های رشدی، اواخر میوسن میانی (سراوالین) برآورد شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که زمان آغاز چین خوردگی تاقدیس جریک در این ناحیه هم زمان با نهشته شدن آغاجاری زیرین است.

سازند کند به سن ایوسن پسین در برش ساران واقع در البرز مرکزی، دارای لیتولوژی کربناته، مارنی، آذرآواری و تبخیری است و مرز زیرین و بالایی آن به ترتیب با سازندهای کرج و سرخ پایینی ناپیوسته است. این برش در بخش قابل توجهی از ضخامت خود دارای نهشته های تبخیری است. براساس مطالعات صحرایی، پتروگرافی و داده های پراش پرتو ایکس، نهشته های تبخیری سازند کند بیشتر شامل کانی های ژیپس، انیدریت، دولومیت، آهک و کوارتز هستند. مطالعات صحرایی و پتروگرافی نمونه های مورد مطالعه، حاکی از آن است که کانی ها ی ژیپس و انیدریت به سه شکل اولیه (نوع اول)، ثانویه (نوع دوم) و ترشیاری (نوع سوم) تشکیل شده و دولومیت ها مرتبط با دیاژنز اولیه هستند. تبخیری های اولیه شامل لامینه ها و لایه هایی از ژیپس می باشند و در محیط زیرآبی کم عمق (سالینا) بر اثر تبخیر تشکیل شده اند. تبخیری های ثانویه با بافت نودولی، ساخت اینترولیتیک و قفس مرغی، در مرحله تدفین کم عمق (سبخای ساحلی) نهشته شده اند. در نهایت تبخیری های نوع سوم با بافت های آلاباسترین، پرفیروبلاستیک و ساتن اسپار در نتیجه رخنمون یافتن تبخیری های اولیه و ثانویه در شرایط متیوریک فرآتیک به وجود آمده اند. فراوانی کانی های تبخیری در برش ساران، به همراه شواهد دیگر در این نهشته ها، بیان کننده گسترش شرایط آب و هوایی گرم و خشک در زمان تشکیل سازند کند است. با توجه به لایه ای بودن رسوبات تبخیری سازند کند در برش ساران، و همراهی آن ها با رخساره های کم عمق دریایی و وجود ضخامت قابل توجه نهشته های آذرآواری سازند کرج در زیر این نهشته ها، می توان منبع یون لازم را برای نهشت این واحدهای تبخیری، آب دریای ایوسن و همچنین مهاجرت یون ها از توف های قدیمی تر پیشنهاد کرد.