محیط زیست و توسعه فرابخشی
سال:1399 | دوره:5 | شماره:67 |تعداد مقالات:6

گونه های مختلف حیات وحش خدمات زیادی فراهم می سازند. بر همین اساس، در این پژوهش به مطالعه شناسایی حیات وحش دارای ارزش دارویی حوضه آبخیز آدرشک و تهیه نقشه پراکندگی آن ها پرداخته شد. بدین منظور، در بهار و تابستان سال 1398، از طریق بازدیدهای میدانی و روش ترانسکت خطی تصادفی، شناسایی حیات وحش زیستگاه انجام گرفت و برای تهیه نقشه های پراکنش حیات وحش، نقاط حضور گونه ها، توسط دستگاه موقعیت یاب جهانی ثبت می شد. تهیه نقشه های پراکندگی در محیط نرم افزار Google Earth، از طریق تفسیر چشمی پدیده ها و اطلاعات حاصل از بازدیدهای میدانی و نقاط کنترل زمینی صورت پذیرفت. نقشه های نهایی در محیط نرم افزار Arc GIS 10, 3 تهیه شدند. نتایج نشان داد که در آدرشک، تعداد 11 گونه پستاندار دارویی متعلق به 7 خانواده و 4 راسته وجود دارد که از این میان، بیش ترین فراوانی متعلق به گونه علف خوار، کل و بز با 57 راس و کم ترین تعداد فراوانی متعلق به گونه های گوشت خوار؛ پلنگ، زرده بر، سمورسنگی و کفتار با یک بار مشاهده می باشد. راسته گوشت خواران با 5 گونه، بیش ترین تعداد و راسته خارپشت ها با یک گونه کم ترین تعداد گونه دارویی را دارا هستند. هم چنین، تعداد 6 گونه پرنده با خواص دارویی متعلق به 3 خانواده و 3 راسته نیز شناسایی و شمارش شدند. از این میان، بیش ترین تعداد فراوانی متعلق به گونه کبک با 193 قطعه و کم ترین تعداد به گونه کبوتر جنگلی با 2 قطعه تعلق دارد و تعداد کل پرندگان دارویی مشاهده شده در این پژوهش، 392 قطعه برآورد شد.

همواره طغیان آب و سرازیر شدن آن به اماکن مسکونی، از جمله حوادث طبیعی شایع در ایران پس از زلزله است که حیات بشر را به مخاطره می اندازد. بین سال های 2000 تا 2008 تقریباً 99 میلیون انسان در سال توسط سیلاب در جهان تحت تاثیر قرار گرفته اند. حوضه آبریز رودخانه کشکان با 8 زیر حوضه به وسعت 9275/66 کیلومتر مربع، در مجموع 22/4 درصد از کل حوضه کرخه را شامل می شود، این رودخانه با طول 290 کیلومتر و شیب 26 درصدی پرشیب ترین و سیلخیز ترین زیر حوضه کرخه است. نتایج تحلیل های آماری بر داده های دبی لحظه ای حوضه کشکان نشان داد که از سال 1342 تا 1398 تعداد 58 سیلاب با میانگین دبی لحظه ای 1062/78 متر مکعب حادث شده است از نظر پراکنش زمانی تعداد 65 درصد سیلاب ها در ماه های اسفند، فروردین و اردیبهشت و ازلحاظ میزان دبی 36 درصد سیلاب ها دبی آن ها بیش از 1000 متر مکعب می باشد. از نظر فراوانی وقوع سیلاب دهه 1398-1390 با 19 درصد سیلاب بیش ترین فراوانی را دارا و از نظر دامنه بزرگی سیلاب حدود 14 درصد سیلاب ها شدید، 22 درصد متوسط و 64 درصد در رنج سیلاب کوچک قرار داشته اند. بر اساس توزیع گمبل در 200 سال یک بار با احتمال وقوع 0/995 درصد سیلابی با دبی لحظه ای 4489/77 متر مکعب با تلرانس 535/06 متر مکعب در حوضه کشکان حادث می گردد. بر اثر سیل 12 فروردین ماه تعداد 14 نفر جان خود را از دست دادند و میزان خسارت در حدود 10301/4 میلیارد تومان برآورد گردید. عمده دلایل وقوع سیلابی با دبی لحظه ای 6000 متر مکعب در ثانیه در حوضه کشکان را می توان به وقوع بارش با میانگین 112/3 میلی متر در روز 12 فروردین و 321/5 میلی متری به مدت 9 روز از 4 تا 12 فروردین در سطح حوضه کشکان، حادث شدن سیلی با دبی لحظه ای 3350 متر مکعب در مورخه 5 فروردین 1398، نبود سد مخزنی ذخیره ای قابل ملاحظه برای مهار سیلاب، تاثیر پل بابازید به عنوان سد و جمع شدن رواناب در پشت پل تا شعاع 5 کیلومتری و رسیدن رمپ پل به نقطه شکست و در نتیجه افزایش مقدار و سرعت جریان دبی سیلابی به سمت شهر پلدختر، کاهش بستر رودخانه بین 1 تا 13 متر در بازسازی دیواره ساحلی بعد از سیل 15 بهمن 1384 در نتیجه کاهش ظرفیت آبگذری رودخانه کشکان در شهر پلدختر هنگام سیل را می توان اشاره کرد.

مفهوم محیط زیست پاک، یکی از مهم ترین و شاخص ترین اصول کلان در سیاست گذاری تمام کشور جهان به شمار می رود. این مسئله به ویژه در میان کشورهایی که از سرمایه های کلان نفت و گاز (که یکی از آلاینده های مهم محیط زیست به شمار می روند) از اهمیت ویژه ای برخوردار می گردد. چرا که امروزه هزینه های انسانی و اقتصادی صرف شده در راستای دستیابی به محیط زیست پایدار میلیاردها دلار برآورد می گردد. کشور ایران نیز به سبب برخورداری از صنایع نفت و گاز یکی از کشورهایی است که به مسئله محیط زیست و آلاینده های حاصل از فعالیت آن اهمیت ویژه ای می دهد و همواره درصدد طراحی و اعمال مدل و الگوهایی مختلفی برای کاهش آلاینده های نفت و گاز بوده است. در این مقاله نیز، نویسندگان مساعی خود را صرف طراحی الگوی زیست محیطی توسعه پایدار در صنعت گاز ایران نموده اند. روش تحقیق ترکیبی مبتنی بر تحقیق آمیخته اکتشافی (کیفی – کمی) است. جامعه آماری مقاله حاضر مبتنی بر 1080 نفر بوده و با استفاده از روش گلوله برفی تا رسیدن به اشباع نظری با 25 خبره، مصاحبه عمیق انجام و در بخش کمی، برای سنجش مدل، پرسشنامه محقق ساخت ه ای با روش نمونه گیری خوشه ای نسبی در بین 285 نفر از نمونه ها توزیع گردید. روایی پرسشنامه با روش صوری و محتوایی و پایایی آن با روش آلفای کرونباخ مورد تائید قرار گرفت. داده ها با روش تحلیل عاملی اکتشافی و تائیدی با نرم افزارهای SPSS و AMOS تحلیل گردید. نتایج بخش کیفی حاکی از آن بوده که الگوی زیست محیطی توسعه پایدار دارای 15 بعد به شرح شرایط علی (1. رسالت خدمات رسانی، 2. الزامات ایمنی و بهداشت، 3. مسئولیت اجتماعی)، شرایط زمینه ای (4. آموزش و یادگیری، 5. فرهنگ سازی، 6. نگرش و آگاهی مدیران)، شرایط مداخله ای (7. پیمانکاران، 8. تأسیسات و تجهیزات فنی، 9. تکنولوژی و عملیات فنی)، راهبرد ( 10. سیاست گذاری های میان مدت و بلند مدت وزارت نیرو، 11. نظارت و ارزیابی مستمر بر روند پروژه ها، 12. برنامه های مدیریت مصرف مشترکان، 13. برنامه های مدیریت آلاینده های حاصله) و پیامد ( 14. ارتقاء عملکرد زیست محیطی شرکت گاز و 15. حرکت در جهت توسعه پایدار) است. نتایج بخش کمی نشان داد که تمامی ابعاد مدل پارادایمی پژوهش، مورد تائید واقع شدند.

در قرن حاضر، رفتارهای زیست محیطی انسان، به عنوان یکی از مهم ترین عوامل مؤثر بر محیط زیست مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است. این رفتارها ضمن این که بر مسائل و تهدیدات زیست محیطی موثر است، خود نیز از عوامل متعددی تأثیر می پذیرد. در این مطالعه به بررسی رابطه آگاهی زیست محیطی با رفتار زیست محیطی با رویکرد فرا تحلیل پرداخته شده است. بدین منظور 23 پژوهش انجام شده در بین سال های 98-1390 با موضوع رفتارهای زیست محیطی که در پایگاه های ثبت مقالات ایرانی قابل دسترس بوده و دارای شرایط لازم جهت ورود به فرا تحلیل بودند، جهت بررسی انتخاب شدند. پژوهش های منتخب به روش پیمایشی و با به کارگیری ابزار پیمایش در جوامع آماری متفاوت و بر حسب سنجه های پایا به انجام رسیده اند. در گام نخست ارزیابی پژوهش های منتخب، مفروضات همگنی و خطای انتشار مورد بررسی قرار گرفتند؛ بر این اساس یافته ها حکایت از همگنی اندازه اثر و عدم سوگیری انتشار مطالعات مورد بررسی داشتند. در مرحله دوم، ضریب اندازه اثر با به کارگیری نسخه دوم نرم افزار CMA مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان دادند که اندازه اثر یا ضریب تأثیر آگاهی زیست محیطی بر رفتار زیست محیطی معادل 0/233 می باشد که بر حسب نظام تفسیری کوهن، در حد متوسط ارزیابی می شود. هم چنین، نتایج بررسی نقش تعدیل کنندگی متغیر جامعه آماری در مطالعات بیانگر آن بود که آگاهی زیست محیطی شهروندان تأثیر بیش تری بر رفتار زیست محیطی آن ها نسبت به دانش آموزان داشته است.

ضایعات حاصل از معدن کاری، از خطرناک ترین آلاینده های محیط زیست هستند که در صورت عدم حذف آن ها ضمن ورود به آب های سطحی و زیرزمینی، موجب تشکیل کمپلکس های سمی شده و خطرات بالقوه ای را برای انسان و اکوسیستم های زیست محیطی ایجاد می کنند. چون سنگ معدن قسمت کوچکی از حجم کل مواد معدنی شده را تشکیل می دهد، معادن مقدار زیادی ضایعات خواهند داشت. در صنعت فلزی تولید مس، سرب و روی بیش ترین تخریب را به محیط زیست وارد می سازند. عملیات معدن کاری مس ضایعات معدنی وسیعی تولید می کند ذوب روی و سرب مقادیر زیادی کادمیوم و سرب وارد محیط می سازد. تصاعد گاز ها و ذرات معلق، تولید پساب های آلوده و ضایعات جامد حاصل ذوب و تصفیه فلزات می باشند. آلودگی خاک با فلزات سنگین در ارتباط با ذوب فلزات مسئله ای جدی به حساب می آید. جهت بررسی تأثیرات معدن مورد مطالعه بر محیط زیست، ضروری است تا آب، سنگ ها و خاک، گیاهان و حتی زه آب ها و آبراه های آن ها از نظر آلودگی مورد بررسی قرار گیرند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که معدن مس بوانات بر میزان آلودگی در آب، خاک و گیاهان منطقه تأثیر به سزایی دارد.

ارزش گذاری اقتصادی خدمات اکوسیستم ابزاری مفید، به منظور پشتیبانی از تصمیم گیری در خصوص مدیریت اکوسیستم می باشد و به تصمیم گیران در جهت حفاظت بیشتر و مؤثرتر اکوسیستم کمک می کند. در حال حاضر سیاستگذاران و برنامه ریزان، جعبه ابزارهای مناسب با دسترسی آسانی را برای ارزیابی ارزش اقتصادی اکوسیستم های تالاب در اختیار ندارند بدیهی است که استناد به مقادیر کمی و ریالی در بیان ارزش هر منبع، ابزاری کارا و مؤثر در جهت توجیه اهداف توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست خواهد بود و این مهم با در دست داشتن الگوی راهنمای مشخص امکان پذیر می باشد. برآورد ارزش های اقتصادی و هزینه خسارات زیست محیطی اکوسیستم تالابی می تواند در حفظ ارزشها و جلوگیری از تخریب آن مثمرثمر واقع گردد. مطالعه حاضر با هدف ایجاد یکپارچه سازی در بحث ارزشگذاری اقتصادی و برآورد هزینه خسارات وارد بر خدمات زیست بومی تالابها به عنوان بخشی از فرآیند تعیین ارزش اقتصادی منابع طبیعی میباشد. وجود الگو و راهنمایی پایه و کاربردی در حوزه ارزش گذاری تالاب میتواند کاربران علاقه مند را در خصوص شناسایی ارزشها، انتخاب فنون ارزشگذاری متناسب با هر ارزش و به طور کل، هدایت در مسیر صحیح ارزش گذاری کالاها و خدمات و نیز در اعمال سیاستهای مدیریتی و اجرایی منطبق با توسعه پایدار یاری نماید. در این مطالعه با مرور مقالات و دستورالعمل های منتشر شده منتخب مرتبط با موضوع تحقیق، مراحل گام به گام برآورد ارزش های اقتصادی و هزینه خسارات زیست محیطی تالاب ها ارائه شده است.