مشرق موعود
سال:1388 | دوره:3 | شماره:10 |تعداد مقالات:11

شاید بتوان گفت، جامع ترین بیان برای تعریف دعا، «طلب به معنای عام» است که طلب تکوینی و سوال و درخواست فطری را شامل می شود. در واقع دعا، طلب خلق از خالق هستی و ایجاد ارتباط با او از طریق زبان سر، زبان قلب و زبان تکوین است.در نظام هستی، توجه خاص خداوند متعال بر بندگان، زمانی است که آنها از آمادگی، قابلیت و استعداد لازم برخوردار باشند.

با غیبت امام دوازدهم، شیعیان، مسلمانان و همه جهانیان دچار محرومیتی جانکاه و عمیق شدند. شیعه در این عصر با پذیرش مسوولیت تاریخی خود برای خروج از این محرومیت، چشم به راه موعود و عصر ظهور، به انتظار ایستاد، انتظاری که بار سنگین رسالت زمینه سازی برای ظهور را با خود به همراه داشت، چرا که انتظار عمل است و برترین عمل ها (افضل الاعمال انتظار الفرج)، جهاد است و بهترین جهادها (افضل جهاد امتی انتظار الفرج). انتظار آمادگی است و زمینه سازی (من انتظر امراً تهیأ له)، آمادگی و زمینه سازی برای همه خوبی ها و زیبایی ها و رهایی از همه حرمان ها و محرومیت ها. انتظار تعهد است و مسوولیت (المنتظر لامرنا کالمتشحّط بدمه فی سبیل الله) و این همه یعنی رسالت بزرگ شیعه و میثاق تاریخی او در غیبت امام در هر صبح و شام (و انتظر الفرج صباحاً و مساءاً).

تاکنون آثار بسیاری در زمینه وظیفه منتظران در دوران غیبت کبرا و بایسته های فرهنگ انتظار، منتشر شده است که بیشتر ناظر به تکالیف فردی و اخلاقی است، ولی درباره وظایف دولت اسلامی در پرتو فرهنگ انتظار، کمتر اثری دیده شده است. شاید در برخی اذهان چنین تصور شود که عهد غیبت، با عهد ظهور مهدی موعود تفاوت ماهوی دارد. از این رو، لازم است نخست اشکال هایی را که درباره اقتدا به سیره مهدوی وجود دارد بررسی کنیم. در این جا پاسخ به چند پرسش ضروری است:1. آیا بیان قرآن و روایات درباره وقوع چنین سیره ای در آینده، تنها نشان دهنده غایت نهایی سیر تاریخ بشری و برای امیدوارکردن او به ظهور تمدن اصیل و گستردة اسلامی است، یا افزون بر این، برای ما که بدان افق نرسیده ایم نیز پیامی عملی دارد؟2. آیا برنامه های عملی آن حضرت، که در روایات ما پیش گویی شده است، مربوط به تدابیر حکومتیِ آن زمان است، یا بیان گر اجرای احکام ثابت اسلام؟3. در برخی روایات، وظیفه منتظران، عزلت و خانه نشینی و پرهیز از ورود به جریان های سیاسی و اجتماعی بیان شده است. در روایاتی دیگر، آن حضرت از آوردن دینی جدید سخن گفته است. آیا همه این نصوص، بیان گر جایز ندانستن اقتدا به سیره مهدوی نیست؟4. آیا می توان به روایاتی که سیره آن حضرت در آینده را بیان می کند، اعتماد کرد؟ چه بسا این روایات، سیره قطعی حضرت را نشان ندهد و بر اساس رفتار مردم در زمان ظهور، بدا حاصل شود و در نتیجه، اقتدا به سیره پیش گویی شده آن حضرت ممکن نباشد.5. سیره معصوم، در صورتی قابل تاسی است که بیان گر ویژگی هایی برای شخص معصوم نباشد، چه بسا روایات عصر ظهور مبین خصائص المهدی در سیره حکومتی اش باشد. در این صورت، نمی توان از رفتار آن حضرت الگو گرفت، بنابراین، باید نخست این ویژگی ها را شناسایی کرد و در غیر آن، از تاسی به سیره حضرت سخن گفت.پاسخ اصولی به این پرسش ها، اشکال های مبنایی در اقتدا به سیره مهدوی را برطرف می کند. با مراجعه به نصوص موجود، این شاخصه ها در سیره آن حضرت دیده می شود: احیای کتاب و سنت، مبارزه با بدعت ها، عدالت گستری، تامین رفاه، نشر علوم و آگاهی بخشی، به کارگیری صالحان، عزت بخشی به مومنان، مبارزه ریشه ای با فاسدان، جهانی سازی تمدن اسلامی و تحقق امت واحد اسلامی.

مقاله پیش رو، با نگاهی به مفهوم حکومت جهانی واحد، به نقد و بررسی چنین حکومتی از دو منظر کاملا متمایز سکولار و الهی می پردازد. اردوگاه غرب در اندیشه سیاسی خود بر ساختار و محتوای لیبرال ـ دموکراسی پای می فشارد، در حالی که مکتب اسلام در به تصویر کشاندن حاکمیت جهانی، به نظریه عدالت جهانی در پرتو حکومت جهان گستر مهدوی می اندیشد. روی کرد این نوشتار، تحلیلی ـ انتقادی است تا با حفظ جنبه پویایی بحث، عرصه را برای مباحث جامع تر و دقیق تر بگستراند و زمینه بهتری را برای طرح موضوع نظام جهانی واحد در مراکز علمی و فرهنگی و در سطح داخلی و بین المللی، فراهم سازد.

زمینه سازی ظهور یعنی آماده کردن جامعه متناسب با شرایط و مقتضیات فرهنگ و ارزش های دینی و توحیدی برای ظهور منجی بشر. از این رو، توجه به نقش انسان و نیروسازی، امری مهم و حیاتی است؛ زیرا اراده و محتوای باطنی انسان، علت العلل تمامی تغییر و تحولات اجتماعی است. به همین دلیل، مدرسه مهدوی مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، نقش محوری و مهمی را در زمینه سازی برای ظهور ایفا می کند. از سوی دیگر، آموزه مهدویت و انتظار از ظرفیت ها و دلالت های فراوان تربیتی برای تاسیس فلسفه و نظام آموزش و پرورش مهدوی برخوردار است. از این رو، دولت زمینه ساز باید به سیاست گذاری در امر تعلیم و تربیت و تدوین نظام آموزش و پرورش بر اساس آموزه مهدویت و انتظار اهتمام ورزد.

نظریه پردازان انقلاب و سیاست گذاران معاصر، می کوشند تحولات انقلابی غیرمنتظره را درک کنند. آموزه مهدویت و ماهیت انقلاب مهدوی در فرهنگ شیعه برای بسیاری از آنها، بسیار پیچیده و اسرارآمیز می نماید. مقاله حاضر، کوششی است در عرضه مفهومی نظری درباره انقلاب، بررسی صحت کاربرد این واژه درباره خروج امام مهدی، تبیین عوامل و پارادایم های وقوع هر انقلاب با تکیه بر ارکان سه گانه انقلاب (مردم، رهبری، ایدئولوژی) و تطبیق آنها با انقلاب مهدوی. در این زمینه، تلاش می شود که مدل های نظریه های انقلاب در مورد انقلاب های بزرگ معاصر، با انقلاب قائم منتظر آزموده و میزان انطباق یا عدم انطباق آن با این مدل ها نشان داده شود. نگارنده اذعان می کند که انقلاب مهدوی به عنوان «آخرین انقلاب» و «انقلابی آخر»، ماهیتی خاص دارد و در قالب مدل های نظریه پردازی معاصر، به آسانی تحلیل نمی شود، اما با استناد به ضرورت شناسایی و شناساندن انقلاب مهدوی در قالب مفاهیم متداول فلسفه سیاسی امروز، مقصود این دفتر آن است که نشان دهد این انقلاب بزرگ جهانی، همانند دیگر انقلاب های اجتماعی، برآیند و مبتنی بر قدرت تبیینی عوامل نارضایتی گسترده مردمی و رهبری کاریزمایی امام معصوم است و به پشتوانه ایدئولوژی ساختارشکن شیعی محقق و پیروز خواهد شد.

نوع بشر از بدو پیدایی تاکنون، سیری پیوسته، پویا و در عین حال پیچاپیچ و پر فراز و فرود را دنبال کرده و طی نموده است، سیری که همواره با هدایت هم راه بوده و رو سوی مهدویت به عنوان محوریت و نقطه تعالی و وضعیت کمال مطلوب متعالی داشته است. بدین سان سیر بشر، هدایت و مهدویت، به نظر می رسد از بدویت پیشامدنی دوران تاریخ نانویسا و حتی پیشاتاریخ آغاز شده و با تاسیس دولت و تدوین قانون و تبعیت از آنها، وارد مرحله یا دوره مدنیت خویش شده است. وضعیتی که با ارسال پیام و پیام آوران الهی به منزله هادی اعم از راه نمایی و راه بری، از نبوت و شریعت آدم و حتی بنا به روایات و شواهد، دولت در حد خانوادگی او حدودمند گشت، اما در مسیر دینی واحد و توحیدی اسلام، با مراحل و مراتب متکامل شریعت یا شریعت ها تا دین و شریعت کامل، جامع و خاتم مدنی، اجتماعی و سیاسی ـ جهانی (للناس و للعالمین) محمدی فرارفت. در این مرحله، دو روی کرد سیاست و سیاسی متعالی و نامتعالی، هم چون دو جریان متعارض، همواره در قبال، در مقابل و حتی در مقابله با هم بوده اند. با انحراف عملی و تحریف علمی اسلام از سیر متعادل و متعالی خود و بازماندگی از زایا، پویا و پایایی ذاتی خویش که تشتت و تقهر یا واپس گرایی جهان اسلام را در پی داشت، توسعه تک ساحتی صرفا مادی و طبعا تنازعی و داروینیستی را به دنبال داشته است. مرحله ای که پس از چندین قرن، دچار بحران های تا حد بن بست ذاتی و درون زادی به ویژه نیهیلیستی (نسبیت و نیست انگاری مطلقه) فرای اهم مشکلات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی حاصله خویش گشته و جهان را در معرض چالش نابودی یا گذار قرار داده است. نگاه و نظریه انقلاب و نظام سیاسی جمهوری اسلامی ایران، با پیام و پی آمدهای معناگرا، معنوی و اخلاقی متعالی خویش، نشان و نوید گذر از نیستی و نسبیت انگاری های مطلقه و گذار از یاس و یا باس (ترس)، به آرزوی بلند و حتی امید تعجیل فرج منجی و موعود جهانی است. از غرایب روزگار، خاستگاه، جایگاه و نقش پیش تاز ایران و ایرانیان از پگاه تاریخ یا مرحله بازپسین آن است، ملت و کشوری که هم اینک چشم انداز توسعه متعادل و متعالی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و فرهنگی را که نازله توسعه متعالی مهدوی بوده، در فراآینده خویش دارد و ارتقای کارآیی و کارآمدی ملی اعم از دولتی، عمومی و خصوصی را فراروی همگی نیروها و نهادهای علمی، راه بردی و کاربردی فرهیخته خود دارد. با این انتظار و آمادگی فعال و سازنده که با شبیه سازی، الگوگیری و بهره گیری بهینه و بسامان از آموزه های توسعه و کارآمدی مهدوی، این راه و راه برد سرنوشت ساز و در عین حال الهام بخش و امیدآفرین را به درستی تبیین و ترسیم نموده و طی ساخته و تحقق خواهد بخشید، ان شا اله.

اگر مشخص شود، چه چیز سبب غیبت امام آخر شد، چیستی و چرایی زمینه های ظهور نیز به خودی خود معین خواهد گردید، با این وصف که از میان رفتن عوامل غیبت امام عصر، برابر است با فراهم شدن مقدمات ظهور آن حضرت. این مقاله تلاش دارد تا با کاوشی نو در منابع قرآنی و روایی، به برخی عوامل غیبت امام عصر دست یابد و به تشریح زمینه های ظهور آن حضرت پردازد. فرض آن است که آماده نبودن ماموم (مردم در امت اسلامی) برای پذیرش و تحقق فلسفه امامت، عامل اصلی غیبت به شمار می آید و براین اساس، زمانی که در ماموم تغییر لازم حاصل شود، زمینه ظهور فراهم خواهد شد. بر همین اساس، ابتدا فلسفه وجودی امام و علت جعل امامت از جانب پروردگار متعال، تشریح می گردد و بیان می شود که راهنمایی و جهت دهی به جنبش ها و تکاپوهای مردم برای برپایی امر خدا و از جمله قسط و عدالت، فلسفه امامت است و نتیجه گرفته می شود که جامعه فاقد اراده اصلاح، زمینه پذیرش امام را ندارد. آن گاه، دیگر شرایط آمادگی ماموم برای ظهور امام، مانند دوری از سازش کاری، دودلی و پیروی از شهوات بیان خواهد شد. در نهایت، پرورش مردم برای حرکت حول محور امام، یعنی شرط دیگر ظهور، بررسی خواهد گردید.

بیشتر اندیشه ها، مذهب ها و نحله های فکری در پی ایجاد نظمی نوین و نظامی مطلوب برای آینده جهان اند. در سه دهه اخیر، سه نظریه جهان گرایانه «پایان تاریخ» (فوکویاما)، «جنگ تمدن ها» (هانتینگتون)، «اسلام سیاسی» (امام خمینی) در دو قالب پیش نظام مردم سالاری دینی (جمهوری اسلامی) و نظام کامل، قطعی و نهایی حکومت مستضعفان (امام زمان)، بیش از دیگر نظریه ها توجه جهانیان و اندیشه ورزان را به خود جلب کرده و ندای ساختن جهانی جدید را سر داده اند. در واقع، سه نظریه برای جهانی شدن یا جهانی سازی پیش و روی جامعه جهانی است که می توان آن را در دو نظام لیبرال ـ دموکراسی شامل دو نظریه جهان شمولانه و هم خانواده فوکویاما و هانتینگتون و مردم سالاری دینی شامل دو نظریه مرتبط به هم و از یک سنخ امام خمینی و امام عصر خلاصه کرد. پرسش این است که کدام یک از این نظریه ها، ظرفیت و توان لازم را برای تاسیس نظام جهانی دارند؟ با مرور و مطالعه مختصات و صفات این نظریه ها و نظام ها، پاسخ به این پرسش را پی می گیریم.

قرن های متمادی است که مظلومان و عدالت خواهان، منتظر ظهور موعودی هستند که حضور مقتدرانه وی به هم راه تشکیل حکومت عدل جهانی و نابودی بساط ظلم و بی عدالتی، در کتب آسمانی وعده داده شده و امام مهدی همان موعودی است که اسلام مژده ظهورش را داده، اما این ظهور، بی زمینه سازی، امری نامعقول خواهد بود.با توجه به گستردگی قیام حضرت مهدی و نیز دشمنان آن حضرت که منسجم و سازمان یافته در مقابل حضرت هستند، قالب اقدام برای زمینه سازی نیز باید متناسب با قدرت دشمن، لحاظ شود. به همین جهت، دولتی که زمینه ساز حکومت جهانی حضرت باشد، بهترین گزینه است.در این مقاله، ضمن توجه به لزوم زمینه سازی برای ظهور و نیز چیستی و آرمان دولت زمینه ساز ابتدا به رسالت های فرهنگی ـ تربیتی دولت زمینه ساز پرداخته می شود. پس از آن در این چارچوب، راه بردهای دولت زمینه ساز در دو دسته راه بردهای داخل و خارج از کشور عرضه خواهد شد.

«انسان» و مسایل مرتبط با او، از نخستین مباحث مهمی است که در هر جهان بینی و ایدئولوژی، به آن توجه می شود، مسایلی هم چون آینده تاریخی، جغرافیایی و فرهنگی جهانی که در آن زندگی می کند و این که آیا به راستی خواهان چیست. لذا فلسفه ها و روی کردهای گوناگون و ادیان متعدد، هریک به نحوی سعی داشته اند تا این سوال را پاسخ گویند. مقاله حاضر نیز در پی پاسخ به این سوال است و این که آیا جدای از نظریات ایدئولوژیک، می توان در میان روی کرد های موجود در غرب، طرح و تئوری تازه ای در این باره یافت و نظریات روان شناسی، جامعه شناسی و یا نظریه ای هم چون فوتوریسم یا موعودگرایی، تا چه اندازه به موعود مطلوب انسان دست یافته است؟ مقاله ضمن بیان خواسته های انسان مدرن، از آینده و دولت موعود و ذکر دلایلی در فراگفتمانی این نیاز، در نهایت بر این نکته تاکید می کند که موعود دین اسلام، بهترین مصداق در تحقق تمام این خواسته ها به نحو مطلوب است. به عبارت دیگر، اسلام عقیده به غیب را به عقیده به واقعیت تبدیل می کند و انسان ها را از پی جویی منجی موهوم در آینده، به ایمان به منجی زنده و معاصر سوق می دهد.