پژوهش های اجتماعی اسلامی
سال:1399 | دوره:26 | شماره:1 (پیاپی 121) |تعداد مقالات:7

«جامعه ی به سامان ایرانی» در همپوشانی با «جامعه مدنی» از صافی اصالت های مذهبی، فرهنگی و قومی گذشته و تامین کننده مدارا و مروت برای تامین آسایش و رفاه شهروندان است. جامعه به سامان، تحت تاثیر جدی دو مولفه ی قانون اساسی و دولت قانون مدار برآمده از آن است. ترجیح یکی از مضامین «جامعه مدنی» یا «مدینه فاضله» که اولی ناظر بر علوم جدید و الگوی غربی و دومی ناظر بر آموزه های دینی اسلام است ناشی از محتوای قانون اساسی و چالش ده ها ساله جامعه کنونی ایران است. بدیهی است که ضمن ارایه تعریف و تبیین حدود هر کدام از معانی فوق و تحلیل آرای اختلافی به بررسی مضمون و نقد آرمان هر یک برای تامین رواداری و عقلانیت دینی و خرد جمعی پرداخته شده است. همچنین در این مقاله سعی شده است ضمن واکاوی خاستگاه های فکری جامعه آرمانی اسلامی و بررسی جامعه مدنی مطلوب غربی و نمایاندن اقتضایات و ویژگی های جامعه کنونی ایران؛ چالش های نیل به وضعیت مطلوب و «جامعه به سامان» شناسایی شوند. برای تامین این اهداف ضمن مطالعه منابع کتابخانه ای به آرای اندیشمندان و ایدیولوگ های حوزه ها و نحله های مختلف فکری پرداخته شده و ضمن تطبیق، تحلیل گردیده اند.

تغییرات و دگرگونی های پدید آمده در جوامع، گسست های اجتماعی متعددی را پدید آورده و بالتبع کنش های نامطلوبی در سپهر اجتماعی ایجاد کرده است. با توجه به اینکه مدارا به مثابه یک فضیلت اخلاقی، یکی از ابزارهای بنیادین ترویج فرهنگ همگرایی در جوامع به شمار می آید، بدون تردید بازاندیشی در عوامل زمینه ساز تعامل مدارا محور بر اساس مضامین قرآنی، بهبود روابط با اعضاء جامعه را در پی خواهد داشت. از این رو پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، بررسی شبکه مضمونی تعامل مدارا محور را هدف قرار داده است. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که مطابق آموزه های قرآنی، به مدارا در مناسبات اجتماعی، در عرصه هایی که زمینه ساز سلطه اندیشه های توطیه گرانه نیست و با حفظ مصالح اجتماعی توجه شده است. مرور آیات با محوریت موضوع مدارا گویای آن است که صبر، عفو، مغفرت در زمره پر بسامد ترین مولفه های زمینه ساز مدارا به شمار می آیند. توصیه قرآنی به مداراجویی با اعضاء خانواده، مخالفان، مومنان، عموم مردم و اهل کتاب، در این شبکه مضمونی برجسته شده است.

سبک همسرداری مبتنی بر سیره و انتظارات اهل بیت‰ را می توان بهترین و اطمینان آورترین سبک همسرداری تلقی نمود. سوال اساسی این است که مهم ترین کنش های اخلاقی و ارتباطی قابل انتزاع از سیره و کلمات اهل بیت‰ در رابطه با سبک همسرداری کدام است؟ این پژوهش از تحقیقات کیفی است و با روش توصیفی-تحلیلی ضمن تبیین انتظارات اخلاقی و اجتماعی اهل بیت‰ در روابط بین همسران، به مولفه ها و جوانب مختلف همسرداری پرداخته است، نتایج این پژوهش نشان داد که انتظارات اهل بیت از همسران و سبک همسرداری آن بزرگواران متناسب و هماهنگ با اهداف خلقت انسان و در راستای رشد معنوی و مادی بوده است، همچنین این پژوهش نشان می دهد که در شیوه و مدل زندگی اهل بیت، به تمام ابعاد زندگی عنایت شده و رفتارهای آن بزرگواران متناسب با ظرفیت ها و توانمندی ها و شایستگی ها بوده است، ملاحظه تفاوت های روان شناختی زن و مرد، نیازهای مادی و معنوی افراد، التزام به حقوق در خانواده، توجه به نیازهای جنسی و عاطفی و لذت های حلال از نکات برجسته ای است که اهل بیت‰ از همسران انتظار دارند، بهره گیری حداکثری از اخلاق اسلامی در ساحت های مختلف روابط همسری، داشتن انتظارات قابل وصول از همسر و افزایش آستانه تحمل (صبوری و بردباری) نسبت به کمبودها و کاستی ها، از دیگر موضوعاتی است که در سیره و کلمات اهل بیت‰ جلوه گری دارد.

کارکرد خودخواهانه انسان، سبب بروز اخلال در نظم زندگی اجتماعی شده، در نتیجه حقوق افراد و جامعه مورد تعدی و تعارضات قرار می گیرد، برای رهایی از این تعارضات و تعدی به حقوق یکدیگر، نیاز به بسته های نرم افزاری به نام قانون است، لکن برای اجرای قانون، یک تشکیلات مقتدر مدیریتی مبتنی بر اصول عقلانی و وحیانی لازم است تا در پرتو آن انسان به سعادت دنیا و آخرت دست یابد، از این جهت ضرورت دارد تا مدیریت پیامبر خاتمˆ در همه زمان و در سطوح مختلف تبیین گردد. بنای مدیریت و حکومت اسلامی در شیوه مدیریتی پیامبرˆ ساختن جامعه حق مدار است، در اهمیت این موضوع همین بس که در آموزه های وحیانی، جامعه بدون مدیریت و حاکم، پذیرفتنی نیست. پیامبر اکرم ˆ بدین جهت مبعوث شد تا با مدیریت خویش، مردم را هدایت کرده و عدالت را در جهان حاکم وگسترش دهد تا در نتیجه حرکت عظیم انسانی را به سمت آفریدگار عالم، پایه گذاری نماید، از ویژگی های مدیریت و حکومت پیامبرˆ وحیانی بودن آن است، از این جهت جان های امت خود را به سمت کمال مطلق رهنمون و شیفته خود ساخته است. رسول خداˆ با مدیریت الهی از جامعه بدوی مدینه، الگویی عملی ارایه کرد که در پرتو آن زن و مرد به کمال رسیده و تمدن بزرگ انسانی الهی را پایه گذاری نمود و جان هر انسان آزاده و خردمند را برای همه زمان مجذوب خود ساخته است، این مقاله برآن است تا با روش کتابخانه ای-توصیفی و با هدف بررسی شیوه های مدیریتی پیامبرˆ در جامعه بدوی جزیره العرب و راز ماندگاری مولفه های این مدیریت در جوامع بشری در گستره زمان و مکان و سطوح متفاوت مخاطبان، به این امر همت گمارد.

تربیت اخلاقی، به دلیل نقشی که در رشد و تعالی افراد و جوامع دارد، از دیرباز، مورد توجه کتب آسمانی، پیامبران و اندیشمندان دینی و غیردینی، بوده است. در اسناد بالادستی نظام آموزش و پرورش ایران نیز، به این مهم توجه شده است. با این حال، بررسی میدانی میزان پایبندی افراد جامعه ایران به ارزش های اخلاقی، فاصله ای بسیار زیاد، میان رشد اخلاقی افراد جامعه و ظرفیت های اخلاقی موجود در منابع دینی و ملی ما را نشان می دهد. از این رو، این پژوهش در پی آسیب شناسی تربیت اخلاقی در ایران معاصر و بیان راه کارهای مقابله با این آسیبها است. روش انجام این پژوهش، توصیفی-تحلیلی و با مراجعه به منابع مکتوب و مصاحبه با صاحب نظران می باشد. یافته های این پژوهش نشان می-دهد که آسیب های تربیت اخلاقی در ایران معاصر، در چند محور قابل ارزیابی است: 1. آسیب های فردی؛ 2. آسیب های ناشی از نظام خانواده؛ 3. آسیب های ناشی از نظام آموزشی و تربیتی؛ 4. آسیب های ناشی از عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی. بنابراین، راه های مقابله با این آسیبها نیز در چند محور، ارایه شده-است: 1. نقش افراد؛ 2. نقش خانواده ها؛ 3. نقش نهادهای آموزشی، تربیتی و فرهنگی؛ 4. نقش رسانه ها؛ 5. نقش حکومت اسلامی؛ 6. نقش همه مسیولان و نهادهای موثر در تربیت اخلاقی.

فضاهای دینی همواره واجد، تجارب معنوی، در قالب کیفیت حس مکان، بوده اند. از آنجا که گرایش به نوآوری در طراحی فضاهای معنوی به خصوص مساجد افزایش داشته است. از طرفی تحقیقات انجام شده نشان از روند کاهش حس مکان، این فضاها دارد. جهت ارایه نگاهی نو به نحوه طراحی این فضاها و تاثیر آن در حس مکان معنوی منظر شهری، این نوشتار به شیوه ارتباط بین طرح واره های کالبدی معنوی شکل گرفته در نژادها، در لایه ناخودآگاه، و ایجاد حس مکان در معماری مساجد می پردازد. روش تحقیق کیفی، از نوع تحلیلی است و شیوه گردآوری مطالب اسنادی و در جهت بررسی تاثیر طرح واره های نژادی نناخودآگاه در ایجاد حس مکان معنوی مساجد و به تبع در شهرهای اسلامی است. باتوجه به اینکه نوآوری در طراحی معماری از کالبد آغاز می شود و اینکه طرح واره های کالبدی ناخودآگاه می تواند در جهت دهی به نحوه شکل گیری حس مکان موثر باشد. توجه به کهن الگوها در طراحی در ایجاد حس مکان منظر شهری و تعامل سازنده با محیط های معنوی به خصوص مساجدی که بتواند تجربه معنوی را سبب شوند تاثیر به سزایی خواهد داشت.

این پژوهش با هدف بررسی چالش های پیش روی تربیت فرزند در مواجهه با فضای سایبری و رسانه ای است، به عبارت دیگر، اصول فرزندپروری بر اساس مکاتب تربیتی در مواجهه با رسانه و به خصوص اینترنت، با چالش های جدی روبرو است که راهکارهای جدیدی را می طلبد. فرزندپروری یکی از ارکان اساسی در شکل گیری مستحکم و پایدار نهاد خانواده است که از دیرباز از سوی روان شناسان و عالمان دینی مورد توجه بوده است. آنچه امروزه در این حوزه، مسیله جدید محسوب می شود، سبک مقتدارنه فرزندپروری از دیدگاه روان شناسی و تربیت دینی، راهکارهایی را برای این تقابل ارایه می دهد که به کارگیری صحیح و تبعیت روشمندانه از آن، سبب پرورش فرزندی سالم و ایمن در فضای رسانه ای خواهد شد.