پژوهش های ادبی
سال:1395 | دوره:13 | شماره:52 |تعداد مقالات:7

این پژوهش با هدف تحلیل چنددیدگاهی ادبی، هنری و روانشناختی-اجتماعی حکایتهای کتاب جوامع الحکایات عوفی، نویسنده قرن هفتم ه.ق. انجام شده است. توجه به تحلیل این حکایات از ابعاد چندگانه از ویژگی واقعگرا و گستره وسیع موضوعی آنها در کنار برخورداری از هنر ادبی مایه می گیرد و از این رو، منبع نادر و ارزشمندی از ادبیات کهن در باب چنین پژوهشی را فراهم می آورد، بدین منظور، ابتدا ویژگیهای هنری و ادبی این حکایتها در ابعاد چندگانه مکاتب ادبی، گفتمان در سطوح شناختی، عاطفی، زیبایی شناختی، پدیدارشناختی... بررسی شده است، سپس به تحلیل آنها در باب زنان و تبیین روانی و اجتماعی شخصیت آنان از دو بعد رفتار بین زنان و مردان و توانایی اقناعی پرداخته شده است. بر اساس نتایج، حتی در مقام ستایش زن، تفکر فرودستی و وابستگی روانی و اجتماعی زن در مقایسه با مرد مشهود است که در قالب پارسایی جبرگرایانه و مردمحور، عفت ریاضت جویانه، خردورزی دیگرخواهانه و انکار عواطف و احساسات در حکایات بیان شده است.

در این مقاله دو مجموعه شعری «مکابدات الشجر» بشری بستانی و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» فروغ فرخزاد، که دوران پر التهاب تاریخ ایران یعنی پهلوی دوم و سالهای استعمار پس از جنگ جهانی دوم در عراق را در بر می گیرد به شیوه توصیفی-تحلیلی بررسی شده که حاوی این نتایج است: توجه به کانون گرم خانواده با احساسی مادرانه و با مضامینی عاشقانه، مورد توجه دو شاعر بوده است. با توجه به عدم پایبندی جامعه عراق و ایران به حقوق زن به عنوان اصل مورد اهتمام اسلام، توجه به جایگاه زن و دفاع از حقوق او در شعر دو شاعر موج می زند. وجود مشکلاتی چون فقر، بیکاری و تضاد طبقاتی، دو شاعر را به انعکاس دردهای اجتماعی متعهد ساخته است. ساختار سیاسی و تقابل سنت و مدرنیته به صورت منتقدانه و با زبانی تند در شعر دو شاعر جلوه می کند. تندی زبان فروغ در انتقادات وی بیش از بشری، و پیچیدگی و ابهام زبان شعری بشری بیشتر از فروغ است.

با توجه به اینکه فهم عمیق داده های حسی- ادراکی، نقش موثری در تحلیل متون عرفانی دارد، این پژوهش تحلیل شطحیات عرفانی را بر پایه نظریه نشانه شناسی احساسات وجهه همت خود قرار داد. تقدم ادراک دیداری بر دیگر داده های حسی- ادراکی و تعامل پایدار این داده ها با یکدیگر، به شطحیات عرفانی وجهه ای نشانه -پدیدارشناختی می دهد. سیالیت، پویایی و انعطاف گزاره های حاصل از حاسه های مختلف و نیز ارتباط پایدار سوژه و ابژه این وجهه دو گانه را تقویت می کند. با این توصیف در این مقاله سعی می شود که با تطبیق الگوی نشانه شناسی احساسات بر شطحیات، حضور گزاره های احساسی و تاثیر پایدار آن در متون ادبی بررسی و تحلیل شود.

این نوشته را می توان با اندکی تغییرات در حوزه «بینامتنیت» یا «ادبیات تطبیقی» جای داد، اما نگارنده فارغ از هر دو رویکرد در این مقاله می کوشد خاستگاه اصلی شعر «پشت دریاها» را نشان دهد، سروده ای که یکی از مشهورترین شعرهای مجموعه حجم سبز سپهری است و بر پوسترها و کارت پستالهای بسیاری نقش بسته و به کتاب ادبیات فارسی دوم دبیرستان نیز راه یافته است. آقای حسین معصومی همدانی در مقاله «سپهری و مشکل شعر امروز» معتقد است که شاعر در انتخاب عنوان و توصیف این شعر به احتمال زیاد تحت تاثیر روایتی از امام صادق (ع) بوده است. پس از ایشان بسیاری با یا بدون اشاره به این مقاله، این شعر را تلمیحی به این روایت پنداشته اند. این مقاله پس از نقد و بررسی این نظر نشان می دهد که سروده سهراب در واقع الهام گرفته از شعری چینی با ترجمه خود اوست. آگاهی از این «پیش متن» به خواننده در درک بهتر و دریافت دقیقتر شعر کمک می نماید و راه را برای پژوهشهای بیشتر فراهم می سازد.

در این پژوهش، گزاره های پرسشی در اشعار فروغ فرخزاد در دو حوزه 1) فکری، 2) عاطفی بررسی شده است. بر اساس یافته های پژوهش، گزاره های پرسشی در اشعار فروغ فرخزاد بر «جستجوگری» او دلالت دارد و در سه محور جستجوی عشق، جستجوی خود یا هویت یابی و جستجوی انسانیت بازتاب یافته است. فروغ در فرایند هویت یابی، چیستی عشق، زندگی و کیستی خود را مورد تامل و پرسش قرار می دهد. تحلیل گزاره های پرسشی از دید عاطفی، نشان می دهد، عشق که محور اصلی پرسشگری در دو دفتر نخست اوست بتدریج محوریت خود را در دفترهای بعدی از دست می دهد و پرسشهای او از لحاظ کمی و کیفی، دگرگون می شود. مخاطب گزاره های پرسشی فروغ نیز نمودی از دگردیسی فکری و عاطفی اوست و این پژوهش نشان می دهد که مخاطب او از «من» شخصی و یا مخاطب فرضی بتدریج به ضمیری قابل تاویل به تمام خوانندگان و مخاطبی عام و جهانشمول تغییر می یابد که دال بر گسترده شدن دیدگاه های فکری و عاطفی اوست.

این پژوهش بر آن است تا جلوه های اثرپذیری انوری را از اشعار ابوالفرج رونی با رویکرد ساختارگرایی در زمینه های ساخت زبانی و موسیقایی بررسی، و عوامل انگیزش ادبی سروده های دو شاعر را به شیوه تحلیلی توصیفی واکاوی کند. بررسیها نشان می دهد بی تردید انوری از اشعار رونی تاثیر پذیرفته است، اما این اثرپذیری در حد تقلید صرف نمانده است، بلکه با ابداعات و ابتکارات شاعر نیز همراه شده است. او تلفیقی از ترفندها و راز و رمزهای زیبایی آفرینی همچون به گزینی واژگان و پیوندهای واژگانی، معنایی و هنری را در روند انسجام و استواری کلام خویش به کار می برد.