اقیانوس شناسی
سال:1390 | دوره:2 | شماره:5 |تعداد مقالات:8

در بررسی یک ساله (1385-1386) تعداد 64 گونه متعلق به 40 خانواده ماهی با استفاده از تور کفروب با قطر چشمه 24 میلیمتر و شناور با قدرت موتور 360 اسب بخار از آبهای شمال غرب خلیج فارس در محدوده آبهای استان خوزستان شناسایی شدند. نمونه برداری به صورت ماهانه و تصادفی از منطقه وسیع مورد بررسی انجام شد. همچنین تغییرات ماهانه و شاخص های زیستی (تنوع، غالبیت، غنا و ترازی) نیز محاسبه گردید. بیشترین درصد فراوانی ماهیان جوان به ترتیب مربوط به گونه هایJohnius belangerii ، Pennahia macrophthalmus،Ilisha compressa ، Leiognathus bindus، Thryssa vitrirostris مربوط بود که در مجموع حدود 80 درصد از فراوانی کل ماهیان صیدشده را به خود اختصاص دادند. بیشترین تعداد گونه در تیر ماه با حضور 41 گونه و کمترین تعداد گونه در آذر ماه با تعداد 18 گونه مشاهده شد. تعداد گونه های صیدشده از فروردین تا تیرماه از یک روند فزاینده برخوردار بود. بیشترین مقدار شاخص تنوع (2.45) و کمترین مقدار شاخص غالبیت ((1.26 در تیر ماه محاسبه شد. رابطه معنی داری بین میزان شوری و تعداد گونه ها در هر ماه به دست آمد. مقایسه تعداد گونه های بررسی حاضر و عوامل بوم شناختی منطقه با بررسی های انجام شده روی ماهیان بالغ منطقه نشان دهنده اهمیت نقش زیستگاهی آب های مورد بررسی جهت گذراندن مرحله حساس و آسیب پذیر جوانی ماهیان است.

هیدروکربن های آروماتیک حلقوی (PAHs) آلاینده هایی هستند که به جهت پایداری و مقاوت در بوم سامانه های دریایی، و دارا بودن اثرات شدید و طولانی مدت بروی موجودات دریایی بیشترین نگرانی را به خود اختصاص داده اند. در این تحقیق میزان و منشا 14 ترکیب PAHs در صدف صخره ای (Saccostrea cucullata) و رسوبات سواحل استان بوشهر مورد مطالعه قرار گرفت. این گونه صدف به دلیل پراکنش وسیع جغرافیایی و ارزش خوراکی که در رژیم غذایی مردم بوشهر دارد مورد بررسی قرار گرفت. در تیر ماه 1388 نمونه های صدف فوق از سواحل صخره ای 4 ایستگاه گناوه، بوشهر، دیر و نایبند جمع آوری و بروی یخ به آزمایشگاه منتقل و تا زمان انجام آنالیز در دمای -20 نگه داری شدند. بخشی از نمونه ها جهت به دست آورن وزن خشک جدا شدند. بافت های نرم به کمک پودر سولفات سدیم بدون آب خشک شده و به کمک دستگاه سوکسله و با استفاده از حلال های دی کلرو متان- هگزان (1:1 v/v) به مدت 8 ساعت تحت عمل استخراج قرار گرفتند. سپس نمونه ها از ستون 1 و 2 کرماتوگرافی جهت گرفتن فراکشن های هیدروکربن عبور داده شدند. استخراج ترکیبات رسوب نیز به روش فوق صورت گرفت و تنها تفاوت در استفاده از حلال دی کلرومتان در استخراج ترکیبات آلی در دستگاه سوکسله بود. اجزا به کمک دستگاه GC-MS آنالیز شدند. بازیافت ترکیبات PAHs در رسوب و صدف بیش از 65 درصد بود. دامنه مجموع غلظت 14 ترکیب PAHs در بافت نرم صدف بین  146.9تا 268.1 نانوگرم بر گرم وزن خشک بود. در حالی که دامنه مجموع غلظت  14 PAHsترکیبات در رسوبات بین 41.7 تا 227.6 نانوگرم بر گرم وزن خشک اندازه گیری شد. صدف های سواحل صخره ای استان بوشهر از نظر آلودگی به این آلاینده ها در سطح پایینی بودند.نتایج تحقیق نشان می دهد که میزان چربی کل در ایستگاه بوشهر بیش از سایر ایستگاه ها بود. بین میزان چربی کل و مجموع غلظت ترکیبات PAHs رابطه خطی مستقیم و معنی داری در سطح 0.05 مشاهده شد. نتایج حاصل از تعیین منبع آلودگی نشان داد که صدف و رسوب جمع آوری شده از سواحل استان بوشهر تحت تاثیر مخلوطی از- PAHs های ناشی از منابع پتروژنیک و پایرولیتیک بودند.

در این تحقیق که به منظور بررسی اثرات زیست محیطی مخزن سد شهید رجایی بر فون آبزی منطقه صورت گرفت، نمونه برداری از خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب و ماهیان منطقه انجام و در مجموع 14 ماه نمونه برداری از فروردین 1387 تا تیر 1388 انجام شد. در مجموع تعداد 2996 قطعه شامل 2129 نمونه از ایستگاه اول در پشت سد و 867 نمونه از ایستگاه دوم در پایین سد شهید رجایی بعد از دو راهی کیاسر صید شد. در مجموع نمونه های صیدشده، ماهی خیاطه با 44 درصد گونه غالب بود و فراوانی آن در اغلب زمان های نمونه برداری، به خصوص در ایستگاه اول، تفاوت قابل توجهی با سایر گونه ها داشت. نتایج رگرسیون چندمتغیره نشان داده که در ایستگاه پایین سد، همبستگی معنی داری بین فراوانی ماهیان صیدشده با صفات فیزیکوشیمیایی (کدورت، مواد جامد معلق، شوری و دما) وجود ندارد .(P>0.05) به علاوه، اگرچه در مورد ماهیان بالای سد، بین فراوانی ماهیان صیدشده با دمای آب و شوری، همبستگی معنی داری مشاهده شده(P≤0.05) ، اما با بقیه عوامل همبستگی معنی داری مشاهده نگردید .(P>0.05) برآورد جمعیت گونه های مختلف ماهی در ایستگاه اول نشان داد که گونه خیاطه (A.bipunctatus) با 0.95 قطعه در مترمربع بیشترین میزان و سگ ماهی تاج دار (P.malapterura) با 0.057 قطعه در مترمربع کمترین مقدار برآورد شده است. مقادیر برآورد جمعیت گونه های مختلف در ماه های متفاوت اختلاف معنی داری را نشان داد .(ANOVA, P≤0.05) مقایسه میانگین برآوردها، تفاوت معنی داری بین گونه خیاطه با بقیه گونه ها نشان داده است .(P≤0.05) بررسی ها نشان داد که دست کاری های بشر در بوم سامانه های طبیعی ازجمله رودخانه می تواند بر جوامع ماهیان موثر باشد. به طوری که بر طبق نتایج این تحقیق، احداث سد شهید رجایی بر روی رودخانه تجن و در نتیجه جدایی جمعیت های مختلف ماهیان، اثرات قابل توجه ای را بر تعداد گونه، فراوانی و سایر شاخص های زیستی گذاشته است.

هدف از این تحقیق بررسی ارتباط میان ترکیبات بیوشیمیایی مایع سلومیک (سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم، کلسترول، پروتئین کل و گلوکز) با برخی خصوصیات زیست شناختی گناد (خصوصیات زیست شناختی تخمک و تخم و وزن گناد)، موفقیت لقاح، نرخ تخم گشایی و اندازه لاروی در ماهی سفید است. برای این منظور تعداد 48 قطعه ماهی سفید ماده با میانگین طول (1.2±49.62 سانتیمتر) و وزن (229±977 گرم بدون محاسبه وزن گناد) در بهار سال 1386 از صیدگاه رودخانه تجن واقع در شهرستان ساری صید و این روابط مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که بین یون پتاسیم با فضای حاشیه زرده ارتباط مستقیم معنی دار ( (P<0.05وجود دارد ولی ارتباط یون پتاسیم با نسبت فضای زرده به فضای حاشیه زرده ( (P<0.05معکوس است. به علاوه، بین یون منیزیم و وزن گناد سیال شده رابطه مستقیم معنی دار ( (P<0.01وجود داشت. همچنین اگرچه ارتباط بین نسبت یون های سدیم به پتاسیم با تعداد تخمک در یک گرم گناد سیال شده معکوس بود ((P<0.05، اما بین نسبت یون های سدیم به پتاسیم و همین طور نسبت یون های کلسیم به پتاسیم با طول لاروی در بیومتری دوم، ارتباط مستقیم معنی داری ( (P<0.05وجود داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که ارتباط مستقیم معنی داری ( (P<0.05بین پروتئین کل با قطر تخم وجود دارد. همچنین بین گلوکز با قطر تخم و فضای حاشیه زرده رابطه معنی دار معکوسی ( (P<0.05و بین گلوکز با نسبت سطح به حجم تخم رابطه معنی دار مستقیمی ( (P<0.05وجود دارد.

مطالعات ژئوشیمیایی رسوبات پیکره های آبی مانند رودخانه ها، مصب ها و بستر دریاها، می تواند گام موثری برای یافتن منشا رسوبات، الگوی پراکنش عناصر و ارزیابی زیست محیطی وضعیت آلاینده ها برای مدت موجود در یک منطقه باشد. رسوبات، محل نهایی تجمع فلزات سنگین در محیط آبی اند، اما تحت شرایطی می توانند خود به عنوان منبع آلودگی در آب عمل کنند. ورود فلزات سنگین به منابع آبی از طرق مختلف، باعث ایجاد مخاطراتی از قبیل مسمویت، سرطان زایی و غیره. در بدن موجودات زنده می شود. برای مطالعه فلزات سنگین در رودخانه گرگان رود از 10 ایستگاه، نمونه سطحی و یک مغزه برداشت شد. از بخش ریزدانه رسوبات برای تعیین غلظت فلزات سنگین استفاده شد و غلظت فلزات سنگین (Al, Cr, Ni, Cu, Fe, Co, Mn) توسط روش پلاسمای جفت شده القایی تعیین شد. مقایسه غلظت فلزات سنگین در رسوبات سطحی نسبت به رسوبات عمقی آن ناحیه تحت عنوان ضریب غنی شدگی صورت گرفت که غلظت عناصر برحسب میانگین کل ایستگاه ها، به ترتیب Al>Cr>Co>Fe>Ni>Mn>Cu تعیین گردید. بیشتر مناطق، ضریب غنی شدگی مقادیر نزدیک به یک از خود نشان دادند که حاکی از اثر حوضه آبریز و عوامل طبیعی در غنی شدگی فلزات سنگین است و مقادیر کم ضرایب غنی شدگی فلزات سنگین بیانگر آن است که این فلزات به طور عمده از منابع طبیعی فرسایش (حوضه آبریز) تامین می شوند و اثر فعالیتهای انسانی در تمرکز فلزات سنگین ناچیز است. همچنین مقادیر بیشتر از یک که در ایستگاه شماره 1 مشاهده گردید، نشان دهنده سهم عوامل انسانی در این منطقه است. بنابراین لزوم مدیریت زیست محیطی در این رودخانه احساس می گردد.

بررسی مقدماتی بر روی تجمعات نانوفسیل های آهکی بستر خلیج فارس جهت افزایش و بهبود اطلاعات فسیل شناسی بر مبنای یکی از گروه های پلانکتونی انجام شده است. گونه های Gephyrocapsa oceanica و Emiliania huxleyi از انواع غالب و متداول در تمام ایستگاه های نمونه برداری بودند. در الگوی توزیع این تجمعات علاوه بر تداوم حضور دو گونه مذکور، انواع دیگری از نانوپلانکتون ها به تعداد کمتر و در برخی از نمونه ها دیده می شوند. انواع نانوفسیل های انتقال یافته از کرتاسه و نئوژن هم در این تجمعات مشاهده شدند. بر مبنای مطالعات انجام شده، خلیج فارس یک حوضه غنی از مواد غذایی و محلی مطلوب جهت حاصلخیزی و رشد نانوپلانکتون های آهکی محسوب می شود.

هدف از این مطالعه شناسایی و ارائه معیارها و شاخص های موثر در مکان یابی زیستگاه های مصنوعی دریایی در خلیج فارس به ویژه آبهای ساحلی جزیره کیش، به منظور حفاظت از آبسنگ های مرجانی است. این مطالعه با استفاده از روش پرسش نامه ای دلفی و تحلیل سلسله مراتبی انجام شد. در این بررسی پس از مرور 53 مرجع مرتبط با موضوع، چهار معیار اصلی (محیط فیزیکی، زیست محیطی شناختی، پارامترهای مدیریتی و اقتصادی- اجتماعی) و 32 زیرمعیار شناسایی شدند. این معیارها و زیرمعیارها از طریق پرسشنامه دلفی توسط 9 کارشناس مرتبط با موضوع مورد قضاوت قرار گرفت و در نتیجه تعداد 13 زیرمعیار از چهار معیار اصلی به عنوان زیرمعیارهای نهایی جهت مکان یابی زیستگاه های مصنوعی دریایی در آبهای ساحلی پیرامون جزیره کیش انتخاب شد. در گام بعد 13 زیرمعیار گزینش شده در قالب پرسش نامه شماره 2 توسط کارشناسان مربوطه مورد مقایسه دو به دو قرار گرفت. نتایج حاصل از این پرسش نامه در نرم افزار Expert choice 11 برای به دست آوردن وزن نهایی و اولویت بندی معیارها و زیرمعیارهای نهایی به کار برده شد. مطابق نتایج تحلیل سلسله مراتبی، وزن معیارهای اصلی (فیزیکی، زیستی، مدیریتی و اقتصادی-اجتماعی) به ترتیب برابر با 0.553، 0.287، 0.122 و 0.038 تعیین شد. همچنین وزن 13 زیرمعیار نهایی (عمق آب، فاصله از زیستگاه طبیعی، دمای آب، شیب بستر، فاصله از کانون های آلودگی، حضور گونه های رقیب، کدورت آب، حضور لارو مرجان ها، شوری آب، جنس بستر، جریانان های دریایی، فاصله از مسیرهای کشتی رانی و صرفه اقتصادی استقرار زیستگاه) نیز به ترتیب برابر با 0.153، 0.151، 0.091، 0.083، 0.081، 0.077، 0.073، 0.058، 0.056، 0.051، 0.046، 0.042 و 0.038 تعیین شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که محیط فیزیکی، مهمترین معیار و عمق آب مهمترین زیرمعیار برای مکان یابی استقرار زیستگاه های مصنوعی دریایی با هدف بازسازی و احیای آبسنگ های مرجانی در مناطق ساحلی جزیره کیش است.

در این مطالعه اثرات زمان های مختلف گرسنگی بر روی فاکتورهای خونی شامل هموگلوبین(Hb) ، هماتوکریت(Ht) ، تعداد گلبول های قرمز  (RBC)و سفید (WBC) و هم چنین شاخص های گلبولی (MCV, MCH, MCHC) بچه تاس ماهیان سیبری (Acipenser baeri) با میانگین وزنی (± انحراف استاندارد) 19.71±0.83 گرم مورد مطالعه قرار گرفت. بچه ماهیان بعد از یک هفته دوران سازگاری با شرایط آزمایشی به صورت کاملا تصادفی در بین تانک های500  لیتری توزیع شدند. تیمارها شامل گروه شاهد که چهار مرحله در روز تغذیه شد و سه تیمار به ترتیب 2 روز، 4 روز و 8 روز گرسنگی بود. در پایان دوره های گرسنگی، از هر یک از تیمارها خون گیری به عمل آمد و نمونه های خون بلافاصله برای انجام آنالیزهای خونی به آزمایشگاه منتقل شدند. نتایج به دست آمده نشان داد میزان هماتوکریت در گروه شاهد به صورت معنی داری (P<0.05) پایین تر از تیمار دو روز گرسنگی بود. شاخص MCHC در گروه شاهد به صورت معنی داری (P<0.05) بالاتر از تیمار دو روز گرسنگی بود. هیچ تفاوت معنی داری ( (P>0.05بین هیچ یک از تیمارها با گروه شاهد از نظر میزان هموگلوبین، تعداد گلبول های سفید و قرمز، شاخص MCV و MCH مشاهده نشد. تعداد گلبول های سفید با طولانی شدن دوره گرسنگی کاهش داشت، اگرچه این کاهش معنی دار نبود ((P>0.05. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که دوره های گرسنگی کوتاه مدت تاثیرات نامطلوبی بر روی فاکتورهای خونی ندارد. البته با اندازه گیری این فاکتورها نمی توان به تنهایی وضعیت فیزیولوژیک ماهیان را ارزیابی کرد و پیشنهاد می شود در مطالعات آینده سایر فاکتورهای فیزیولوژیک خون نیز مورد بررسی قرار گیرند.