بوم شناسی کاربردی
سال:1393 | دوره:3 | شماره:10 |تعداد مقالات:7

فنولوژی، به مطالعه وقایع ادواری طبیعی درزندگی گیاهان و جانوران مربوط است. تغییر در وقایع فنولوژی حساس ترین واکنش موجودات زنده به تغییرات آب و هوایی است. آگاهی از فنولوژی برای احیا و مدیریت نهالستان نیز مهم است. در این مقاله فنولوژی گونه قیچ (Zygophyllum atriplicoides) در منطقه موته استان اصفهان ارزیابی شده است. در ابتدا 20 پایه به صورت تصادفی انتخاب و وقایع مهم فنولوژیکی مانند جوانه زنی، گلدهی، میوه دهی، خزان، رسیدن بذور و ریزش بذر و حالت غیرفعال گیاه به مدت یک سال، هر ماه یک بار ثبت گردید. در ادامه از گیاه سری زمانی تصویر تهیه شد و میزان درصد سه کانال رنگی (قرمز- سبز- آبی) در هر قسمت گیاه مانند برگ ها، ساقه ها و میوه ها از عکس ها استخراج شد و سپس هرکدام جداگانه مورد آنالیز قرار گرفت. نتایج داده های فنولوژی نشان می دهد که جوانه های این گیاه از اواخر اسفند شروع به رشد کرده و ریز ش برگ ها تا شهریور ماه ادامه می یابد. به علاوه، پس از گلدهی در فروردین اوج میوه دهی در اردیبهشت اتفاق می افتد. رسیدن بذرها در خرداد ماه است و ریزش آنها در تیر ماه انجام می شود. بین موسم پدیده های مهم گیاهی با فاکتورهای آب وهوایی مانند بارش و دما ارتباط معینی دیده می شود.

بررسی عملکرد اکوسیستم می تواند کمک شایانی به تشخیص میزان تخریب و تفسیر چگونگی تغییرات نماید. این مطالعه با هدف ارزیابی ساختار و عملکرد مراتع نیمه استپی استان اصفهان در وضعیت های متوسط، ضعیف و خیلی ضعیف و همچنین مقایسه عملکرد لکه های مختلف اکولوژیک با استفاده از روش تجزیه و تحلیل عملکرد چشم انداز (LFA) در مراتع نیمه استپی آغچه اصفهان انجام شد. بدین منظور تعداد 3، 4 و 7 سایت در مراتع ضعیف، خیلی ضعیف و متوسط (به روش 4 فاکتوری) انتخاب و در هر سایت یک ترانسکت 30 متری به طور تصادفی در جهت شیب غالب منطقه مستقر گردید. در هر ترانسکت، انواع لکه های اکولوژیک موجود شناسایی و طول، عرض و فضای بین لکه ها ثبت گردید. همچنین در هر نوع لکه اکولوژیک واقع در هر ترانسکت با 3 تکرار تعداد 11 شاخص وضعیت خاک سطحی طبق دستورالعمل روش LFA امتیازدهی و معیار های عملکرد خاک سطحی در این مناطق تعیین گردید. بر اساس نتایج، اکثر ویژگی های ساختاری (طول لکه ها، تعداد لکه ها، شاخص سطح لکه و شاخص ساختار چشم انداز) و عملکردی (نفوذپذیری، پایداری و چرخه مواد غذایی) بین مراتع با وضعیت های "خیلی ضعیف و متوسط" تفاوت معنی داری داشته (a=%5) اما بین سایر وضعیت ها ("ضعیف و متوسط" و "ضعیف و خیلی ضعیف") تفاوت معنی داری مشاهده نشد. از طرف دیگر عملکرد لکه های اکولوژیک مختلف در سایت های با وضعیت "متوسط و خیلی ضعیف" تفاوت معنی داری نداشتند. ولی در وضعیت های ضعیف عملکرد لکه اکولوژیک "پهن برگ علفی- بوته-گراس" از نظر چرخه مواد غذایی به طور معنی داری نسبت به سایر لکه ها از جمله "پهن برگ علفی" و "پهن برگ علفی-گراس" بیشتر بود. از نتایج مطالعات تغییرات عملکردی می توان برای تعیین حد آستانه تغییرات در مراتع، اولویت بندی زیر حوزه ها و تیپ های گیاهی برای انجام پروژه های اصلاحی و پایش روند احیا در مراتع استفاده نمود.

هدف مطالعه حاضر بررسی تغییرات درصد پوشش گیاهی مراتع با استفاده از داده های ماهواره ای منطقه سمیرم استان اصفهان، می باشد. این مطالعه در سال های: 1383 به عنوان یک سال تر و 1388 به عنوان یک سال خشک انجام گرفت. تصاویر سنجنده های WiFS و AWiFS به ترتیب برای سال های 1383 و 1388 به کار گرفته شد و درصد پوشش گیاهی هر دو سال به طور همزمان اندازه گیری شد. جهت رسیدن به هدف مطالعه ابتدا با استفاده از فاکتورهای محیطی از قبیل ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت شیب منطقه و فاکتورهای اقلیمی و شاخص های گیاهی استخراج شده از داده های ماهواره ای یک معادله رگرسیونی چند متغیره با استفاده از روش رگرسیون گام به گام تهیه شد. پس از به دست آوردن مدل رگرسیونی هر سال، براساس مدل ها و اعمال ضرایب رگرسیونی روی متغیرهای آن نقشه درصد پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعاتی ترسیم گردید. سپس با انجام روش طبقه بندی مجدد کاربری مرتع از سایر کاربری ها جدا شد. به منظور تفسیر بهتر نقشه پوشش گیاهی، تفکیک طبقات پوشش گیاهی مراتع با روش تفکیک تاری انجام شد و با به کار گرفتن حدود آستانه مناسب پوشش گیاهی 20-0، 30-20 و 40-30 درصد از یکدیگر تفکیک گردیدند. نتایج نشان داد که تغییرات طبقات پوشش گیاهی با هم مرتبط می باشد و کاهش مساحت در یک طبقه موجب افزایش مساحت در طبقات دیگر می شود. هم چنین مشخص شد طبقه 40-30 و 30-20 درصد به ترتیب بیشترین تغییرات را به خود اختصاص می دهند و افزایش مساحت طبقه 20-0 درصد منجر به کاهش مساحت دو طبقه دیگر می شود.

در این مطالعه غلظت عناصر مس، نیکل، سرب، کادمیم، استرانسیم، منیزیم موجود در بافت مو، شش و استخوان ران جرد ایرانی به عنوان گونه شاخص زیستی در مناطق مختلف محدوده معدن مس دره زرشک مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری به صورت سیستماتیک تصادفی با استفاده از تله فنری در تابستان 1391 از مناطق مختلف محدوده معدن مس انجام گرفت. غلظت فلزات در بافت های مختلف با روش هضم اسیدی تر و با دستگاه ICP-OES اندازه گیری شد. مقدار سرب و کادمیم در بافت های مورد بررسی زیر حد تشخیص دستگاه گزارش شد. نتایج نشان داد که مس و نیکل در بافت مو و منیزیم و استرانسیم در بافت استخوان جرد ایرانی به شکل معنی داری بیشتر از سایر بافت ها تجمع می یابند (P<0.01). الگوی تجمع عناصر در بافتهای مختلف به شکل منیزیم>استرانسیم>کروم>مس>نیکل مشاهده شد. در حالت کلی جنس ماده جرد ایرانی نسبت به جنس نر تجمع بیشتری از عناصر را نشان داد. غلظت مس در بافت موی جوندگان سه منطقه اول و غلظت نیکل، استرانسیم و کروم در بافت های مو و شش جوندگان منطقه چهار اختلاف معنی داری را با سایر مناطق نشان دادند.

خشکسالی یکی از فاکتورهای مهمی می باشد که پتانسیل آتش سوزی جنگل ها و مراتع را افزایش می دهد. این مطالعه جهت ارزیابی پتانسیل شاخص رطوبت خاک به نام شاخص خشکی کچ- بایرام در پهنه بندی ریسک آتش سوزی جنگل ها و مراتع استان اصفهان با استفاده از داده های روزانه سال های 2006 تا 2010 انجام شد، لذا هدف مطالعه حاضر پهنه بندی پتانسیل آتش سوزی جنگل ها و مراتع در استان اصفهان می باشد. کچ- بایرام یک شاخص خشکسالی- آتش سوزی است که دامنه آن صفر، با حداقل میزان کمبود رطوبت خاک و احتمال پتانسیل آتش سوزی کم، تا 800 با حداکثر کمبود رطوبت خاک و احتمال پتانسیل آتش سوزی بالا می باشد. نتایج به دست آمده نشان داد که بخش های غربی و ایستگاه سمیرم در جنوب استان دارای کمترین خشکی و پتانسیل آتش سوزی می باشند. با توجه به طبقه بندی های اقلیمی این بخش ها در طبقه های مرطوب تر همانند سرد و مرطوب، سرد استپی و نیمه خشک سرد قرار دارند، اما به دلیل پوشش گیاهی بسیار کم این بخش های استان، احتمال رخ دادن آتش سوزی بسیار کم و در بخش های غربی و ایستگاه سمیرم در جنوب استان به دلیل پوشش گیاهی مناسب در صورت بروز خشکسالی شدید احتمال رخ دادن آتش سوزی، بسیار زیاد است. در ایستگاه های خوانسار، سمیرم، فریدون شهر و داران کمترین مقادیر شاخص خشکی کچ- بایرام مشاهده شد. در مجموع، نتایج نشان داد که شاخص کچ- بایرام، شاخص مناسبی جهت پهنه بندی پتانسیل آتش سوزی در مناطق خشک و نیمه خشک اصفهان نمی باشد و بهتر است در گراس لندهای مناطق خشک و نیمه مرطوب به کار برده شود.

در فشرده سازی بوم شناختی یا پایدار، افزایش میزان تولیدات کشاورزی همراه با بهبود خدمات بوم نظام، از طریق افزایش کارایی استفاده از منابع و نهاده ها امکان پذیر است. بر این اساس به منظور بررسی تاثیر مقادیر مختلف کود گاوی بر میزان جذب و کارایی مصرف نور شنبلیله در شرایط آب و هوایی مشهد، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و چهار تیمار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد. تیمارها در چهار سطح 15، 20، 25 و 30 تن در هکتار کود گاوی طراحی شدند. نتایج نشان داد که طول فصل رشد گیاه شنبلیله با تشعشع رسیده به سطح جامعه گیاهی هم خوانی داشت، به طوری که زمان رسیدن به حداکثر شاخص سطح برگ شنبلیله با زمان برخورد حداکثر میزان تشعشع به سطح کانوپی، یکسان بود. کمترین شاخص سطح برگ (0.22) و کارایی مصرف نور (1.42 گرم بر مگاژول) مربوط به تیمار 15 تن کود گاوی و بیشترین شاخص سطح برگ (0.30) و کارایی مصرف نور (1.74 گرم بر مگاژول) مربوط به تیمار 25 تن کود گاوی بود. نتایج این پژوهش نشان داد که افزایش کود گاوی سبب افزایش شاخص سطح برگ و به دنبال آن افزایش کارایی مصرف نور شد، اما این برتری فقط تا سطوح مشخصی از کود گاوی (25 تن در هکتار) دیده شد. براین اساس در بوم نظام زراعی کم نهاده تولید شنبلیله می توان بدون نیاز به استفاده از مقادیر زیادتر کود، از بهبود کارایی نور به عنوان یک شاخص مناسب برای تحقق فشرده سازی پایدار استفاده نمود.

اجرای اقدامات آبخیزداری در حوضه آبخیز بدون درنظر گرفتن تمام ابعاد آن ممکن است منجر به ناپایداری و تشدید شرایط مخرب گردد. لذا توجه به رویکرد مدیریت جامع در سیستم آبخیز ضروری است. یکی از ابعاد مهم در فرایند تصمیم گیری و برنامه ریزی کمی سازی اثرات اکولوژیک فعالیت های مدیریتی در قالب اکولوژی سیمای سرزمین می باشد. در این راستا، کمی کردن عدم قطعیت حائز اهمیت است. مقاله حاضر با هدف معرفی عدم قطعیت به بررسی کمی آن در مقادیر شاخص های اکولوژیک ساختار سیمای سرزمین می پردازد و همچنین عدم قطعیت موجود در خصوص وزن های اعمال شده برای شاخص های اکولوژیک مختلف در فرایند محاسباتی تکنیک تصمیم گیری چندمعیاره مورد بررسی قرار گرفته است. آبخیز چهل چای (مساحت حدود 256 کیلومترمربع) واقع در شرق استان گلستان و جنوب شهر مینودشت و یکی از سرشاخه های رودخانه گرگان رود به دلیل تغییرات شدید کاربری اراضی به عنوان آبخیز مورد مطالعه انتخاب گردید. نتایج نشان داد که به ترتیب بیشترین عدم قطعیت در خصوص مقادیر شاخص ها، متعلق به شاخص تراکم حاشیه و کمترین عدم قطعیت متعلق به شاخص نسبت جوامع درختی حاشیه رودخانه می باشد. از طرفی در بررسی عدم قطعیت ناشی از وزن دهی در تکنیک تصمیم گیری چند معیاره، شاخص تراکم حاشیه با عدم قطعیت کمتر و شاخص وزنی مساحت پوشش گیاهی نسبت به سایر شاخص ها مقدار عدم قطعیت بیشتری را به خود اختصاص دادند. در فرآیند برنامه ریزی و تصمیم گیری، لازم است عدم قطعیت های موجود شناسایی و کمی شوند تا استنتاج دقیق تر و کاربردی تر از یافته های تحقیق امکان پذیر گردد.