پژوهش های معاصر انقلاب اسلامی
سال:1400 | دوره:3 | شماره:8 |تعداد مقالات:6

ساختار حکومت ها در منطقه غرب آسیا که بخشی از گستره تمدنی جهان اسلام به شمار می آید، با چالش های اساسی در زمینه حکمرانی مواجه است و به دلیل تفاوت و اختلاف ماهوی اندیشه سیاسی اسلام با اندیشه سیاسی اومانیستی غرب، کشورهای اسلامی روندهای مناسبی را برای حکمرانی منطقه ای اتخاد نمی کنند. در این میان منطقه ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا و کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز از این شرایط مسثنی نیستند. به طور مثال در سال های منتهی به سال 2020 میلادی، منطقه ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا متأثر از برخی عوامل ژئوپلیتیکی مثل تلاش برخی کشورهای عربی برای شکل دهی به یک ائتلاف نظامی عربی آبستن تحولات فراوانی شد. ائتلاف نظامی عربی مورد اشاره که متأثر از زمینه های ژئوپلیتیکی در منطقه طرح ریزی و دنبال می شود را می توان با نگاهی بر جایگاه مولفه های سه گانه ملت، ملیت و هویت در اسلام مورد ارزیابی و تحلیل قرار داد؛ روندی که متأثر از تحولات دنیای مدرن در پیش گرفته شده و نسبت به گذشته تاریخ دنیای اسلام و مفاهیم بنیادین این دین بی توجه است. پژوهش حاضر بر این باور است که اگرچه مفاهیم موجود در اندیشه سیاسی اسلام و تعالیم دینی آن، فرصت های ایده آلی را برای تولید و حفظ امنیت فراهم کرده است، اما تأثیرپذیری شدید دنیای اسلام از اندیشه های سیاسی غرب فرصت اتخاذ چنین تصمیم هایی را نمی دهد و وضعیت امنیتی منطقه ژئوپلیتیکی جنوب غرب آسیا را از ثبات و امنیت دائمی محروم کرده است.

سخنرانی های نوروزی رهبر معظم انقلاب به منزله ترسیم خطوط برنامه های یک ساله کشور در راستای سیاستگذاری های بلندمدت و اهداف کلان نظام محسوب می شود. از این رو توجه به این بیانات و تحلیل علمی آنها برای شناسایی مشکلات و ارائه راهکارهای عملی جهت فائق آمدن بر آنها، ضروری به نظر می رسد. هدف نوشتار حاضر تحلیل محتوای سخنرانی های رهبر معظم انقلاب بین سال های 1392-1400 و پاسخ به این پرسش اصلی است که مقام معظم رهبری در سخنرانی های آغاز هر سال بر چه محورها و مقوله هایی تمرکز و تاکید کرده اند، شرایط زمانی حاکم بر این تأکیدات و همچنین راهکارهای برون رفت از مشکلات و معضلات مورد اشاره چیست؟ و همچنین در بازه های زمانی اجرایی شدن برجام و دوره پسابرجام بر کدام مؤلفه ها بیشتر تأکید شده است؟ روش مورد استفاده پژوهش تحلیل محتوای کمی و کیفی است. در این روش محورهای اساسی نهفته در متن، ارتباط بین مقولات و همچنین شرایط زمانی یا به عبارتی مدل مفهومی هر سخنرانی استخراج گردیده است. یافته های پژوهش نشان می دهد در بازه پنج سال موردنظر، محور اصلی مباحث رهبری در سخنرانی آغازین هر سال مسائل اقتصادی بوده است و رهبر معظم انقلاب همواره بر موضوع اقتصاد و به طور خاص رویکرد «اقتصادمقاومتی» تأکید کرده اند. همچنین مقام معظم رهبری در کنار اقتصادمقاومتی بر مسأله اصلی سیاست خارجی ایران، یعنی برجام و ضرورت دشمن شناسی بویژه درخصوص نحوه تعامل با آمریکا و اروپا تاکید کرده اند.

شناخت علل عقب ماندگی کشورها به ویژه کشورهای در حال توسعه، موضوع پژوهش و علاقه بسیاری از متفکران دهه 70 میلادی به این سو بوده است. در پژوهش های انجام شده بیشتر بر مسائل سیاسی اقتصادی تمرکز گردیده و سایر علل مورد غفلت واقع شده اند. یکی از مهمترین دلایل این عقب ماندگی مشکلات فرهنگی است که دارای ابعاد پیچیده و مبهمی است و نیازمند توجه بیشتر اندیشمندان مسلمان است. با توجه به جایگاه فکری، فقهی و سیاسی امام خمینی (ره) در جهان اسلام، بررسی تفکرات و اندیشه های ایشان پیرامون مشکلات فرهنگی کشورهای مسلمان می تواند زمینه ساز شناخت بهتر بسترهای به روز این مشکلات و راه حل های آن باشد. برای یافتن پاسخ، نویسندگان از نظریه ی بحران توماس اسپریگنز استفاده نموده اند. یافته های مقاله نشان داد از منظر امام خمینی مشکلات فرهنگی جهان اسلام ریشه در وابستگی روحی و خودباختگی در برابر غرب دارد. ایشان جامعه آرمانی مسلمانان را جامعه ای با خصوصیاتی زیر می داند: استقلال فرهنگی، حاکم بودن قانون الهی، تبدیل افراد جامعه به انسان الهی، آزادی فکر و اندیشه، آگاهی و بیداری اسلامی. برای تحقق چنین جامعه ای امام خمینی(ره) راه حل را در وحدت جهان اسلام و قطع ارتباط فرهنگی با غرب جستجو می کند.

به طور عمده موضوع مقاومت، «جبهه مقاومت اسلامی» در منطقه غرب آسیا را به ذهن متبادر می نماید. این درحالی است که جبهه مقاومت، تنها بخشی از گفتمان مقاومت است. هدف این نوشتار، تبیین نظری و تجربی مقاومت به مثابه یک گفتمان است. مقاومت در اندیشه و کنش سیاسی مقام معظم رهبری، گفتمانی است که ریشه در قرآن، تاریخ اسلام، ایران و به ویژه چهار دهه نخست انقلاب اسلامی دارد. با توجه به این مبانی دینی، تاریخی و سیاسی؛ گفتمان مقاومت نقش هدایتگری انقلاب اسلامی در گام دوم انقلاب اسلامی را ایفا می کند. مقاومت، گفتمان فراگیری است که حوزه های مختلف سیاست داخلی وخارجی جمهوری اسلامی را شامل می شود. در این نوشتار، ریشه ها، سطوح و کارکرد گفتمان مقاومت بر مبنای بیانات مقام معظم رهبری و به ویژه سند بالادستی بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی تبیین شده است. داده های این پژوهش از منابع دسته اول از جمله بیانات مقام معظم رهبری و جدیدترین منابع استخراج و با روش توصیفی-تحلیلی پردازش شده است.

انقلاب اسلامی ایران مولد نظامی است که در تفاوت ماهویی با دیگر نظامات جهان است. تبیین ماهیت نظام انقلابی و وضع شناسی آن در شرایط کنونی در حالی که انقلاب اسلامی حرکت در گام دوم را آغاز نموده است، امری ضروری است که به واسطه ی تمرکز بر منظومه ی فکری رهبری به عنوان هدایت کننده ی این جریان محقق می گردد. هدف پژوهش پیش رو، تحقق این مهم با پاسخ به این پرسش اساسی است که نظام انقلابی دارای چه ماهیتی است و در چه وضعیتی به سر می برد و آیا امکان حفظ و بقای آن وجود دارد؟ نتایج به دست آمده با روش تحلیل محتوای کیفی و با تمرکز بر منظومه ی فکری مقام معظم رهبری نشان می دهد که ماهیت نظام انقلابی ماهیتی توحیدی است که در رویکرد تاریخی و تطبیقی دارای تشابه با جامعه ی نبوی در بدو شکل گیری و ادامه ی مسیر می باشد و در شرایط کنونی علی رغم حرکت رو به جلو در معرض آسیب ارتجاع بوده و برای جلوگیری از وقوع ارتجاع می بایست با تربیت انسان انقلابی از ماهیت خویش حفاظت نماید.

محققین تئوری های مختلف علوم سیاسی و روابط بین الملل را با جرح و تعدیل برای تحلیل سیاست خارجی هاشمی در مقطع زمانی 1376-1368 به کار می برند. اکثر نویسندگان با کاربرد تئوری-های ماتریالیستی و عقلانیت گرایانه؛ سیاست خارجی هاشمی را واقع گرایانه می دانند و معتقدند در این دوره معادله قدرت ایدئولوژی به نفع قدرت تغییر یافت عده ای دیگر نیز با کاربرد تئوری های لیبرالیستی سرمایه داری معتقدند که دولت هاشمی به سمت همگرایی با نهادهای و سازمان های اقتصادی و مالی بین المللی گرایش داشت. نکته مکتوم مانده در پژوهش های فوق عدم توجه به مولفه های هویتی دولت و جامعه در این دوره و تاثیر آن بر سیاست خارجی می باشد. هویت کنشگران سیاسی بر رفتار آنها در عرصه بین المللی تاثیری تعیین کننده دارد؛ بر این اساس هویت جمهوری اسلامی ایران عاملی موثر بر خط مشی سیاست خارجی این کشور بوده است. در این پژوهش با تاکید بر روش توصیفی تحلیلی تلاش می شود که تاثیر انگاره های هویتی بر سیاست خارجی هاشمی مورد توجه قرار گیرد. فرضیه این تحقیق عبارتست از: سیاستگذاری و جهت گیری سیاست خارجی هاشمی متاثر از مولفه های هویتی نخبگان سیاسی اجرایی داخلی و تفوق گفتمان هویتی غرب گرایانه بر نظام بین الملل بعد از فروپاشی شوروی می باشد.