بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1388 | دوره:17 | شماره:3 |تعداد مقالات:17

توده های آذرین نفوذی نطنز در شمال اصفهان و در امتداد کمربند ماگمایی ارومیه - دختر رخنمون یافته اند. بر اساس بررسی های سنگ شناختی این توده ها از گابرو، دیوریت، کوارتزدیوریت، گرانودیوریت، کوارتز مونزونیت و مونزوگرانیت تشکیل یافته اند، و از نظر سری ماگمایی آهکی - قلیایی و از گرانیتوئیدهای نوع I هستند. داده های حاصل از آنالیز ریزپردازشی حاکی از آن است که ترکیب الیوین موجود در گابروها در حد Fo67-71 است و پیروکسن های منطقه از نوع آهن، منیزیم و کلسیم دار (فقیر از Na) هستند. آمفیبول ها نیز از نوع کلسیک و بیشتر در رده مگنزیوهورنبلند قرار می گیرند. پلاژیوکلازهای منطقه در گستره ای از ترکیب An11.43 تا An92.37 قرار دارند. بیوتیت های تجزیه شده بیشتر در گستره بیوتیت های غنی از منیزیم قرار می گیرند. با استفاده از روش فشار سنجی Al در هورنبلند، فشاری که برای تشکیل توده های آذرین نفوذی منطقه برآورد می شود در حدود 2 کیلوبار است. همچنین دمای بدست آمده برای تشکیل کانی های آمفیبول و پیروکسن، با استفاده از روش های مختلف، نسبتا پایین (در حدود 800°C، در دیوریت) است که احتمالا دمای مربوط به برقراری دوباره تعادل بین کانی ها در مراحل آخر ماگمایی و یا پس از ماگمایی است.

در ایران، مهمترین کانه زایی قلع در توده گرانیتوئیدی شاهکوه (بلوک لوت، شرق ایران) و کانه زایی تنگستن در منطقه نظام - آباد (کمپلکس گرانیتوئیدی بروجرد، غرب ایران) و همراه با رگه های کوارتز - تورمالین صورت گرفته است. تورمالین های موجود در رگه های منطقه نظام آباد دارای ترکیب دراویتی بوده و با توجه به ویژگی هایی مانند بالاتر بودن مقدار Mg نسبت به Fe‏، منطقه بندی کوچک مقیاس، پایین بودن مقدار Fe/(Fe+Mg)، کاهش در موقعیت X، مقدار Al و F، تمایل به سمت بیرونی بردارهای تهی شدن از قلیایی و پروتون زدایی و ناهمخوانی بین Fe و Mg، در شرایط گرمابی تشکیل شده اند. قرارگیری ترکیب این تورمالین ها در گستره متاپلیت ها و متاپسامیت ها نیز نشان می دهد که شاره سازنده آن ها احتمالا متاثر از سنگ های ته نشستی دگرگون شده میزبان است. رگه های کوارتز - تورمالین شاهکوه نیز درون توده اصلی و سنگ های ته نشستی سازند شمشک تزریق شده اند. تورمالین رگه های رخنمون یافته در سنگ های ته نشستی مانند تورمالین های منطقه نظام آباد دارای ویژگی های تورمالین های گرمابی هستند. تورمالین های موجود در رگه های کوارتز - تورمالین رخنمون یافته در توده گرانیتی نیز سرشتی گرمابی دارند، ولی از آنجاکه به وسیله یک گرماب با خاستگاه ماگمایی به وجود آمده اند، بیشتر از نوع شورل اند.

گارنت های توده آذرین کلیبر به صورت ریز بلور تا درشت بلور، بی شکل تا شکل دار، با منطقه بندی مشخص و گاه بدون منطقه بندی، همسانگرد و گاه با حاشیه ناهمسانگرد مشاهده می شوند. این گارنت ها غالبا در نمونه های به رنگ روشن فوئیددار دیده شده و معمولا آنالسیم به عنوان مهمترین کانی مهمان در انواع درشت بلور حضور دارد. بر اساس شیمی کانی ها، گارنت های کلیبر را می توان Ti - آندرادیت و ملانیت نامید؛ منطقه بندی شیمیایی قابل توجه در آن ها بدین صورت است که معمولا از هسته به حاشیه، کاهش درصد مولی گروسولار، آلماندین و اسپسارتین و افزایش درصد مولی آندرادیت وجود دارد. بر اساس داده های موجود، به نظر می رسد که [لعل های] گارنت های توده کلیبر به صورت فاز آذرین اولیه و در مراحل آخر تبلور ماگمایی تشکیل شده و جانشینی Ti-Si در نماهای چهار وجهی مهمترین جانشینی برای گارنت های مورد بررسی باشد.

بلورهای نانویی دی اکسید تیتانیوم (TiO2) در فاز روتایل با ابعاد 68nm به روش محلولی - ژله ای تهیه، و ساختار و اندازه بلورک ها به روش پراش XRD و SEM تعیین شدند. عوامل مختلف در پهن شدگی و جابه جایی مدهای رامان در فاز روتایل و در دماهای مختلف به ویژه در دمای بالا مورد بررسی قرار گرفت و تاثیر اندازه ذره، تاثیر نبود موازنه عنصری، فشار سطحی و جفت شدگی فونون - فونون ناهماهنگ علل پهن شدگی و جابه جایی مدهای رامان شناخته شده و میزان جفت شدگی فونون - فونون مورد بررسی قرار گرفته است.

منطقه مورد بررسی بخشی کوچکی از زون سنندج - سیرجان محسوب می شود. دگرنهادی زیر منطقه در مرز توده گرانیتوئیدی آستانه و تاثیر آن بر سنگ های غنی از آلومینیم باعث تورمالین زایی به صورت تورمالینیت های لایه ای در هورنفلس های پلیتی شده است. علاوه بر آن شاره های مراحل انتهایی ماگما، تورمالین را به صورت گرهک روی سطح مونزوگرانیت ها متبلور ساخته است. نسبت Fe/(Fe+Mg) در تورمالین های نواری بین 0.4-0.76 و در گرهک ها 0.83-0.96 متغیر است. ترکیب تورمالین ها از نوع شورلیت - دراویت است. منطقه بندی شیمیایی در این کانی نشانگر شرایط عدم تعادل حین تبلور و سیستم باز است. عناصر کمیاب در تورمالین های لایه ای به خاستگاه ته نشستی تورمالین اشاره دارد. مسطح بودن الگوی عناصر نادر خاکی در گرهک های تورمالین دار دلالت بر تحرک عناصر نادر خاکی سبک در نتیجه دگرسانی دارد که این باعث افزایش ناچیز HREE/LREE در این تورمالین ها شده است.

این کار پژوهشی به بررسی شیمی میکاهای سنگ های آذرین قلیایی مافیک و فلسیک وابسته به فرورانش می پردازد. در این کار میکاهای موجود در گابروی قلیایی کلیبر و نفلین سینیت بزقوش بررسی شدند. این میکاها معمولا به صورت درشت دانه هایی با بافت غربالی بوده و همراه با اکسیدهای Fe-Ti و کانی های مافیک، بافت لکه ای به سنگ می دهند. میکاهای گابروهای قلیایی در بعضی موارد بافت ورقه ای مشخصی را نشان می دهند. بر اساس رده بندی شیمیایی میکاها، کانی های مورد بررسی در حدفاصل بین دو قطب سیدروفیلیت و استونیت قرار دارند و با توجه به مقدار (>0.33)Fe/(Fe+Mg) جز بیوتیت ها محسوب شده و از فلوگوپیت ها جدا می شوند. ترکیب شیمیایی بیوتیت ها در گابروی قلیایی کلیبر و نفلین سینیت بزقوش به ترتیب بیوتیت منیزیم دار و بیوتیت آهن دار بوده و با توجه به مقادیر اکسیدهای TiO2، MgO، MnO و FeO و نیز مقادیر AlVI جز انواع ماگمایی اولیه به حساب می آیند. بیوتیت های مورد بررسی علیرغم سنگ قلیایی میزبان، در نمودارهای دوتایی و سه تایی، که بر پایه اکسیدهای Al2O3، MgO و FeO* استوارند، در گستره آهکی - قلیایی کوهزایی قرار می گیرند.

تعیین میزان پایداری، تغییرات کانی شناسی و واکنش های گرمایی کانی های سرپانتین، می تواند در تعیین ساز و کار فرورانش، ماگماتیسم و عمق صفحات فرورونده بسیار راهگشا باشد. طی فرایند فرورانش، واکنش های گرمایی، باعث آزاد شدن آب کانی های سرپانتینی می شود. این امر نقش به سزایی را در فرایندهای آتشفشانی وابسته به فرورانش ایفا می کند. در این کار پژوهشی، رفتار گرمایی و تغییرات کانی شناختی کانی لیزاردیت (سرپانتین)، وابسته به منطقه افیولیتی نیریز، در گستره های گرمایی متفاوت و در فشار جوی، با پراش پرتو (XRD)X و آنالیزهای DTA-TG، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. بررسی ها نشان داد که، واکنش های آبزدایی (Dehydration) لیزاردیت های طبیعی، که به مدت یک ساعت، در دمای 100 تا 150 درجه سانتیگراد گرما گرفته اند، واکنش های هیدورکسیل زدایی (Dehydroxilation) آنها در گستره دمایی 550 تا 690 درجه سانتیگراد صورت می گیرد. لیزاردیت های طبیعی تا دمای 550 درجه سانتیگراد پایدار بوده و در دمای600 درجه سانتیگراد به الیوین (فورستریت) تبدیل می شوند. همچنین در دمای 700 درجه سانتیگراد، پیروکسن (انستاتیت) در نتیجه تجزیه لیزاردیت تشکیل می شود. بین واکنش های آب زدایی و تبلور، آمورف شدن، در دمای 600 درجه سانتیگراد رخ داده و باعث تشکیل مقادیر اندکی آب و سیلیس آزاد شده است.

پریدوتیت های سرپانتینی شده دنباله گوشته ای افیولیت شمال نایین (باختر ایران مرکزی) تحت تاثیر آبگون های حاوی CO2 و SiO2 در شرایط دما و pH متفاوت به مجموعه کربناتی - سیلیسی تحت عنوان لیستونیت تبدیل شده اند. بر اساس فراوانی کانی های کربناتی (دولومیت، منیزیت، آنکریت، کلسیت) و سیلیس سه نوع لیستونیت کربناتی, کربناتی - سیلیسی و سیلیسی حاصل شده اند. به طور کلی کانی کربناتی غالب در لیستونیت ها، منیزیت، دولومیت، دولومیت آهن دار و آنکریت بوده و کلسیت و کربنات های دیگر در مقادیر کم تر حضور دارند. فازهای سیلیس (شامل کوارتز، کلسدونی و چرت) همراه با مقادیر نادر کروم اسپینل، کلریت، هماتیت، گوتیت، اکتینولیت و پیریت نیز در لیستونیت ها حضور دارند. زمینه سیلیسی در لیستونیت سیلیسی حاوی مقادیر بالایی جیوه، نقره و آرسنیک است که نشان می دهد که این عناصر به صورت مجموعه های آرسنیدی در گرمابی های حاوی SiO2 حمل شده اند.

رخدادهای معدنی تنگستن (مس - قلع - روی) بووکی و آق بلاغ به ترتیب در 12 و 14 کیلومتری شمال باختری ازنا قرار دارند. این منطقه در زون ساختاری سنندج - سیرجان، در زیرپهنه ای با دگرشکلی پیچیده قرار گرفته است. تناوبی از سنگ های کربناتی، کوارتزیت و سنگ های آتشفشانی دگرگون (از جمله توف های دگرگون شده) به سن تریاس پسین، در این گستره ها مشاهده می شوند و کانی سازی تنگستن - مس به صورت چینه سان و چینه کران، در سنگ درونگیر سنگ آهک چرتی، دولومیتی و ماسه ای دگرگون رخ داده است. در این دنباله، نسبت حجمی سنگ های ته نشستی به آتشفشانی بیشتر است. پاراژنز کانی شناختی در این دو گستره به صورت پیریت، شئلیت، مگهمیت، لپیدوکروسیت، اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن و به ندرت کالکوپیریت، کالکوزیت و مالاکیت است. کانه زایی به صورت اولیه و دیاژنتیک و نیز به صورت رگچه های چینه کران مشاهده می شود. ماده معدنی، بافت های پراکنده دانه، عدسی شکل، جانشینی و پرکننده فضای خالی دارد. کانه زایی بر اثر رویدادهای دیاژنزی و دگرگونی ناحیه ای (رخساره با درجه پایین) تمرکز یافته است. بر پایه مقایسه ای که بین رخدادهای معدنی بووکی و آق بلاغ، با کانسارهای شناخته شده نوع نزدیک و دور از مرکز صورت گرفت، این دو رخداد معدنی، شباهت بیشتری با کانسارهای دور از مرکز دارند.

توده نفوذی لوکوگرانیتی - گرانودیوریتی در منطقه دره زرشک و حاشیه شمال غرب باتولیت شیرکوه، سازند نای بند و سنگستان را قطع کرده و باعث دگرگونی ضعیف و کانی سازی گرماب مس در سازند نفوذپذیر سنگستان شده است. کانی های شاخص عبارتند از مگنتیت، کالکوپیریت، پیریت، بورنیت، کالکوسیت و دیژنیت. به طور کلی منطقه مورد بررسی از واحدهای ته نشستی از کرتاسه زیرین تا زمان ما تشکیل شده است که با گستره ای از سنگ های آتشفشانی و نفوذی قطع شده اند. نفوذ گرانیتوئیدهای پورفیری میوسن در میان این واحدها به خصوص واحدهای آتشفشانی و آهک های کرتاسه باعث کانی زایی مس در نقاط مختلف این منطقه از جمله دره زرشک شده است. در دره زرشک چهار زون اکسید، آبشسته، برون زا و درون زا به ترتیب از سطح به عمق شناسایی شده اند. روند دگرسانی در دره زرشک با منطقه بندی مدل لاول و گیلبرت همخوانی دارد که شامل دگرسانی های پتاسیک، پروپیلیتیک و فیلیک می شود. هدف از این کار پژوهشی تعیین کانی ها، بافت و چگونگی تشکیل کانسار دره زرشک است.

منطقه مورد بررسی در زون ایران مرکزی، کمربند مس دار ارومیه - دختر (نوار دهج - ساردوئیه) و در 42 کیلومتری شمال شرق شهرستان شهر بابک، در استان کرمان قرار دارد. بر اساس بررسی های سنگ شناختی، این سنگ های آتشفشانی از تراکی آندزیت، آندزیت بازالت، آندزیت تا داسیت تشکیل شده اند. از نظر کانی شناسی سنگ های یادشده شامل پلاژیوکلاز، آمفیبول، بیوتیت و کوارتزند و نیز کلریت، کلسیت، اپیدوت و سریسیت کانی های ثانویه را شامل می شوند. بافت عمده در این سنگ ها پورفیری است. از دیدگاه ویژگی های ژئوشیمیایی، سنگ های منطقه جز سری آهکی - قلیایی هستند .نسبت Zr/Y در این سنگ ها بیشتر از 3 است که از این لحاظ با سنگ های آتشفشانی حواشی قاره ای فعال مشابه اند. بهنجاری منفی عناصر Nb, P و Ti و مثبت عناصر Pb و K در نمودارهای عنکبوتی نشان می دهد که سنگ های آتشفشانی منطقه با سنگ های آتشفشانی تشکیل شده در مناطق فرورانش و نیز تاثیر فرایند آلایش ماگمایی روی این سنگ ها همخوانی دارند. این سنگ ها از عناصر LILE و LREE غنی شدگی و از عناصر HFSE تهی شدگی نشان می دهند، که این ویژگی ها شاخصه سنگ های تشکیل شده در کمان های آتشفشانی مناطق فرورانش و حواشی قاره ای فعال اند.

در این مقاله روش های واکنش حالت جامد و سل ژل برای ساخت ابررسانای Bi1.66Pb0.34Sr2Ca2Cu3Ox با استفاده از اندازه گیری طیف پراش پرتو ایکس، آنالیز ساختاری با نرم افزار FullProf و پذیرفتاری مغناطیسی مورد بررسی قرار گرفت و با نمونه تهیه شده از شرکت آلدریچ مقایسه شده است.

پهن شدگی خطوط پراش را می توان بر حسب اندازه بلورک ها و چگالی دررفتگی ها تفسیر کرد. در این مقاله، از داده های پراش نوترون به دست آمده از اکسید سریم استفاده، و ریزساختار نمونه نانومتری تعیین و گزارش شده است. نتایج به دست آمده برای میانگین چگالی دررفتگی و میانگین اندازه سطحی بلورک ها با استفاده از گشتاورهای مرتبه دوم و چهارم با هم همخوانی ندارند. این ناهمخوانی دور از انتظار نیست زیرا محاسبات نظری و کارهای تجربی نشان داده اند در صورتی که نتوان از پهن شدگی ناشی از اندازه بلورک ها چشم پوشید، نتایج حاصل از گشتاور مرتبه دوم قابل اعتماد نبوده و باید از گشتاور مرتبه چهارم استفاده کرد.

در این مقاله خواص ساختاری و الکترونی از جمله ثابت شبکه، مدول حجمی، تراکم پذیری، بهینه سازی حجم، ساختار نوارهای انرژی و نیز چگالی حالت ها و چگالی ابر الکترونی نیمرسانای منیزیم سلنید (MgSe) در فاز مکعبی برای ساختار B1 مورد بررسی قرار می گیرند. محاسبات با استفاده از امواج تخت تقویت شده خطی با پتانسیل کامل، (FP-LAPW)، در چارچوب نظریه تابعی چگالی (DFT) و با استفاده از نرم افزار WIEN2k صورت گرفته است. نتایج به دست آمده یک گاف نواری مستقیم حدود 2.4eV در نقطه را نشان می دهد. همچنین یک ویژگی یونی را برای این ترکیب نشان می دهد، که از ویژگی های ترکیب های II-IV است و با نتایج تجربی و نظری به دست آمده از روش های دیگران سازگاری خوبی دارد.