الهیات و معارف اسلامی (مطالعات اسلامی )
سال:1385 | دوره:- | شماره:71 (پیوست) |تعداد مقالات:7

امروزه دموکراسی و تاسیس آن، مقبولیت جهانی پیدا کرده و از مرزهای علمی و نظری فراتر رفته و وارد عهدنامه های گوناگون بین المللی گردیده است. به رغم اقبال عمومی به دموکراسی، بنیان فلسفی تربیت دموکراتیک هنوز به دقت تبیین نشده است. بر این اساس، هدف این مقاله، تبیین بنیان های فلسفی تربیت دموکراتیک می باشد. بدین منظور مطابق با مدل اسکو، ابتدا نظریه های دموکراسی لیبرال، جماعت گرا و تفاهمی مورد بررسی قرار گرفته، آنگاه از بطن مبانی انسان شناسی و مفاهیم و محورهای کلیدی هر یک از نظریه های مزبور و از راه استدلال منطقی، دلالت های تربیتی (اصول، اهداف و روشها) آنها استخراج شده است. در پایان محقق به بررسی تطبیقی مبانی انسان شناسی و دلالت های تربیتی مکاتب دموکراسی مورد نظر پرداخته است محققان به صراحت اذعان می نمایند که این کار برای اولین بار توسط آنها انجام شده است و از این حیث از نظرهای انتقادی خوانندگان اندیشمند استقبال می نمایند.

صفات خبریه آن دسته از صفات خداوند را گویند که عقل بر آن ها دلالت روشن ندارد و تنها بدان استناد که در متن دینی اعم از قرآن و حدیث به خداوند نسبت داده شده اند می توان آن ها را به خداوند نسبت داد. صرف نظر از امکان این انتساب تفسیر این صفات از دیر باز مورد نزاع متکلمان بوده است. جستار حاضر به بیان مفهوم و مصادیق صفات خبریه می پردازد و دست کم در مقدمات کار سیاهه ای از این صفات را به دست می دهد، سپس به صورت خلاصه موضع متکلمان را در این باره بر می رسد، سپس به گزارش دیدگاه شیعه می پردازد و در ادامه به وضعیت ترجمه مصادیق عمده ای از صفات خبریه در شماری از ترجمه های فارسی قرآن و نیز برخی تفسیرهای فارسی می نگرد تا معلوم شود که آیا ترجمه های با موضع کلامی شیعه هماهنگی دارند یا خیر. در پایان نیز ملاحظاتی در ذیل ترجمه ها فراروی نهاده شده است.

منطق صوری ارسطویی که مسلمانان به آن گسترش و سامانی ستودنی بخشیده اند، دیرینه ترین دستگاه منطقی است که بیش از بیست و سه قرن از پیدایی آن می گذرد و هنوز در میان فلسفیان و منطقیان به ویژه اسلامیان به جد کاربرد دارد. آن چه این جستار پی می جوید تبیین زیرساخت ها و بنیادهای این سامانه منطقی است. آهنگ آن دارد که چند دسته اصول بدیهی را پیش نهد و نشان دهد که منطق صوری تا آن جا که به صورت می پردازد (گزاره و قیاس) بر این اصول استوار است. هر چند منطقدانان مسلمان از این اصول غافل نمی توانسته اند بود، - تا آن جا که آگاهی نگارنده دامن می گسترد - به تصریح و انسجام بدان ها نپرداخته و از آن ها سخن نرانده اند. نسبت های چهارگانه میان دو کلی و نیز نسبت های میان نقیض های دو کلی را دیگران بر رسیده اند، اما این جستار کار را پی گرفته و نشان می دهد که هر گاه میان دو کلی یکی از نسبت های چهارگانه برقرار باشد آن گاه عین یکی با نقیض دیگری چه نسبتی خواهد داشت. از رهگذر این اصول است که احکام گزاره ها را با روشی غیر قیاسی تبیین، و مسایل منطق تعریف (گزاره ها و احکام آن ها) را بی هیچ وابستگی به منطق استدلال بازگو می کند. نیز بیان می دارد که اگر میان یک کلی با کلی دومی و میان کلی دوم با کلی سومی یکی از نسبت های چهارگانه برقرار باشد آن گاه میان کلی اول و سوم چه نسبتی برقرار است؛ و بر این پایه شیوه ای بن کاوانه برای تبیین اشکال چهارگانه قیاس پیش چشم می نهد که می تواند خود به تنهایی دستگاهی برای استنتاج نیز باشد. در کنار این، برخی نکات را که شاید از چشم پنهان مانده است به دید می آورد. از آن جمله این که چرا نسبت نقیض های عام و خاص من وجه و متباینان، تباین جزیی است؛ یعنی گاه عموم و خصوص من وجه و گاه تباین کلی.

این مقاله در ابتدا به عنوان مقدمه به بیان تاریخچه بسیار مختصر هرمنوتیک می پردازد و به ایجاز مشخصات سه دوره اصلی آن یعنی هرمنوتیک پیش از مدرن، مدرن، و معاصر را بیان می کند. و سپس یکی از مسایل مهمی را که در هرمنوتیک مدرن و معاصر مطرح شده است، مورد پرسش و بررسی قرار می دهد. پرسش این است که آیا خواننده متن ممکن است متن را از مولف آن بهتر بفهمد و بهتر تفسیر کند؟نگارنده پاسخ این پرسش را مثبت دانسته و از سه طریق مبادرت به اثبات مدعای خود کرده است. یکی به دلیل تعاطی بینامتنی معانی، و دوم به دلیل نظریه روانکاوی فروید، و سوم به جهت وجود برخی شواهد تاریخی، هر چند در واقع طریق سوم را باید بیشتر «شاهد» و «موید» در نظر گرفت. اما از طریق دوم، یعنی از طریق دلیل روانکاوی فروید، نه تنها می توان استدلال کرد که خواننده می تواند متن را بهتر از ماتن فهمیده و تفسیر کند، بلکه می توان گام را فراتر نهاد و حتی اثبات کرد که خود ماتن را نیز می توان بهتر از خود او شناخت. اما آنچه این مقاله اثبات می کند صرفا «امکان» تحقق چنین امری است.

آشنایی با مکاتب فلسفی در اخلاق، مهم ترین گام برای وارد شدن در مبحث فلسفه اخلاق است. عاطفه گرایی از عمده ترین مکاتب اخلاقی است که قدمت و گستره ای به پهنای تاریخ دارد. متفکران، فیلسوفان، شاعران و روان شناسان برجسته ای را می توان برشمرد که دیدگاههای جالب و پرسش برانگیزی را در این زمینه ارایه نموده اند. کنفوسیوس، بودا، لائوتسه، دیوید هیوم، آدام اسمیت، ژان ژاک روسو، آرتور شوپنهاور، آلفرد جولز آیر، کارول گیلیگان و نل نادینگز کسانی هستند که در این مقاله، معرفی شده اند. همگرایی میان آرای این متفکران را می توان در مفاهیم مورد استفاده ایشان، نظیر همدردی، هم حسی، نوع دوستی، خیرخواهی، شفقت و احساس مسوولیت و غمخواری ملاحظه نمود. از این میان، تاکید روانشناسان و فیلسوفان معاصر بر مفهوم غمخواری و مبالات، امری است که در متون روان شناختی و فلسفی جدید زیاد به چشم می خورد. رویکرد غمخواری یا احساس مسوولیت، یکی از چند رویکرد عمده معاصر در فلسفه اخلاق و تربیت اخلاقی است که می توان آن را در زمره نظریه های عاطفه گرا قرار داد. جنبش مدافعان حقوق زن، نیز به عنوان یکی از جلوه های بارز دوران پست مدرن، از مدافعان سرسخت این رویکرد به شمار می رود. به علاوه، طبیعت گرایی عمل گرا نیز می تواند به عنوان مبنای فلسفی دیگری برای این رویکرد قلمداد شود.

نویسنده مقاله حاضر بر آن است که برای تفسیر روایتها و نقلهای مختلفی که از یک حکایت/ متن به عمل می آید باید هر روایت و نقل جدید را به مثابه یک حکایت / متن کاملا جدید و متفاوت با نقلهای قبلی در نظر گرفت و این حکایت / متن را به عنوان اثری اصیل و ابداعی و متفاوت از روایتهای قبلی یا اولین تقریر آن حکایت / متن، تفسیر کرد و فهمید. نگارنده در این مقاله، این همانی روایتهای مختلف از یک متن در بستر زمانی و مکانی متفاوت را ± حتی در صورت یکسان بودن ساختار و شکل روایتها ± مردود دانسته و مدعی است چون قصد مولف و ناقل هر حکایت و متن، همواره بخشی از سازمان نرم افزاری و جز قوام بخش یک متن محسوب می شود، نقل هر متن توسط راوی جدید، خود یک متن جدید است و چارچوب تفسیری و بافتار تازه ای بر آن حاکم خواهد بود.نویسنده حاضر، فرآیندی را که طی آن یک متن اصلی یا اولین تقریر آن، از لحاظ زمانی و مکانی دگردیسی هایی حداقلی یا حداکثری پیدا می کند، نه یک فرآیند صرفا تاریخی و غیرفعالانه، بلکه دست کم نیمه آگاهانه و مستظهر به طرح و توطئه و نیت راوی می داند و از این رو به جای عنوان «دگردیسی متن» که نزد علمای هرمنوتیک رایج است و گویای فعالانه یا منفعلانه بودن تغییرات نیست، عنوان «تجهیز متن» را پیشنهاد کرده است.این مقاله بخشی مقدماتی از پروژه ای است که نویسنده در آن به ارزیابی و نقد نظریه «دین مولف» که در دو قرن اخیر با هیاهوی بسیار از جانب خاورشناسان دنبال می شده پرداخته است.

روش های معناشناسانه در مفهوم ساختن نظریه ها و تئوری ها از روش های متعارف و مقبول معاصر است. مقاله حاضر در صدد است از طریق شناسایی کاربرد تاریخی و زبانی واژه فلاح که ربط وثیق با مهمترین دغدغه همه انسان ها (رستگاری) دارد، تطور معنایی فلاح را پیش از اسلام و پس از آن تعقیب کند تا به درک هر چه بیشتر مفهوم نجات نایل آید و با اهتمام به کاربردهای «فلاح» در بافت های دینی عناصر تشکیل دهنده و مرتبط با نجات را بیابد و فرجام صاحبان آن عناصر را نشان دهد.