بیماریهای گیاهی
سال:1394 | دوره:51 | شماره:3 |تعداد مقالات:13

ویروس رگبرگ زرد نکروتیک چغندرقند (Beet necrotic yellow vein virus, BNYVV) در چغندرقند بیماری مهم و خطرناکی بنام ریشه ریشی (root beardiness) یا ریشه گنائی (rhizomania) ایجاد می کند و دارای گسترش زیادی در اکثر نقاط دنیا است. این ویروس دارای چند قطعه آر ان ای ژنومی می باشد و آران ای شماره 3 آن یک پروتئین 25 کیلودالتونی که مسوول بیماری زایی در گیاه چغندرقند است را رمز گذاری می کند. موقعیت های آمینواسیدی 67 و 68 این پروتئین نقش مهمی در شکستن مقاومت ارقام مقاوم دارند. در این مطالعه p25 در سه جمعیت BNYVV از مغان، لرستان و فارس در ارقام حساس و مقاوم چغندرقند مورد بررسی قرار گرفت. دو جمعیت لرستان و فارس در چهار گذرش پیاپی به ارقام مقاوم و حساس مایه زنی شدند و ژن p25 ویروس در آنها بررسی شد. بر اساس نتایج حاصله انتقال پیاپی ویروس در گیاهان مقاوم منجر به تغییراتی در موقعیت های آمینواسیدی 30، 49، 67، 68، 129، 163 و 198 در p25 شد، در حالی که در گیاهان حساس تغییرات آمینواسیدی دیده نشد. بیشتر تغییرات تتراد (آمینواسیدهای 70-67) در موقعیت آمینواسیدی 67 مشاهده گردید. وجود بیوتیپ P در مغان و لرستان تشخیص داده شد. از آنجا که انتخاب تحت فشار ارقام مقاوم می تواند نقش مهمی در ظهور بیوتیپ P ایفا کند، بنابراین حضور بیوتیپ P در دو منطقه در ایران ممکن است به علت کشت ارقام مقاوم بوده باشد. برخی پارامترهای تکاملی و موتیف های p25 مورد بحث قرار گرفته است.

قارچ های متعلق به جنس Trichoderma از مشهورترین و موثرترین عوامل کنترل بیولوژیک بیماری های گیاهی هستند. به دلیل اهمیت سویه های تریکودرما در کشاورزی و کمبود اطلاعات در زمینه اکولوژی و دینامیک جمعیت آن ها در زیستگاه های طبیعی کشور، در این تحقیق، تغییرات جمعیت جدایه های تریکودرما در شالیزار و ارتباط آن با عوامل زنده (رقابت میکروبی) و غیرزنده (رطوبت، pH، EC، میزان ماده آلی خاک و نیز میزان بارش و درجه حرارت) مورد مطالعه قرار گرفت. نمونه برداری به صورت ماهانه به مدت یک سال، از عمق 15 سانتی متری خاک سه مزرعه برنج در مناطق مختلف شهرستان آمل انجام شد. جهت جداسازی میکروارگانیسم ها از روش کشت سری رقت روی محیط کشت های انتخابی و عمومی استفاده شد. جمعیت تریکودرما،قارچ و باکتری کل به ترتیب 1.1´101-1.1´103، 1.7´103-3.1´104 و 2.2´104-6.5´105 واحد تشکیل دهنده پرگنه در هر گرم خاک شالیزار (cfu/g) محاسبه شد. نقطه اوج اول جمعیت تریکودرما در اواخر فصل بهار و نقطه اوج دوم در فصل پاییز بود و در زمستان این جمعیت کاهش یافت. آنالیز رگرسیونی چند متغیره نشان داد که جمعیت تریکودرما در سطح احتمال %1 با رطوبت و هدایت الکتریکی خاک رابطه معنی دار مثبت و با جمعیت کل قارچ ها رابطه معنی دار منفی دارد. با سایر فاکتورها رابطه معنی داری مشاهده نشد.

در طبیعت گیاهان در معرض طیف وسیعی از میکروب ها که باعث بروز بیماری ها و یا بهبود رشد و کمک به گیاه جهت غلبه بر تنش های زنده و غیر زنده می شوند قرار می گیرند. مهم ترین میکروب های مفید، گونه های تریکودرما و سودوموناس های فلورسنت می باشند. در این تحقیق اثر سویه های Pseudomonas sp. Ps14 و Trichoderma harzianum Tr6 که از فراریشه خیار جداسازی شده و قادر به القاء مقاومت در این گیاه بودند، بر سیستم ایمنی خیار با ارزیابی کمی تغییرات بیان ژن های دفاعی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیان ژن های دفاعی بتا-1 و 3-گلوکاناز و کیتیناز به طور گذرا بعد از مایه زنی ریشه ها با این میکروب های مفید افزایش می یابند. افزایش بیان گذرای ژن های PR1 و LOX1 نیز پس از مایه زنی با Tr6 و ترکیب آن با Ps14 دیده شد. در حالی که مایه زنی با Ps14 فقط افزایش بیان LOX1 را در پی داشت. این یافته ها دلالت بر این دارد که در ابتدا سیستم دفاعی گیاه در مقابل این میکروب های مفید فعال شده و سپس این میکروب ها با سرکوب سیستم دفاعی گیاه ارتباط همیاری با گیاه برقرار می کنند.

جهت بررسی تاکسونومیکی گونه Valsa sordida، عامل بیماری شانکر درختان، تعداد 125 نمونه گیاهی آلوده در طی سال 1387 از استان گلستان جمع آوری گردیدند. بر اساس ویژگی های ریخت شناختی، از بین 49 جدایه قارچی به دست آمده، 35 جدایه به گونه V. sordida تعلق داشتند. تعداد 12 جدایه از لحاظ ویژگی های ریخت شناختی مرحله غیرجنسی تا حدودی به گونه C. chrysosperma شباهت داشتند و Cytospora sp.1 نامیده شدند. یک جدایه (از Populus deltoids) نیز به لحاظ ویژگی های ریخت شناختی تا حدودی به گونه V. sordida شباهت داشته و Valsa sp.1 نامیده شد. یک جدایه دیگر از (Ficus elastica) نیز به لحاظ ویژگی های ریخت شناختی از گونه C. chrysosperma متمایز و به گونه Cytospora ribis نزدیک بود و Cytospora sp.2 به آن اطلاق گردید. به منظور ارزیابی فیلوژنی جدایه های منتخب، نواحی ITS1-5.8S-ITS2 از rDNA هسته ای در 14 جدایه (پنج جدایه متعلق به گونه C. chrysosperma، هفت جدایه متعلق به Cytospora sp.1، یک جدایه متعلق به Valsa sp.1 و یک جدایه متعلق به Cytospora sp.2)، تعیین توالی گردیدند و به همراه 32 توالی مربوطه از بانک ژن مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از بررسی مولکولی و گروه بندی جدایه های قارچی منتخب، با تنوع مشاهده شده در صفات ریخت شناختی منطبق بود

نماتود ریشه گرهی از مهم ترین نماتودهای انگل گیاهی با دامنه وسیع میزبانی است. با توجه به خطرات سموم، استفاده از روش های غیرشیمیایی، از جمله مهار زیستی در مبارزه با آفات و بیماری های گیاهی ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش، اثر دو عامل کنترل زیستی Metarhizium anisopliae و Pseudomonas fluorescens CHA0 بر نماتود Meloidogyne incognita به طور جداگانه و به طور توام، در چند آزمایش مطالعه گردید. در آزمون غیرفرار تعیین اثر بازدارندگی باکتری بر قارچ، مشخص شد که باکتری بر قارچ اثر بازدارنده نداشت. در بررسی های آزمایشگاهی اثر سوسپانسیون و عصاره کشت این عوامل، بیشترین اثر کشندگی بر لارو سن دوم در تیمار مخلوط عصاره کشت هر دو عامل با قریب %95 و در درجه دوم، در تیمار عصاره کشت باکتری با حدود %80 مرگ و میر، مشاهده گردید. بیشترین کاهش تفریخ تخم (98-93 درصد) نیز در تمامی تیمارهایی که عصاره کشت یک یا هر دو عامل موجود بودند، مشاهده شد. در مقایسه اثر روش های کاربرد این عوامل، در تیمارهایی که خیساندن خاک با سوسپانسیون قارچ صورت گرفت، شاخص های رشدی گیاه به میزان قابل توجهی بهبود یافتند و شاخص های نماتود نیز به مقدار قابل توجه کاهش داشتند، به طوری که در آزمایش اثر تلفیقی عوامل کنترل زیستی در شرایط گلخانه، در تیمار افزودن فرم تجاری قارچ به خاک و خیساندن خاک با سوسپ‍انسیون اسپور، شاخص های رشدی گیاه در بهترین وضعیت قرار داشتند و همین تیمار نیز به میزان قابل توجهی موجب کاهش شاخص های نماتود شد، به طوری که تعداد گال در گیاه تا %30 و فاکتور تولیدمثل تا حدود %75 کاهش یافت. این مقاله اولین گزارش از اثر نماتودکشی قارچ M. anisopliae بر نماتود ریشه گرهی M. incognita می باشد.

اعضای جنس Septoria رایج ترین گونه های قارچی عامل بیماری لکه برگی درختان صنوبر و یکی از خسارت زاترین بیمارگرهای اندام های هوایی این درختان می باشند. با وجود شیوع این بیماری در منطقه شمالغرب ایران، هویت گونه های Septoria دخیل در این بیماری ناشناخته باقی مانده اند. هدف از انجام این تحقیق شناسایی گونه های Septoria عامل بیماری لکه برگی درختان تبریزی در استان آذربایجان شرقی و بخش هایی از استان های آذربایجان غربی و اردبیل بر اساس صفات ریخت شناختی و داده های مولکولی بود. برای این منظور، در طول تابستان 1392 از برگ های آلوده گونه های جنس Populus که عمدتا گونه P. nigra یا شالک بودند، نمونه برداری صورت گرفت و بعد از جداسازی و خالص سازی جدایه های متعلق به جنس Septoria، شناسایی جدایه ها بر اساس ویژگی های ریخت شناختی و آغازگرهای اختصاصی معرفی شده برای دو گونه S. populi و S. populicola انجام گرفت. نتایج مطالعات ریخت شناختی نشان داد که گونه S. populi تنها گونه دخیل در بیماری لکه برگی سپتوریایی روی گونه های جنس Populus در مناطق نمونه برداری شده می باشد. در آزمون PCR به وسیله آغازگرهای اختصاصی گونه S. populi قطعه ای به طول 439 جفت باز از تمامی جدایه های Septoria تکثیر شد، در حالی که قطعه اختصاصی (به طول 329 جفت باز) S. populicola با استفاده از آغازگرهای اختصاصی این گونه در هیچ یک از جدایه ها تکثیر نشد. بنابراین، گونه S. populi به عنوان تنها عامل بیماری لکه برگی سپتوریایی درختان جنس Populus در مناطق مورد مطالعه شناسایی شد. آزمون بیماری زایی جدایه های منتخب با استفاده از روش برگ بریده روی گونه P.nigra انجام گرفت و نتایج بررسی نشان داد که همه جدایه های بدست آمده بر روی رقم نیگرا بیماری زا بودند.

ویروس موزائیک معمولی لوبیا (Bean common mosaic virus, BCMV)، ویروس موزائیک معمولی بافت مرده لوبیا (Bean common mosaic necrosis virus, BCMNV) و ویروس موزائیک خیار (Cucumber mosaic virus, CMV) از ویروس های بذربرد لوبیا می باشند که به طور جدی باعث افت کمی و کیفی این محصول می شوند. بدلیل وجود گزارش های متعدد از آلودگی مخلوط لوبیا با این سه ویروس، معرفی روشی دقیق، سریع و حساس برای ردیابی همزمان CMV، BCMV و BCMNV در گیاه لوبیا می تواند نقش مهمی را در جلوگیری از انتشار ویروس و گسترش خسارت آنها و نیز غربال گیاهان سالم داشته باشد. در پژوهش حاضر برای ردیابی همزمان BCMV، BCMNV، CMV و نیز ژن 18s rRNA بعنوان کنترل داخلی، روش Multiplex RT-PCR استفاده شد. برای این منظور ابتدا لوبیای آلوده به این سه ویروس توسط DAC-ELISA ردیابی شد. آران آ کل استخراج و سپس cDNA با استفاده از آغازگرهای تصادفی شش نوکلئوتیدی ساخته شد. واکنش پی سی آر با استفاده از آغازگرهای اختصاصی برای هر ویروس و کنترل داخلی بصورت جداگانه و یا در ترکیب با یکدیگر بطور موفقیت آمیز قادر به تکثیر قطعات در حدود 470 جفت بازی برای BCMV، حدود 500 جفت بازی برای کنترل داخلی، حدود 704 جفت بازی برای BCMNV و حدود 870 جفت بازی برای CMV گردیدند. این روش قابلیت ردیابی این سه ویروس را در 100 نانوگرم از آر ان ای کل دارد.

Phytophthora drechsleri که قبلا در بسیاری از کشورها از جمله ایران به عنوان عامل بوته میری کدوییان گزارش شده بود، از لحاظ ریخت شناسی و نیاز دمایی باP. melonis ، عامل دیگر بوته میری کدوییان، تفاوتی ندارد. هدف اصلی این پژوهش بررسی بیماری زایی دو گونه P. drechsleri و P. melonis نسبت به ارقام مختلف جالیز در شرایط گل خانه بود. 87 رقم مختلف کدوییان شامل: خیار، طالبی، خربزه، کدو و هندوانه از مناطق مختلف مورد بررسی قرار گرفت. گیاهان دو ماهه، با مایه چهار هفته ای دو گونه فوق که بر روی ورمیکولایت و عصاره دانه شاهدانه رشد یافته، مایه زنی شدند و تا دو ماه پس از مایه زنی مورد بررسی قرار گرفتند. بررسی نتایج نشان داد که هیچ یک از ارقام جالیزی مایه زنی شده با P. drechsleri بیمار نشدند و تفاوتی با شاهد نداشتند. اما اغلب کدوییان مایه زنی شده با P. melonis نشانه های آلودگی را نشان دادند. بنابراین P. melonis به عنوان یکی از عوامل بوته میری در کدوییان ایران معرفی می گردد. نتایج بررسی واکنش این ارقام به P. melonis نشان داد که، ارقام طالبی حساس تر از سایر ارقام جالیزی هستند. ارقام خربزه و خیار هم حساسیت نسبی به P. melonis دارند و ارقام کدو و هندوانه نیز مقاومت بیشتری نسبت به سایر ارقام به P. melonis نشان می دهند.

سفیدک پودری از بیماری های مهم گوجه فرنگی در مزارع و گلخانه های دنیا محسوب می شود و در ایران گونه Leveillula taurica به عنوان تنها عامل این بیماری گزارش شده است. طی مطالعه قارچ های تیره Erysiphaceae در استان اردبیل، برگ های گوجه فرنگی با علایم سفیدک پودری از گلخانه ای در شهر اردبیل جمع آوری و جدایه ها بر اساس ویژگی های ریخت شناختی مورد شناسایی اولیه قرار گرفتند. سپس DNA ژنومی قارچ به روش Chelex 5% استخراج گردید و ناحیه ITS از rDNA با آغازگرهای ITS1 و ITS4 تکثیر و توالی یابی شد. بر اساس مشخصات ریخت شناسی و توالی یابی ناحیه ITS-rDNA، این قارچ به عنوان گونه Pseudoidium neolycopersici (Syn: Oidium neolycopersici) شناسایی شد. بدین ترتیب، این گونه برای اولین بار به عنوان عامل سفیدک پودری گوجه فرنگی (Lycopersicon esculentum) در ایران معرفی می شود. گونه P. neolycopersici یکی از مهم ترین عوامل مولد سفیدک سطحی گوجه فرنگی در سراسر دنیا است و پیدایش آن در ایران تهدید جدیدی برای کشت گوجه فرنگی در کشور می باشد.

کشت انواع صیفی و سبزی از جمله انواع کلم در مزارع سبزی اطراف تبریز، شمال غرب ایران (با مشخصات جغرافیایی38o 06’ N, 46o 15’ E, ، دمای 6.6-20 درجه سانتی گراد و خاک ماسه ای لومی) قدمت طولانی دارد. نماتد سیستی کلم، Heterodera cruciferae Franklin, 1945، به عنوان یکی از عوامل بیمارگر گیاهی روی کلم قمری (Brassica oleracea L. var. gongylodes) و کلم برگ (Brassica oleracea L. var. captita alba) در این منطقه شناسایی و گزارش شده است. علاوه بر دو گیاه فوق brussels sprouts، کلم گل، کلم بروکلی، هویج، Alyssum maritimum، Crambe maritime، Cheiranthus allionii، C. cheiri،Iberis umbellate ، Lepidium sativum،Raphanus sativus ، Sinapis alba، Lamium album، L. purpureum، Stachysannua، Alyssum montanum، Lunaria annua، Moricandia arvensis، M. sonchifolia، ترب، نخود، سیب زمینی، Annonas quamosa، چغندرقند و چغندرلبویی نیز به عنوان میزبان های این نماتد گزارش شده اند. در طول سال زراعی 1391، طی مراحل بررسی چرخه زندگی نماتد سیستی کلم روی میزبان های اصلی آن در تبریز، از گیاهان زراعی مختلف منطقه و انواع علف های هرز موجود در مزارع نمونه برداری شد و آلودگی آن ها به نماتد سیستی کلم مورد بررسی قرار گرفت. ریشه های گیاهان جهت وجود این نماتد و مراحل مختلف زیستی آن با محلول لاکتو گلیسیرین-اسید فوشین رنگ آمیزی و با استفاده از استرئومیکروسکپ بررسی شدند.

سپتوریوز پسته از بیماری های مهم پسته در برخی از کشورهای دنیا است و توسط گونه های مختلفی ایجاد می شود. گونه Septoria pistacina از کشورهای حوزه مدیترانه و اخیرا از استان گلستان گزارش شده است (Aghajani et al. 2009. Austr. Plant Dis Notes 4:29-31).