تاریخ پزشکی
سال:1398 | دوره:11 | شماره:38 |تعداد مقالات:7

زمینه و هدف: در این پژوهش نظرات و ابتکارات پزشکان مسلمان در طی قرون سوم تا نهم قمری، در مورد روش های جراحی و درمان بیماری های رحمی زنان مورد بررسی قرار گرفته است تا با نگاه اجمالی به پیشینه نقش جراحی در توسعه دانش پزشکی مسلمانان به شناخت برخی بیماری های رحمی رایج زنان و ناباروری و راه های درمان آن از منظر اطبای اسلامی پرداخته شود. مواد و روش ها: روش انجام این پژوهش بر اساس مطالعه کتابخانه ای و بررسی نسخ و کتب پزشکی قدیم بوده است تا به شکل مطالعه مروری و توصیفی به بررسی آرا و نظرات اطبای اسلامی و روش های جراحی بیماری های رحمی زنان از منظر آنان بپردازد. ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در ارائه گزارش و انتشار مطالب رعایت گردید. یافته ها: این پژوهش نشان می دهد که پزشکان مسلمان علاوه بر تجویز روش های دارویی جهت درمان بیماری های رحمی زنان و دیگر بیماری ها، از روش های جراحی و یداوی نیز مانند قطع کردن، شکافتن، رگ زدن (فصد)، حجامت و سوزاندن برای علاج بیماری های رحمی زنان استفاده می کرده اند. نتیجه گیری: نوآوری و خلاقیت روش های درمانی پزشکان مسلمان برای درمان بیماری های رحمی زنان در دوره مورد بحث و به خصوص نقش جراحی در درمان آن ها، نشان دهد پزشکان مسلمان با تشریح و بررسی کامل بیماری های زنان راه های درمانی مناسب و مفید برای رفع این بیماری ها ارائه نموده و در مواقع لزوم از جراحی، به گونه ای که کم ترین عارضه را برای بیمار داشته باشد، استفاده می کردند.

زمینه و هدف: در آثار پزشکی اسلامی توجه به بیماری های مختلف از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در بین بیماری های مختلف، سرطان جایگاه خاصی را به خود اختصاص داد. پزشکان مسلمان تلاش های بسیاری را در جهت معرفی انواع سرطان، شناخت، دسته بندی، راه های درمان، داروهای موثر و موضوعات مختلف مرتبط با سرطان انجام داده اند. مواد و روش ها: با استفاده از روش مروری، کتابخانه ای و رجوع به منابع دسته اول در زمینه پزشکی اسلام انواع سرطان استخراج و مورد بررسی قرار گرفت. در این مقاله تلاش شده است تا با استفاده از منابع مختلف پزشکی اسلامی به بررسی انواع مختلف سرطان در آثار پزشکی اسلامی از قرن 3 تا 7 ق. / 9 تا 13 م. بپردازیم. یافته ها: در متون پزشکی اسلامی سرطان ها بسته به نوع، از جهت ویژگی های موجود در نفس سرطان به انواع مختلفی تقسیم می شوند. تقریبا در تمامی متون پزشکی اسلامی بخشی به مباحث مختلف مرتبط با سرطان اختصاص یافته است. در این بین معرفی و دسته بندی انواع سرطان موضوع اصلی این مقاله است. نتیجه گیری: تبیین جایگاه اخلاط اربعه و نقش آن ها در به وجودآمدن سرطان از اهمیت خاصی برخوردار است. مهم ترین این نوع تقسیم بندی به سرطان هایی است که از اعضای بدن انسان ها و محل سرطان ناشی می گردد. تقسیم بندی دیگر با توجه به ضعیف و شدیدبودن سرطان است و دیگری با توجه به مخفی یا ظاهربودن سرطان تقسیم می شود.

زمینه و هدف: دوره تیموریان و ترکمانان از دوره های مهم در تاریخ و فرهنگ ایران است. تیمور با وری علما در سمرقند امکان رشد علمی در پایتخت خود را فراهم کرد. جانشینانش و حاکمان ترکمن به رونق علم و دانش از جمله طب اهمیت دادند. پزشکان مشهوری در این دوره ظهور کردند، هرچند برخی از آنان به غیر از پزشکی در علوم دیگر نیز تبحری داشتند و آثاری تالیف نموده اند، اما بیشتر شهرتشان در طب و تالیفات پزشکی بوده است. آنان در آثار خود در خصوص بیماری ها و شیوه معالجه آن بحث کرده اند. برخی از این اطبا به آناتولی مهاجرت کرده و به عنوان طبیب فعالیت نموده و یا با نوشتن آثاری در طب نقش موثری در توسعه طب ایرانی داشته اند. هدف این پژوهش شناسایی اطبای ایرانی این دوره و روشن ساختن شیوه طبابت در کنار فعالیت های علمی آنان می باشد. مواد و روش ها: این مطالعه با بهره گیری از اسناد، منابع تاریخی به روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است. با مطالعه آثار تالیف شده از سوی اطبای ایرانی، وضعیت طب و فعالیت اطبای ایرانی این دوره مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها: یافته های تحقیق نشان می دهد تیموریان و ترکمانان با گردآوری اطبا در مرکز حکومت خود و حمایت از آنان سبب ظهور اطبای حاذقی مانند غیاث الدین محمد طبیب، فضل الله تبریزی، شمس الدین عبدالله، نظام الدین عبدالحی، شکرالله شیروانی، حکیم شاه محمد بن مبارک قزوینی و مصلح الدین لاری گردیدند. این اطبا در کنار طبابت و تربیت شاگردان از تالیف آثار طبی نیز غافل نبودند. گاهی به دلیل بروز ناملایمات سیاسی برخی از این اطبا به آناتولی مهاجرت کردند. نتیجه گیری: با مطالعه منابع طب ایرانی می توان نتیجه گرفت که اطبای ایرانی در ادوار گذشته شیوه های ارزنده ای در طبابت و معالجه بیماران یافته و نظریات خود را در آثار تالیفی بیان کرده اند. امروز در کنار پزشکی نوین می توان از نظریات آنان در روش های درمانی استفاده نمود.

زمینه و هدف: نظام سلامت از خرده نظام های مهم در نظام کلان اجتماعی به شمار می رود که وظیفه ساماندهی وضعیت سلامت انسان ها را بر عهده دارد. نواقص و مشکلات فراوان نظام سلامت رایج در جهان، مجامع علمی را به یافتن یک نظام سلامت نوین واداشته است. در این بین تمدن نوین اسلامی با نظام سلامت مختص خود می تواند یکی از ارائه دهندگان نظام سلامت نوین باشد. مواد و روش ها: این مطالعه بر پایه نظریه پردازی علمی تعریف و به صورت توصیفی تحلیلی و بر اساس منابع معتبر و مراجعه به کتب معرفتی و توحیدی و مقالات حوزه نظام سلامت، با استفاده از نظرات اندیشمندان و صاحب نظران انجام گردیده است. یافته ها: نظام سلامت در تمدن های بشری از نظر شناخت شناسی به دو نوع مبتنی بر اصالت تجربه و اصالت عقل تقسیم بندی می شوند. در ادامه با استفاده از منابع کتابخانه ای ویژگی های مطلوب و آسیب های نظام سلامت مبتنی بر اصالت تجربه ونظام سلامت مبتنی بر اصالت عقل مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه گیری: به نظر می رسد هنوز تعریف مطلوب از سلامت بر اساس شناخت شناسی اسلامی ارائه نگردیده است. ابزار های ایجاد نظام سلامت نوین اسلامی شامل فلسفه، فقه و میراث اسلامی، استفاده از فناوری و یافته های نظام سلامت موجود و ایجاد اسناد تجربی بر اساس گزاره های عقلی و تعبدی است.

زمینه و هدف: در روزگاران کهن اعتقاد به نیروهای ماوراالطبیعه و ارواح زیانکار و سودرسان مرسوم بوده و شالوده بسیاری از باورهای دینی و غیر دینی را تشکیل می داده است. این باورها بر عرصه های متفاوت زندگی بشر نیز سایه افکنده بود. پزشکی نیز یکی از حوزه های مهم بوده و از چنین اعتقاداتی اثر پذیرفته است. جادوپزشکی شامل افعالی بود که به واسطه اوراد، طلسمات و تعاویذ به همراه انواع ابزار و آلات در جهت امور پزشکی انجام می گرفت. جام های جادوپزشکی نیز به عنوان ظروفی برای تناول خوراندنی ها یا ملزوماتی در اجرای مراسم درمانی کاربرد داشته اند. پژوهش حاضر با هدف بازنمایی کاربرد ظروف و جام های دوران اسلامی را از دو جنبه مورد بحث قرار می دهد: 1 میزان تاثیر حضور آیین ها در جام های جادوپزشکی؛ 2 چگونگی کاربرد جام های دعادرمانی در فرهنگ اجتماعی ایران. مواد و روش ها: این مطالعه به صورت کتابخانه ای، موزه ای، آرشیوی و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است. روش تحلیل داده ها از طریق نمونه یابی در سه دوره اسلامی (اولیه، میانه، متاخر)، سپس توصیف و تحلیل اطلاعات به روش کیفی صورت گرفته است. یافته ها: نتایج بررسی ها نشان می دهد، اگرچه ریشه ها و باورهای باستانی تا دوران اسلامی تداوم داشته، نقوش و مفاهیم به دلیل حضور باورهای دینی اعتقادی تغییر کرده و ارزش های معنوی در کاربردهای آیینی و اعتقادی جام های جادوپزشکی نقشی چشم گیر داشته اند. نگاره های منقوش بر این جام ها از کاربرد آن ها در درمان بیماران یا برگزاری آیین های مخصوص حکایت دارد. نتیجه گیری: اغلب کتیبه های مرقوم، نمایانگر نوع به کارگیری ظرف در آیین های درمانگری و نیز دعاهایی در جهت طلب سلامتی و آرزوی خیر برای صاحب ظرف می باشند. همچنین انواعی از جام ها نیز به واسطه نگاره های تصویری، با مفاهیم برکت و باروری پیوند دارند.

زمینه و هدف: رساله «نامه احمدی یا حفظ الصحه اسلامی» اثر دکتر امیرخان عاشوری از دانش آموزان اعزامی اواخر عصر قاجار برای فراگیری طب به اروپا بود و سپس معلم طب دارالفنون شد. این کتاب رساله دکتری او بود. مساله اصلی این پژوهش متکی بر این اساس است که نویسنده سعی می کند در این رساله نشان دهد آموزه های اسلامی در زمینه بهداشت تاثیر بسیاری در حفظ سلامتی جامعه دارد. مواد و روش ها: این پژوهش به شیوه کتابخانه ای است و مطالب کتاب «نامه احمدی یا حفظ الصحه اسلامی» به روش تحلیل محتوا بررسی و تحلیل شده است. در بررسی کتاب حفظ الصحه اسلامی سعی شده است امانتداری در استناد به مطالب کتاب و پرهیز از هر گونه جانبداری در ارایه مطالب رعایت شود. یافته ها: این کتاب به نکات و مسایل اسلامی و بهداشتی پرداخته است و مطالعه و بررسی آن در آشنایی با زمینه های سلامت و بهداشت جامعه عصر قاجار سودمند است، زیرا بسیاری از کتاب های تاریخی فاقد چنین اطلاعات ارزنده ای هستند. نتیجه گیری: مطالعه و بررسی رساله نشان می دهد اگرچه جامعه عصر قاجار خواهان رعایت اصول بهداشتی و سلامت و به کارگیری توصیه ها و آموزه های اسلامی در حفظ سلامت و نظافت خود و جامعه بودند، اما به علت عدم توجه به زیرساخت های بهداشتی عملا ناکام بوده است و بسیاری از بیماری های پوستی و مسری وجود داشته است.

زمینه و هدف: مزاج کبد یکی از مفاهیم اصلی است که در کلیه جنبه های پیشگیری، تشخیص و درمان نقش اساسی ایفا می کند. در متون طب سنتی ایران، شاخص های فراوانی برای علایم مزاج و سوءمزاج کبد مطرح شده است. هدف از این مطالعه بررسی دیدگاه های منابع مکتوب طب سنتی ایران جهت تشخیص مزاج کبد می باشد. مواد و روش ها: جهت انجام این مطالعه مروری کتب مرجع طب ایرانی مطالعه گردید، همچنین با استفاده از واژگان کلیدی مزاج، کبد، Liver، Temperament و Mizaj در پایگاه های علمی معتبر، از جمله PubMed، Scopus و Magiran مطالب مربوط به مزاج کبد مورد بررسی و جمع بندی قرار گرفت. یافته ها: در طب ایرانی از نشانه های مختلفی جهت تعیین مزاج کبد استفاده می شود که در اصل بخشی از شاخص های تعیین مزاج عام می باشند. از بین این نشانه ها، رنگ چهره، فنوتیپ، ملمس ناحیه کبد و کل بدن، هیات بنیه و شاخص های نبض و وضعیت عروق، انفعال بدن نسبت غذا و آب و هوا، چگونگی افعال عمومی و علایم گوارشی نظیر تولید اخلاط، کیفیت مدفوع و ادرار، چگونگی هضم، میزان عطش، اشتها و. . . و میزان موی کل بدن به ویژه موی روی شکم از اهمیت بیشتری برخوردارند. نتیجه گیری: در منابع طب سنتی ایران به طور کامل شاخص های تشخیصی مزاج و سوءمزاجات کبد مطرح شده است، اما اشاره ای به اهمیت تشخیصی هر یک از شاخص ها نشده است. با توجه به یافته های این پژوهش، انجام مطالعات بالینی بیشتر جهت تعیین میزان اهمیت تشخیصی هر یک از علایم و همچنین طراحی و اعتبارسنجی ابزار تشخیصی تعیین مزاج کبد پیشنهاد می گردد.