طب سنتی اسلام و ایران
سال:1398 | دوره:10 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

سردبیر محترم: ایرانیان و یونانیان در ایجاد و تکوین پزشکی بر مبنای تجربه و دانش نقش اساسی داشته اند؛ اما دانشگاه و بیمارستان جندی شاپور در این میانه بنیان گراست. اعتلای جندی شاپور در دوران خسرو انوشیروان ( 531 تا 579 م) بود و وی برای پیشرفت آن کوشش فراوان نمود ( 1). قفطی در تاریخ الحکماء گوید: جندی شاپوریان محاسن پزشکی ملّت های مختلف را اخذ کرده و مطالبی بر آن افزودند به طوری که عده ای طب جندی شاپور را از طب یونانی و هندی برتر می دانستند. . . .

سابقه و هدف: شیوع بالای بیماری افسردگی در سال های اخیر و عدم درمان مناسب علی رغم تدابیر مختلف، دغدغه ی جدی حوزه ی سلامت روان است. علائم تشخیص افسردگی در منابع روان پزشکی را می توان با علائم برخی اختلالات قلب در طب سنتی که از عضو قلب منشاء می گیرند، نزدیک دانست؛ لذا آشنایی با عملکرد عضو قلب از دیدگاه طبی ابن سینا می تواند آغازی بر شناخت رابطه ی قلب و افسردگی و کمکی به پیشگیری از این بیماری باشد. مواد و روش ها: در این مطالعه که یک بررسی مروری و کتابخانه ای است به بررسی رابطه ی عملکرد قلب و افسردگی از دیدگاه حکیم ابن سینا بر اساس کتاب قانون ابن سینا، پرداخته شده است. همچنین منابع مرتبط با موضوع در طب نوین از پایگاه های دادهPubMed/MEDLINE, Scopus و Google Scholar جستجو و در انتها یافته ها با هم مقایسه و بحث و بررسی شدند. یافته ها: در این مطالعه با برقراری ارتباط بین عملکرد قلب و استعداد بروز بیماری افسردگی، تقویت قلب از طرق مختلف و بهبود عملکرد آن به عنوان راهکار هایی برای کاهش بروز افسردگی معرفی شده اند. نتیجه گیری: عوامل تقویت کننده ی عملکرد قلب از جمله عضله ی قلب و روح حیَوانی می توانند در پیشگیری و درمان افسردگی مؤثر باشند.

سابقه و هدف: مراحل مختلف تکوین جنین، برای قرن ها از مجهولات و معماهای بشر به شمار می رفت. نظرات و تألیفات دانشمندان طب ایرانی به گونه ای بوده است که اکنون نیز با وجود پیشرفت های شگفت آور در علم جنین شناسی همچنان قابل توجّه بوده و می تواند منبع مهمی برای پژوهش در علوم امروزی باشد. در این ارتباط پژوهش حاضر با هدف «بررسی مراحل تکوین جنین از دیدگاه دانشمندان طب ایرانی قرن 3 تا 14هجری قمری و علم جنین شناسی» انجام شد. مواد و روش ها: این پژوهش یک مطالعه ی کیفی تحلیل محتوا از نوع سوماتیو (Summative qualitative content analysis) است که با تمرکز بر کتب مرجع و مهم طب ایرانی با کلیدواژه های طب ایرانی، جنین و تکوین جنین انجام داده شده است. همچنین برای دستیابی به یافته های نوین، پس از جست وجوی کلیدواژه ها به زبان لاتین و عربی در پایگاههای Scopus, PubMed, SID, Noormags, و Google Scholar، تمامی یافته ها کدگذاری، طبقه بندی، مقایسه و در نهایت مکتوب شدند. یافته ها: در متون طب ایرانی مراحل تکوین جنین به هفت دوره تقسیم می شود: احاله ی اولی، دوره ی ماء یا نطفه؛ احاله ی ثانیه، مخلقه؛ احاله ی ثالثه، علقه؛ احاله ی رابعه، مضغه؛ احاله ی خامسه، ذکوری و اناثی؛ احاله ی سادسه، خلقت تمامی اعضاء و کامل شدن صورت جنین؛ احاله ی سابعه، نفخ روح؛ که بر اساس مبانی و مفاهیم طب ایرانی بیان شده، با مراحل زایگوتیک، رویانی و جنینی در منابع پزشکی نوین مغایرتی ندارد. نتیجه گیری: با توجه به کلی نگر بودن طب مکمل و دقت نظر دانشمندان طب ایرانی، چه بسا با مطالعات دقیق تر در این آثار بتوان نظریه های جدیدی از کمیت و کیفیت مراحل تکوین جنین ارائه داد.

سابقه و هدف: از آنجایی که دوران شیردهی از اهمیت زیادی برخوردار است، مرحله ازشیرگرفتن کودک نیز جزو مراحل حساسی از زندگی مادر و کودک به شمار می رود. بی توجهی به این مرحله از زندگی کودک می تواند تأثیرات عمیقی بر سلامت جسمی و روانی کودک و حتی مادر داشته باشد. مواد و روش ها: این مطالعه به روش مروری-توصیفی انجام و مطالب مربوط به مرحله ازشیرگرفتن کودک در متون طب نیاکان بررسی شده است. به این منظور هفت کتاب از معتبرترین منابع مکتوب طبی نیاکان شامل قانون ابن سینا، ذخیره خوارزمشاهی، کامل الصناعه، خلاصه الحکمه، الحاوی، اکسیر اعظم و مفرح القلوب انتخاب شدند. کلیدواژه های پستان، ثدی، مرضعه، شیر مادر و فطام در منابع طب سنتی و کلیدواژه هایMilk Production، Lactation، Weaning، Breastfeeding در پایگاه های اطلاعاتی علمی شامل Google Scholar, PubMed و SID به دو زبان فارسی و انگلیسی جست وجو و مطالب مربوط به نحوه ازشیرگرفتن استخراج و جمع بندی شدند. یافته ها: در متون طب سنتی ایران به مرحله ازشیرگرفتن کودک، "فطام" گفته می شود. حکمای طب ایرانی معتقد بودند بهترین زمان ازشیرگرفتن کودک از مادر، حدود یک سال و نُه ماه تا دو سالگی و بهترین فصل فطام، بهار و سپس پاییز است و ازشیرگرفتن در گرمای تابستان و سرمای زمستان را توصیه نمی کردند. به هنگام ازشیرگرفتن باید توجه کرد که کودک دچار کم آبی نشود؛ لذا توصیه به مصرف مقدار کافی مایعات از جمله آب خیار، دوغ و شیره خرفه می شود. همچنین تدابیر پیشگیری از گرمازدگی به همراه بستن حنا به کف دست، پا و سر توصیه می شود. نتیجه گیری: مطالعه متون طب سنتی ایران و بهره گیری از مطالب توصیه شده حکما (البته پس از به روز رسانی مطالب) در کنار روش های امروزی شاید بتواند در مدیریت بهتر مرحله از شیرگیری کودک با کمترین آسیب روحی و جسمی و با توصیه های تخصصی برای هر فرد، متناسب با هر فصل، غذاهای مناسب و سایر توصیه های بی ضرر کمک کننده باشد.

سابقه و هدف: سوءهاضمه شکایت شایعی است که علل زیادی مانند علل گوارشی و دارویی و. . . می تواند مسبب آن باشد. در بیشتر بیماران مراجعه کننده با نشانه های مختلف سوء هاضمه، هیچ گونه اختلال ساختاری توجیه کننده علائم دیده نمی شود؛ به همین دلیل این اختلال در مطالعات نوین، سوءهاضمه عملکردی نامیده می شود. در طب ایرانی به اختلالات هضمی اهمیت فراوانی داده می شود. هدف این مطالعه، علت شناسی اختلالات هاضمه از منظر طب ایرانی است. مواد و روش ها: این تحقیق، یک بررسی متون است که حاصل جستجو در کتاب های معتبر طب سنتی ایران در محدوده زمانی هشتصد سال (از قرن چهارم تا قرن دوازدهم هجری قمری) است. در ابتدا مطالب مرتبط با اختلالات هاضمه با کلیدواژه های هضم و سوء هضم استخراج شد. سپس بعد از طبقه بندی اطلاعات و تحلیل محتوایی بین یافته های طب سنتی و مطالعات نوین، مقایسه و مطالعه ی تطبیقی انجام شد. یافته ها: علل اختلالات هاضمه بر اساس طب سنتی ایران به علل داخل بدنی و خارج بدنی تقسیم می شود که با علل موجود در مطالعات جدید مشابهت زیادی دارد. در بررسی اشکال آسیب شناسی اختلالات هاضمه از منظر طب سنتی مشخص شد که اشکال مختلف این اختلالات شامل تأخیر حرکت معده، تسریعی، تشنجی و شکل ارتعاشی بافت معده است. نتیجه گیری: علل سوء هاضمه در کتب طب سنتی به نحوی مورد تأیید مطالعات روز است. بررسی تطبیقی در مورد عوامل ایجادکننده ی اختلالات هاضمه، نشان دهنده وسعت دانش و توجه به جنبه های مختلف سلامت انسان از دیدگاه طب سنتی ایران است. در این دیدگاه علل مختلف غذایی، روحی، روانی و عضوی می تواند سبب ایجاد این شکایت شایع شود.

سابقه و هدف: طب ایرانی، بر پایه فلسفه و مبانی خاص خود، مجموعه ای از علوم نظری و عملی است که از سوی حکمای ایرانی در قرون مختلف با هدف حفظ سلامت، پیشگیری و درمان بیماری ها به کار گرفته می شده است. نکته درخور تأمل این است که ایرانیان در تکامل طب دنیای قدیم در مقایسه با سایر مکاتب طبی، تأثیری به سزا داشته اند؛ به طوری که حکیمان ایرانی با اخذ دانش پزشکی از عالمان مشرق و مغرب زمین، داشته های بسیاری بر این دانش افزودند. تا کنون مقالات فراوانی در خصوص طب نظری و عملی ایران نگاشته شده است، اما طب ایرانی، مانند یونانی، چینی و هندی در جایگاه یک «مکتب» شناخته شده مطرح نیست و چنین می نماید که طب ایران دنباله روی دیگر تمدن های طبی بوده است و تا کنون تعریف مورد قبولی از مکتب طب ایرانی و شاخصه های آن ارائه نشده است. مواد و روش ها: این پژوهش که به روش کتابخانه ای انجام گرفته است، به معرفی و شناسایی مهم ترین شاخصه های مکتب طب ایرانی پرداخته است، تا از این رهگذر هدف مقاله که بررسی شاخصه های طب ایرانی به عنوان یک مکتب طبی است، تبیین و مشخص شود. یافته ها: طب ایرانی یکی از مکاتب تأثیرگذار در دانش پزشکی است که جایگاه والایی در شکوفایی علم در جهان باستان داشته است که خود دارای عناصر مستقل است و بنا بر شواهد تاریخی طب از ایران به یونان منتقل شد. بر اساس شاخصه های مشترک مکاتب مختلف علمی، از مهم ترین عناصر تشکیل دهنده طب ایرانی به پیشینه فلسفی، آموزش پزشکی، روش علمی بالینی و پیشروان و آثار طبی می توان اشاره کرد. نتیجه گیری: نگاهی در نتایج این مقاله که رویکردی توصیفی-تحلیلی دارد، با توجه به یافته ها و تطبیق آن ها با اصول یک مکتب طبی، می توان گفت طب ایرانی شاخصه های یک مکتب طبی مستقل را داراست.

سابقه و هدف: استفاده از گیاهان به منظور درمان بیماری ها، با تاریخ زندگی بشر هم زمان بوده است. زیتون یکی از قدیمی ترین گیاهان منطقه مدیترانه و به ویژه خاورمیانه است. از مهم ترین خواص زیتون پیشگیری از بیماری های قلبی، کاهش درد مفاصل و پیشگیری از پوکی استخوان است. استفاده از زیتون در اسلام سفارش شده و در قرآن 7 مرتبه از آن یاد شده است. تحقیق حاضر با هدف ثبت دانش بومی مردم محلی روستای جوبن در شهرستان رودبار استان گیلان در زمینه ی استفاده، علاقه و شناخت از گیاه زیتون صورت گرفته است مواد و روش ها: روش تحقیق مقطعی-تحلیلی و ابزار اصلی پژوهش، پرسش نامه محقق ساخته با 10 گویه عمومی و 9 گویه تخصصی بود که روایی محتوایی آن با نظر متخصصان و پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به میزان 0/933 به تأیید رسید. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 305 نفر محاسبه شد که به صورت تصادفی در محله های مختلف روستای جوبن در سال 1398 توزیع شد. به منظور تحلیل داده ها نرم افزار SPSS استفاده شد. یافته ها: بر اساس نتایج، مردم به آگاهی از اثر درمانی زیتون و فرآورده های آن و نیز مصارف خوراکی و بهداشتی آن تأکید کرده و از زیتون و روغن و صابون آن برای درمان و از فرآورده های مختلف آن به عنوان خوراک استفاده می کردند. بیشترین کاربرد مردم منطقه از روغن زیتون برای تسکین دردهای مفصلی، رفع یبوست شدید، دفع سنگ های صفراوی و جلوگیری از ابتلا به ناراحتی های قلبی و از جوشانده برگ آن برای کاهش قند خون بود. نتیجه گیری: بنابراین می توان دریافت مردم روستای جوبن دانش غنی در ارتباط با استفاده زیتون دارند که منطبق با کاربردهای به اثبات رسیده آن در طب مدرن است. این آگاهی از نسل ها قبل در منطقه وجود داشته است و به عنوان بخشی از سرمایه ملی و میراث فرهنگی این منطقه است.