چغندرقند
سال:1380 | دوره:17 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

در این مطالعه، جهت بررسی شرایط تولید بذر منوژرم هیبرید چغندرقند طی سال 1380 در منطقه اردبیل، پس از جمع آوری اطلاعات مربوط به پیمانکاران از طریق اداره اصلاح و تهیه بذر چغندرقند اردبیل، نمونه های شاهد بذر تعداد پنجاه پیمانکار مجددا در آزمایشگاه اداره بذرگیری، تجزیه و علاوه بر برآورد عملکرد ناخالص و خالص بذر، شاخص های مربوط به اندازه بذر و میزان پوکی اندازه گیری شد. نتایج به دست آمده نشان داد که تاخیر در زمان کاشت ریشچه های بذری با کاهش معنی دار عملکرد ناخالص و خالص بذر و افزایش مقدار بذر زیر سرند همراه است. عدم تاثیر معنی دار تاریخ کاشت روی درصد پوکی، نشان داد که در این سال، تنها دوره تشکیل بذر با شرایط بحرانی از لحاظ افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی مصادف شده است. تاخیر در زمان کاشت در سال 1380، با ایجاد همزمانی دوره رشد بذر با افزایش دمای محیط منجر به افزایش بذر زیر سرند و کاهش عملکرد بذر خالص شد. نتایج پیش بینی بلندمدت احتمال وقوع شرایط بحرانی دمایی در منطقه اردبیل نیز نشان داد که از نیمه ی دوم لغایت پایان نیمه ی اول مرداد ماه با احتمال قابل قبول 70 درصد، امکان بادزدگی بوته های بذری چغندرقند، وجود دارد. بنابراین، تامین رطوبت مناسب در خاک مزارع تولید بذر طی این دوره تا حدود زیادی مانع از افزایش دامنه ی تلفات ناشی از بادزدگی خواهد شد.

به منظور بررسی اثر تیمارهای قطع آبیاری قبل از برداشت (تنش آب) و مصرف دیر هنگام کود ازته بر روی صفات کمی و کیفی و بیماری پوسیدگی ریشه چغندرقند، آزمایشی در قالب طرح کرت های یکبار خرد شده با چهار تکرار، طی سالهای 1372 و 73 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد دزفول اجرا گردید. آزمایش شامل هفت تیمار قطع آبیاری قبل از برداشت (از یک هفته تا هفت هفته) در کرت های اصلی و سه سطح ازت (شاهد منطقه، کاربرد 180 کیلوگرم ازت اضافی در 30 بهمن و همین مقدار ازت اضافی در 30 اسفند) در کرت های فرعی، بودند. تیمارهای مختلف قطع آبیاری و مصرف دیر کود ازته، اثر معنی داری بر روی افزایش عملکرد ریشه داشته اند. تیمارهای قطع آبیاری یک، سه و دو هفته قبل از برداشت با عملکردهای بوته به ترتیب 87.4، 84.8 و 82.7 تن در هکتار ریشه برترین تیمارها بوده و با هم در یک سطح آماری قرار گرفتند. بنابراین تیمار قطع آبیاری به مدت سه هفته قبل از برداشت قابل توصیه است. از لحاظ درصد قند نیز بین سطوح مختلف فاکتور قطع آبیاری و مصرف دیر هنگام کود ازته اضافی اختلاف معنی داری مشاهده گردید. تیمارهای قطع آبیاری یک، سه و دو هفته قبل از برداشت از نظر عملکرد قند در یک سطح آماری قرار داشته و با بقیه تیمارها تفاوت معنی دار نشان دادند. بنابراین تیمار قطع آبیاری به مدت سه هفته قبل از برداشت قابل توصیه خواهد بود. از لحاظ عملکرد قند قابل استحصال بین تیمارهای مصرف دیر هنگام ازت اضافی، نه تنها اختلافی مشاهده نشد بلکه تیمار شاهد منطقه با عملکرد شکر قابل استحصال معادل 10.5 تن در هکتار تا حدودی بهتر از سایر تیمارها بوده است. بنابراین مصرف دیر هنگام ازت اضافی در زراعت چغندرقند در منطقه دزفول توصیه نمی گردد. همچنین تیمارهای آزمایش تاثیر معنی داری بر میزان پوسیدگی ریشه نداشتند.

تاخیر در آبیاری پس از سبز شدن بذر یکی از روش های مدیریت زراعت چغندرقند در مناطق نیمه خشک مثل ایران به شمار می رود. این روش به علت هم زمانی نیاز شدید غلات و چغندرقند به آب اعمال می شود. جهت بررسی اثرات تاخیر در آبیاری در اوایل دوره رشد بر صفات کمی و کیفی چغندرقند مطالعه ای در سالهای 1376 و 1377 در مزرعه تحقیقاتی کبوترآباد اصفهان در خاکی با بافت رسی سیلتی انجام گردید. در این تحقیق شش تیمار مدیریت آبیاری پس از سبز شدن بذر به صورت آبیاری پس از 100 میلیمتر (شاهد)، 200 میلیمتر، 300 میلیمتر، 400 میلیمتر، 500 میلیمتر و 600 میلیمتر تبخیر از تشتک کلاس A مورد مطالعه قرار گرفت و پس از آن تا پایان فصل رشد آبیاری به طور یکنواخت برای تمام تیمارها اعمال شد. در این تحقیق از طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار استفاده شد. براساس نتایج به دست آمده، در سال 1376 تاخیر در آبیاری بر عملکرد ریشه تاثیر معنی داری باقی گذاشت و عملکرد ریشه با تاخیر در آبیاری کاهش یافت. همچنین درصد قند و مقدار سدیم ریشه با تاخیر در آبیاری افزایش یافت. در سال 1377 با تاخیر در آبیاری عملکرد ریشه و قند به صورت معنی داری کاهش یافت. درصد قند در تیمارهای 400 و 500 میلیمتر به صورت معنی داری از سایر تیمارها بالاتر بود. در مجموع تنها در تیمار 600 میلیمتر خسارت ناشی از تاخیر در آبیاری بر عملکرد قند جبران نشد. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده از این تحقیق مبنی بر صرفه جویی آب به میزان 22 درصد و عدم کاهش عملکرد قند در تیمارهایی که با تاخیر آبیاری شده اند لازم است تحقیقات تکمیلی در این خصوص انجام شده و در نهایت توصیه های کاربردی ارایه گردد.

در گیاهان تتراپلوئید به دلیل تشکیل دسته های کروموزومی چهارتایی، سه تائی، دوتائی و منفرد در متافاز اول، روند میوز نامنظم است و بسته به میزان جفت شدن کروموزوم ها، جدا شدن آنها در مرحله آنافاز غیر یکنواخت بوده و در نتیجه در انتهای تقسیم میوز گامت هائی بدست می آید که تعداد کروموزومشان کمتر یا بیشتر و یا کمتر از حد معمول است. با تلاقی این گامت ها با یکدیگر یا با گامت های والد مادری دیپلوئید، نتاجی بدست می آید که از نظر سطح کروموزومی نامنظم بوده و آنیوپلوئید (aneuploid) هستند. این پدیده ممکن است روی عملکرد و مقدار قند ریشه موثر باشد. در این تحقیق به منظور تعیین درصد فراوانی آنیوپلوئیدی در توده های تتراپلوئید و نتاج تریپلوئید آنها از سه توده تتراپلوئید به شماره 55-10026، 56-10980 و 57-11479 استفاده شده است که به ترتیب عبارتند از نسل های دوم، سوم و چهارم فرآیند تهیه رگه های تتراپلوئید از رگه های دیپلوئید از تلاقی هر یک از توده های مذکور با یک رگه نر عقیم، نتاج تریپلوئید نیز بدست آمده است که در آزمایش های مقایسه ارقام، عملکرد خوبی نشان داده اند. سه توده تریپلوئید به ترتیب عبارت از 55-10035، 56-10986 و 57-11488 بودند. هر یک از توده های تتراپلوئید مورد نظر و نتاج تریپلوئید آنها در دو سطح ریشه و گیاهچه مورد بررسی و شمارش کروموزومی قرار گرفت. متوسط فراوانی آنیوپلوئیدی در بین سه توده تتراپلوئید در سطح ریشه حدود 29 درصد و در سطح گیاهچه 24 درصد بود، این مقدار در نتاج تریپلوئید به ترتیب حدود 17 و 10 درصد بود. گیاهان آنیوپلوئید در هر توده به همراه تعدادی بوته که دارای سطح منظم کروموزومی بودند از نظر عملکرد و درصد قند و چند پارامتر دیگر تحت ارزیابی قرار گرفتند، طبق نتایج حاصل، آنیوپلوئیدی موجب کاهش قند به میزان 1 تا 1.5 درصد و کاهش محصول به میزان 4 تا 5 درصد می شود. به منظور تعیین اثر سلکسیون بر کاهش پدیده آنیوپلوئیدی در توده های تتراپلوئید، از هر توده تعدادی بوته که از نظر سطح پلوئیدی منظم و دارای 36 کروموزوم بودند انتخاب و در محیطی کاملا ایزوله بذرگیری شدند. مقداری از بذر بدست آمده جهت تولید ریشه مورد استفاده قرار گرفت و با بررسی و شمارش کروموزومی ریشه های مورد نظر میزان آنیوپلوئیدی در بذرهای بدست آمده تعیین گردید. نتایج حاصل نشان می دهد حتی با انتخاب گیاهانی که از نظر سطح پلوئیدی منظم اند، بذرگیری از آنها نیز نمی تواند مانع از بروز این پدیده شود.

برای تعیین دقیق ماهیت بیماری و شناسایی کانون های اصلی آلودگی و سایر میزبان های ویروس پیچیدگی برگ چغندر (Beet curly top virus) در مزارع چغندر قند استان اصفهان شامل شهرستان های مبارکه، مهیار، سمیرم، اردستان و مناطق برخوردار و روددشت نسبت به جمع آوری بوته های دارای علایم بیماری کرلی تاپ اقدام گردید. برای انتقال عامل بیماری به بوته های پرورش یافته در گلخانه از روش مایه زنی استفاده شد که 25.26 درصد بوته های مایه زنی شده آلودگی به ویروس را نشان داد. در این تحقیق مشخص گردید که مناطق مهیار، مبارکه و برخوار به ترتیب با 70، 66.5 و 31.2 درصد از کانون های اصلی آلودگی به بیماری می باشند و در سایر نقاط آلودگی بین یک تا سه درصد برآورد گردید. با نمونه برداری متوالی از مزارع چغندرقند انتخابی در طول فصل زراعی مشخص گردید که حداکثر آلودگی در ماه های اردیبهشت و خرداد اتفاق می افتد.از سایر گیاهان زراعی مورد مطالعه گیاه کنجد (Sesamum indicum)، لوبیا (Phaseolus vulgaris) و خیار (Cucumis sativus) آلودگی طبیعی به ویروس کرلی تاپ را نشان دادند که آلودگی طبیعی در کنجد برای اولین بار از ایران گزارش می گردد همچنین گیاه منداب  (Eruca) sativaدر منطقه به عنوان میزبان زمستانه ویروس و زنجرک های ناقل شناخته شد.

کشت بافت گیاهی در محیط استریل و در شرایط درون شیشه انجام می گیرد. ظروف کشت معمولا با درپوش مناسبی غیرقابل نفوذ می گردد تا از بروز آلودگی های گوناگون پیشگیری شود. رطوبت نسبی هوا در داخل ظروف نزدیک به 100 درصد می باشد. شرایط نوری و تبادل گازی ظروف و نیز تامین مواد معدنی و آلی مورد نیاز از طریق محیط غذایی، ریز گیاهچه های تولید شده را قادر به انجام فتوسنتز نمی سازد. معمولا برگ این ریز گیاهچه ها دارای کوتیکول کم و روزنه های آن ها همیشه باز است. معمولا برای انتقال ریز گیاهچه های کلونی از محیط درون شیشه به شرایط رشد گلدانی باید زمانی را جهت تطبیق با محیط جدید در نظر گرفت تا گیاهچه ها کار روزنه ها، جذب از ریشه ها و انجام فتوسنتز را تجربه نمایند و توانایی رشد فتواتوتروفیک را بیابند. این مرحله از اجرای برنامه ریز ازدیاد کلونی بسیار حساس می باشد و با توجه به این که میزان رطوبت نسبی آزمایشگاه می تواند بسیار کم (35%) و نوسان نور و دما زیاد باشد ضایعات موفقیت کل برنامه را تحت تاثیر قرار می دهد. پیش از این تاثیر مثبت، قرار دادن ریشه گیاهچه های کلونی در آب برای پایداری آنها در مرحله انتقال گزارش شده است. (احسانی مقدم 1377) در سال 1380، تسریع در امر تطبیق با شرایط خارج شیشه با فراهم نمودن امکان فعال سازی جذب از راه ریشه ها و نیز جلوگیری از کاهش رشد گیاهچه ها با طراحی و ساخت یک "دستگاه آب کشت مجهز به سیستم هوا رسانی" به گلدان انتقال یافت. این نوآوری در برنامه ریز ازدیاد کلونی حاصل پژوهشی در چارچوب اجرای طرح ملی شماره 1242 مصوب شورای پژوهش های علمی کشور می باشد. دست آوردهای این نوآوری در زمینه های علمی، فنی، آموزشی و تجاری قابل بهره برداری خواهد بود. هزینه ساخت "دستگاه آب کشت" از محل اعتبار طرح ملی تامین گردیده و ساخت آن با مساعدت مدیریت محترم موسسه و توسط همکار محترم آقای عباس قاسمی انجام گرفته است که بدین وسیله قدردانی می گردد.