آموزه های حدیثی
سال:1399 | دوره:4 | شماره:7 |تعداد مقالات:7

درکتاب علل الشرایع روایتی به نقل از امام صادق (ع) وارد شده با این مضمون که «خداوند عز و جل موجودى را مبغوض تر از احمق نیافریده زیرا محبوب ترین اشیاء که عقل باشد را از او گرفته است. . » درظاهر حدیث، منافاتی وجود دارد، چگونه می شود که خداوند نسبت به فرد احمق بغض داشته باشد در حالی که خودش او را احمق آفریده است؟ ! واکاوی سندی حدیث بیانگر اینست که سند حدیث مرسل و معنن بوده و وثاقت یکی از راویانش نیز مشخص نیست. همچنین بررسی محتوایی و تحلیل واژگان حدیث حاکی از معنایی متفاوت از فهم رایج آن است وبیانگر اینکه: «احمق» فردی است که عقل خود را بکار نبندد نه کسی که به او عقل اعطا نشده باشد. معنای واژه« سلب» نیز موید آنست زیرا گرفتن یک چیزبعد از اعطاء آن معنا پیدا می کند نه قبل آن. بعلاوه «بغض» بدون دلیل با عدالت خداوند و آیات قرآنی ناسازگار بوده و عقل سالم نیز آن را نمی پذیرد. بنابراین بغض الهی نسبت به احمق دلیلی داشته و آن دلیل اینست که او نعمت عقلی که خدا به او داده را به کار نبسته و با هوسرانی آن را تباه کرده است.

نسبت کاستی ایمان به زنان در خطبه هشتاد نهج البلاغه، به ظاهر حکایت از نقص استعدادی زنان در رسیدن به کمال دارد. خصوصا آنکه کاستی ایمان آنها به کناره گیری از نماز در هنگام عادت ماهانه مستند شده است. از آنجا که مهم ترین کمال در اندیشه دینی تقرب به خداوند و دستیابی به ایمان کامل است، نقص ایمان زنان به معنای نفی برابری زن و مرد در ارزشمندی خواهد بود و متن یاد شده، حکایت از نقص توان زن در رسیدن به حقیقت ایمان دارد. از این رو بررسی این پرسش، از اهمیت بسیار برخوردار است که معنای این روایت چیست. ایمان چه معنایی دارد و نقش عمل به تکالیف در ایمان چقدر است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی بر پایه فرضیه صدور روایت، اعتنا به ظاهر آن و توجه به آیات و روایات دیگر مبنی بر عدم فرق بین زن و مرد در قبول عبادات، به اظهار نظر پیرامون این روایت پرداخته است. زنان به علت دوری از نماز و روزه در بعضی از روزها، دچار نقص در ایمان هستند. از طرفی امکان جبران این نقص برای زنان وجود دارد. به همین خاطر تعارضی با قرآن یا سائر روایات ندارد.

حماسة بی مانند عاشورا از همان نخستین روزهای اتفاق، چون خورشیدی برآمده، لحظه لحظه بر نورانیتش افزوده شد؛ هر چند سمت وسویی که دشمنان برای آن ترسیم کرده بودند خاموش کردن یا بی فروغ کردن این نور الهی بود؛ اما خداوند خواست نورش را کامل کند. آنچه جای شگفتی دارد این است که پیش بینی آینده این حادثه در شرائطی انجام شد که شواهد و قراین بر خلاف این پیش بینی بود. یکی از گزاره هایی که معجزه گونه ماندگاری این رخداد بزرگ را پیش گویی کرده، حدیث «إِنّ لِقَتْ لِ الْ حُسَیْ نِ حَرَارَةً فِی قُلُوبِ الْ مُؤْ مِنِینَ لَاتَبْ رُدُ أَبَداً» است که در لسان امام صادق (ع) به پیامبر اکرم (ص) نسبت داده شده است. یافته این جستار با روش توصیفی-تحلیلی و تکیه بر منابع کتابخانه ای در واکاوی حدیث، نشان می دهد هرچند سند حدیثِ مذکور، بر پایه وثوق مخبری، در اصطلاح ضعیف ارزیابی می شود اما محتوای آن، نه تنها همسو و هماهنگ با معارف قرآن و سنت است بلکه خبردادن معجزشیم آن از آینده و تحقق کامل آن، نشان از ارتباط گوینده این سخن با منبع علم غیبی الهی دارد.

از آنجا که تاکنون تحقیقی برای جمع آوری و تحلیل نظام روایات محاسبه نفس صورت نگرفته است، پژوهشِ پیشِ رو در جهت رفع این نقیصه، سامان یافته است. احادیث از نظم جامعی در محاسبه نفس برخوردارند و اجزاء مختلف این نظام در یک نگاه کلی، از این قرار است که برخی از روایات، یادآور اهمیت محاسبه بوده و برخی با اشاره به فوائد آن، انسان را به سوی محاسبه ترغیب می کنند و برخی دیگر نیز دستورالعمل چگونگی پرداختن به آن را توضیح می دهند. روایات پیرامون محاسبه نفس را می توان در چهار بخش کلی، دسته بندی و تحلیل نمود. دسته ای از روایات، «محاسبه نفس» را به خاطر رهایی از سختی های محاسبه اعمال انسان در قیامت، سفارش می کنند و دسته ای دیگر، نتایج و آثار معنوی و چشم گیر محاسبه نفس را مورد تأکید قرار می دهند. دسته سوم، به رنگ و روی به شدّت شیعیِ محاسبه نفس پرداخته است. و دسته چهارم که در این میان، از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است، روایاتی است که هر کدام، متضمّن نکاتی پیرامون دستور العمل چگونگی پرداختن به محاسبه نفس است. با تألیف و تنسیق منسجم این روایات می توانیم به فهم بهتر و نظام مندتری از نگاه شریعت به محاسبه نفس برسیم.

کار در سیره و آموزه های حضرت امام رضا «علیه السّلام» جایگاه والایی دارد و آن حضرت در رفتارهاى معیشتی خود اعم از تولید، پس انداز، سرمایه گذارى ، مصرف و مشارکت هاى اجتماعى ، بیشینه کردن کمک با کمترین هزینه، راه چگونه زیستن انسان و چگونه ساختن جامعه اى آباد، مرفه و عادلانه را به بشریت مى آموزد. در این جستار یادگیری احکام و آداب تجارت، خویشتنداری از سود حرام، پایبندی به تعهدات و شفافیت قرارداد از احکام لازم فعالیت بازرگانی و نیز توکل و استعانت از خداوند، پرهیز از تنبلی و کم کاری و در عین حال قناعت و رضایت از آن چه برای انسان مومن رخ می دهد، داشتن اخلاق نیک، صداقت و استحکام در انجام کار، حس تعاون، تدبیر در انجام کار و کار آفرینی به عنوان آداب فعالیت بازرگانی، مورد مطالعه قرار گرفته است. هم چنین الگوهای رفتارى آن حضرت در زمینه کار و روایات متعدد نقل شده از وی، نشان می دهد که هدف نهایى و بنیادى ترین اصل زندگى «جلب خشنودى خدا و خوف از عذاب او» است و رعایت این آداب ضمن تامین نیاز مادی انسان و جامعه و تامین بهداشت روان آن، در وصول انسان به هدف عالی از خلقت وی موثر است.

تبیین و آموزش «اخلاق» فلسفه بعثت خاتم الانبیاء و المرسلین حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه وآله وسلّم است. نصوص نبوی در موضوع فلسفه بعثت و احادیث فراوان بیانگر ارتباط دین و اخلاق این حقیقت را نشان می دهد. بنابراین باید مفهوم و مصداق «اخلاق» در نظام جامع اخلاقی اسلام روشن شود. منبع اصلی برای مفهوم شناسی و مصداق یابی اخلاق، احادیث پیامبر و امامان علیهم السلام است. در این پژوهش کوشش شده است با مطالعات حدیثی مسائل اصلی پیرامون مفهوم و مصداق اخلاق استنباط گردید. بررسی موارد تقارن خَلق با فتحه خاء و خُلق با ضمه خاء در متن احادیث به فهم حقیقت اخلاق کمک می کند. در این تحقیق پاسخ برخی از پرسش های اخلاق شناسی از تحلیل مفهومی و مصداقی همین تکرار مقارن و تطبیق روشن شده است. مصادیق حسن اخلاق فراوان و بی پایان است با مطالعات حدیثی اقسام حسن خلق استخراج گردید و مفهوم و مصداق حسن خلق دردو معنای خاص و عام به محققان نشان داده شد. هدف استنباط مفهوم حسن خلق واقسام آن از درون احادیث است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی با مطالعات حدیثی ومراجعه به منابع معتبر در کتابخانه انجام گردیده است.

یکی از مناقشات فریقین در مسئله فدک نحله یا میراث بودن آن است. شیعه فدک را بخشش پیامبر (ص) واهل سنت آن را میراث دانسته؛ معتقدند انبیا میراث نمی گذارند. اهل سنت با استناد به خبر(لا نورث) تمامی دلایل عقلی و نقلی برمیراث گذاری انبیا و بویژه پیامبر اسلام را نفی یا تخصیص می زنند. شیعه ایرادات متعددی برسند ومتن خبر مذکور وارد نموده است, پژوهش مستقل در خصوص متن آن کمتر صورت گرفته است. واکاوی منابع مختلف اولیه اهل سنت و مقایسه آن با منابع متأخر متون مختلف و متفاوتی را نشان می دهد؛ متون مشهور اغلب درمنابع اولیه یافت نمی شود وبا تحریف مواجه گردیده اند. دقت بیشتر حاکی از نوعی آشفتگی, نابسامانی واختلال است که ناشی از نقل به معنا, ادراج, زیادت درمتن, تصحیف وتحریف درآن هاست واین همه عواملی است که حدیث شناسان آن ها را از عوامل اضطراب متن حدیث و ضعف حدیث می شناسند. نتیجه آنکه آسیب اضطراب خبر مذکور را از اعتبارمورد ادعا ساقط و دلالت آن برمدعای اهل سنت را نقض می کند. پژوهش حاضر سعی نموده متن این خبر را از زاویه ای متفاوت یعنی آسیب اضطراب بررسی نماید.