دانش شناسی (علوم کتابداری و اطلاع رسانی و فناوری اطلاعات)
سال:1387 | دوره:1 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

زمینه و هدف: عصر ما عصر پیشرفت علمی است که پایه آن آموزش و پژوهش علمی است. حال این کتابدارانند که بیشترین نقش در ارایه این آموزش ها به کاربران کتابخانه خود را دارند و نکته اینجاست که خور کتابداران باید توانایی ها و سواد اطلاعاتی کافی داشته باشند تا بتوانند آنها را به مخاطبان خود منتقل کنند و خدمات اطلاع رسانی مناسبی به استفاده کنندگان از کتابخانه ها ارایه کنند. هدف از این مقاله بررسی تطبیقی میزان سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاه ها می باشد.روش بررسی: پژوهش حاضر از نوع پیمایشی توصیفی است. برای گردآوری اطلاعات از روش سرشماری استفاده شد و پرسشنامه تهیه شده در اختیار کلیه کارکنان کتابخانه های مرکزی دانشگاه های علوم پزشکی ایران، علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، تربیت مدرس و شهید بهشتی، که برابر 100 نفر بودند، قرار گرفت. پرسشنامه شامل 31 سوال بسته بودو در دو قسمت تهیه شده است برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی نظیر تهیه جداول فراوانی، نمودارهای ستونی و محاسبه شاخص های مرکزی مانند میانگین استفاده شد و برای این منظور از نرم افزار آماری SPSS استفاده شد.یافته ها: یافته های تحقیق نشان داد که بیشترین استفاده افراد از بانکهای اطلاعاتی پیوسته 58 درصد، اینترنت 69 درصد و فهرست کامپیوتری 71 درصد است. کتابداران دانشگاه تربیت مدرس با میانگین 4.13 در حد زیاد و بیشترین مهارت در استفاده از منابع را دارند و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با میانگین 3.62 کمترین مهارت را دارند. بیشترین استفاده از منابع به ترتیب کتب فارسی 3.82 و پایگاه های اطلاعاتی 3.56 می باشد. مهمترین روش روزآمدسازی و کسب اطلاعات در زمینه کتابداری استفاده از اینترنت 80 درصد بود. بیشترین مشکلات کتابداران در کسب اطلاعات تخصصی عدم آگاهی از منابع جدید 64 درصد، عدم تسلط به زبان انگلیسی 52 درصد و عدم مهارت استفاده از رایانه 50 درصد بود. کتابخانه های دانشگاه های مورد بررسی برای کارکنان خود امکان شرکت در کارگاه های آموزشی یک یا چند روزه و همچنین آموزشهای تخصصی کوتاه مدت را بیش از سایر فعالیت ها فراهم نموده اند. آموزش های ضمن خدمت تا حدی در ارتقای سواد اطلاعاتی کتابداران موثر بوده و 92 درصد کتابداران معتقدند دریافت اطلاعات علمی تاثیر زیادی در کارایی کتابدار دانشگاهی دارد و اهمیت آموزش ضمن خدمت کتابداری را در حد بسیار زیادی ارزیابی کرده اند.نتیجه گیری: با توجه به فرضیه پژوهش کتابداران کتابخانه های مرکزی از سواد اطلاعاتی مطلوبی برخوردارند، یافته های پژوهش حاکی از آن است که سطح سواد اطلاعاتی کتابداران کتابخانه های مرکزی دانشگاه ها در حد متوسطی است و در حد مطلوبی قرار ندارد. کلاسهای آموزش ضمن خدمت و کلاسهای ICDL و مداوم انگلیسی و دروس اطلاعاتی در دانشگاه ها پیشنهاد می شود.

پژوهش حاضر با استفاده ازروش پیمایشی، نیازها و علاقه مطالعاتی اعضای جوان از کتابخانه های عمومی شهرتهران زیر نظر نهاد کتابخانه های عمومی کشور را مورد مطالعه قرار می دهد. هدف اصلی این پژوهش شناخت و تعیین علاقه ونیازهای مطالعاتی جامعه پژوهش می باشد و درصدد تعیین مهمترین منابع جهت کسب اطلاعات می باشد. تعداد 600 عضو ازمیان 53251 نفراعضای جوان به عنوان نمونه به روش نمونه گیری خوشه ای متناسب با اندازه و حجم هر منطقه مورد بررسی قرارگرفت. داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری شد.اولویت های نیاز مطالعاتی در کل شهر تهران: موضوع فناوری و علوم کاربردی با 25.6 درصد، و طبق اولویت دوم موضوع هنر با 22.1 درصد، و طبق اولویت سوم جغرافیا و تاریخ با 20.5 درصد، بیشترین نیازهای اطلاعاتی بوده اند.نتایج پژوهش روشن ساخت که بیشترین منابع مورد نیاز جهت کسب اطلاعات دسترسی به اینترنت و CD)) سی دی های آموزشی بیشترین رسانه های مورد نیاز اعضای جوان بوده است.

باتوجه به اهمیت وجود کتابخانه های عمومی و ارایه خدمات اطلاع رسانی در این کتابخانه ها، برقراری ارتباط فعال بین این کتابخانه ها و استفاده ازشبکه اطلاع رسانی باعث ارتقا کیفی و کمی سطح خدمات اطلاع رسانی دراین کتابخانه ها خواهد شد. جامعه موردمطالعه دراین پژوهش شامل 153 کتابخانه عمومی است. هدف اساسی این پژوهش بررسی همه جانبه وضعیت کنونی کتابخانه های عمومی و امکانات بالقوه آن ها و همچنین دسترسی به اینترنت به منظور یافتن اطلاعات موردنیاز و آگاهی از اطلاعات موجود در کتابخانه های مشابه دنیا است. این امربه برنامه ریزی دقیق به منظور بهبود عملکرد و وضعیت کتابخانه ها و شکل گیری نظام مناسب برای تبادل اطلاعات کمک می کند. در این پژوهش از روش پیمایشی و طراحی سیستم استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که اکثریت کتابخانه ها ازلحاظ نیروی انسانی متخصص، مجموعه سازی مناسب و کافی و تجهیزات و منابع مناسبی برخوردار نیستند. بدین منظور طرح ایجاد شبکه اطلاع رسانی در کتابخانه های مورد مطالعه باهدف اتوماسیون منابع و خدمات کتابخانه شامل فهرست نویسی ماشینی، دیجیتالی کردن منابع حایز اهمیت، دسترسی به اینترنت، اشتراک پایگاه های اطلاعاتی از جمله کتاب و نشریات و سایر منابع مورد نیاز جامعه مراجعه کننده به کتابخانه پیشنهاد می شود.

در عصر کنونی (عصر اطلاعات) تولیدات علم و اطلاعات ملاک سنجش و عیار جوامع قرار گرفته است. تولید علم به معنی میزان تالیفات و مقالات علمی نمایه شده در پایگاههای ISI (موسسه اطلاعات علمی) و نیز تعداد استنادات به این تالیفات است. بر همین اساس هر سال ISI با در نظر گرفتن تولیدات علمی پژوهشگران و مولفان کشورهای مختلف، رتبه علمی کشورها (به عنوان مهمترین شاخص در تعیین توسعه کشورها) را تعیین می نماید. اخیرا نیز در سطح دنیا عیار سنجش پژوهشگران و مولفان، میزان رتبه علمی آنها درISI قرار گرفته است، به همین منظور مولفان و محققان در صدد بالا بردن رتبه علمی خود به منظور کسب موقعیت های شغلی و نیز اخذ پذیرش از دانشگاههای معتبر دنیا هستند. این مساله در بین پژوهشگران ایرانی (بخصوص دانشجویان و پژوهشگران جوان ایرانی) به شدت مورد توجه هست و یکی از اساسی ترین دغدغه آنها این هست که چگونه مقالاتی را تهیه و تنظیم نمایند که به راحتی پذیرش انتشار در مجلات با رتبه بالا در ISI را کسب نمایند. مقاله حاضر با هدف نمایاندن معیارهای اصلی ISI در خصوص مقالات، در صدد راهنمایی مولفان برای رساندن آنها به مقصودشان هست. از آنجایی که مقاله حاضر مخاطبین مقاله حاضر، مولفانی (در تمام رشته ها) هستند که با پایه و نحوه نگارش آشنایی دارند ولی در صدد نوشتن مقالات معتبر و قابل پذیرش درمجلات نمایه شده در ISI به منظور بالا بردن رتبه علمی شان هستند، به همین منظور در ابتدای مقاله نگاهی بسیار مختصر به نحوه نگارش و معرفی منابع موجود در خصوص شیوه نگارش علمی پرداخته است و در متن (بدنه) با رعایت ترتیب اجزای یک مقاله علمی، و با در نظر گرفتن نقاط ضعف مولفین کشور (مخاطبین مقاله)، ضمن اشاره به نکات بسیار مهم در نگارش اجزای مقالات علمی، بطور مفصل به بررسی و تفسیر فاکتورهایی پرداخته است که طبق معیارهای ISI باید به آنها رعایت شود (اکثرا نیز در ایران نادیده گرفته می شوند) و نیز بیشترین تاثیر را در افزایش رتبه علمی افراد و مجلات داراهستند. همچنین ضمن اشاره به معیارهای سنجش رتبه علمی افراد و مجلات در ISI، به بررسی رابطه مستقیم بین این معیارها با معیارهای ISI برای نحوه تنظیم اجزای مختلف مقاله پرداخته است، در نهایت مشخص شد که معیارهای ISI (علیرغم سادگی) بر دلایل منطقی محکمی استوارند و رابطه مستقیمی بین نگارش بر اساس معیارهای ISI و سواد اطلاعاتی وجود دارد و اعلام شد که یکی از دلایل عدم پذیرش بسیاری از مقالات مولفان ایرانی در مجلات رتبه بالای ISI، ضعیف بودن سواد اطلاعاتی پژوهشگران کشور هست و در این زمینه نیز پیشنهاد شد که به منظور تقویت سواد اطلاعاتی، چه در مدارس و چه در دانشگاهها، واحدهای درسی در خصوص مهارتهای اطلاع یابی و سواد اطلاعاتی ارایه گردد. و سازمانها و مراکز پژوهشی نیز اقدام به برگزاری کارگاهها و دوره های آموزشی تقویت سواد اطلاعاتی برای پژوهشگران خود نمایند.

پژوهش حاضر تحت عنوان «طرح پیشنهادی ایجاد کتابخانه دیجیتال در پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله» به منظور سنجش وضعیت نیروی انسانی، بودجه، تجهیزات و امکانات رایانه ای موجود، زیرساختهای مخابراتی، منابع اطلاعاتی، مزایای کتابخانه دیجیتال از دیدگاه مدیران و اولویت منابع از دیدگاه مدیران پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله جهت ایجاد کتابخانه دیجیتال و ارایه راه حل ها و راهکارها می باشد، روش پژوهش پیمایشی از نوع توصیفی است که برای بررسی وضعیت موجود از دو پرسشنامه استفاده شده است که پرسشنامه ها مشتمل بر 47 پرسش می باشد که توسط معاونت ها، مدیران پژوهشکده ها، مدیر کتابخانه، کتابداران و مدیر فناوری اطلاعات پژوهشگاه پاسخگویی شده است.نتیجه حاصل از بررسی نشان می دهد این پژوهشگاه با توجه به تمایل مدیران به ایجاد کتابخانه دیجیتال و نبودن هیچگونه محدودیتی در رابطه با تخصیص بودجه، ساختار های خوب مخابراتی، نیروی متخصص شامل 3 کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی، تشویق دیگر کارکنان کتابخانه به فراگیری روشهای تولید اطلاعات دیجیتالی و اینترنت و همچنین استفاده از راهنماییهای متخصصان موضوعی و متخصصان رایانه شاغل در پژوهشگاه و حمایت مالی پژوهشگاه برای تامین تجهیزات فنی متناسب با نیازهای ضروری جهت ایجاد کتابخانه دیجیتال، از قبیل خرید یا قرارداد با سازمان های بیرونی، خرید و مشترک شدن منابع الکترونیکی، امکان ایجاد کتابخانه دیجیتال را دارا می باشد.

با توجه به رسالت اصلی کتابخانه ها در بر آوردن نیازهای اطلاعاتی کاربران، امروزه مدل های جدیدی برای طراحی کتابخانه ها در نظر گرفته می شود که در این میان، کتابخانه های دیجیتال جایگاه ویژه ای را در محیط مجازی اینترنت به خود اختصاص داده اند این کتابخانه ها با داشتن قابلیت های بیشتر و پیشرفته تر برای مدیریت اطلاعات، از دیگر منابع اطلاعاتی اینترنتی متمایز شده اند.تحقیق حاضر در خصوص امکان سنجی ایجاد کتابخانه دیجیتال در کتابخانه های دانشگاه علامه طباطبایی است. روش پژوهش پیمایشی و برای گردآوری اطلاعات از دو پرسشنامه استفاده شده است که پرسشنامه «الف» به منظور سنجش وضعیت مهارت نیروی انسانی، منابع، تجهیزات و بودجه کتابخانه های دانشگاه علامه طباطبایی است و پرسشنامه «ب» جهت بررسی امکانات مخابراتی دانشگاه علامه می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از نرم افزار SPSS استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد با وجود مشکلاتی که در تهیه بودجه و در مواردی ضعف امکانات و تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری در کتابخانه های دانشگاه علامه طباطبایی وجود دارد ایجاد کتابخانه دیجیتال عملی می باشد و در این زمینه اقداماتی در کتابخانه ها صورت گرفته است. از جمله این موارد می توان به اشتراک مجلات لاتین به صورت اینترنتی و on line و تهیه پایان نامه در قالب CD اشاره نمود. و امکانات مخابراتی دانشگاه نیز در حد متوسط ارزیابی شده است.

هدف تحقیق حاضر، بررسی مشکلات ناشران استان تهران طی سال های 1376– 1386 است. روش پژوهش حاضر پیمایشی توصیفی است. جامعه پژوهش شامل کلیه ناشران استان تهران محدود به زمان مورد مطالعه می باشد 130 نفر به عنوان نمونه با روش نمونه گیری در دو مرحله: طبقه بندی و تصادفی ساده انتخاب شدند. شیوه جمع آوری داده ها در انجام این پژوهش از طریق مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه می باشد. داده ها، با استفاده از نرم افزارهایSPSS وExcel تجزیه و تحلیل شد.نتایج حاصل از یافته ها مهم ترین عوامل و موانع مشکلات نشر کتاب را به ترتیب ذیل نشان می دهد: اصلی ترین مشکل ناشران غیراقتصادی بودن این حرفه است. ناشران سرمایه گذاری در نشر کتاب را با فراوانی 94.6 درصد، در مجموع از نظر اقتصادی زیان آور اعلام کردند. عوامل و موانع مشکلات کتابخوانی به ترتیب اولویت، نازل بودن سطح فرهنگ عمومی با 42.3 درصد، عدم عادت و آموزش کتابخوانی در سطح جامعه با 28.5 درصد و نبود فرهنگ کتاب در سبد خرید خانوار ایرانی با 26.2 درصد است. عوامل و موانع مشکلات پخش و توزیع کتاب را ناشران در وهله اول عدم اطلاع رسانی رسانه های جمعی با فراوانی 33.8 درصد و در وهله دوم عدم اطلاع رسانی ناشر با فراوانی 37.7 درصد و در وهله سوم کمبود تعداد مراکز پخش کتاب با فراوانی 28.5 درصد اظهار کردند. نتایج حاصل از وجود وضعیت شمارگان کتاب های منتشر شده در بین سال های مورد مطالعه نوسان بالا و پایینی داشته است و بیشترین تولیدات موضوعی در حوزه علوم خالص با 21.5 درصد می باشد. فرضیه های پژوهش حاضر با استفاده از آزمون خی دو تحت آزمون قرار گرفته است، فرضیه اول، وجود رابطه معنی دار بین حمایت تشکل صنفی و انگیزه ناشران تایید شد. نیز عدم وجود رابطه معنی دار بین حمایت تشکل صنفی و عضویت در این تشکل تایید گردید و در واقع فرضیه دوم رد شد. و وجود رابطه معنی دار بین حمایت تشکل صنفی و سرمایه گذاری ناشران نیز تایید گردید. برای راه های کمک به بهبود اقتصاد نشر، ناشران به ترتیب اولویت؛ افزایش تبلیغ رایگان کتاب با 34.6 درصد در مرتبه اول، ترویج فرهنگ کتابخوانی در مدارس و از طریق تلویزیون و رسانه ها با 33.8 درصد در مرتبه دوم و پرداخت یارانه به وسیله دولت با 28.5 درصد در مرتبه سوم را به عنوان مهم ترین راهکارها برای کمک به بهبود اقتصاد نشر اعلام کردند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی نیازهای اطلاعاتی کارشناسان سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور انجام پذیرفته است. روش تحقیق پیمایشی توصیفی است. گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه انجام پذیرفته است. داده ها با استفاده از روشهای آمار توصیفی و با بهره گیری از نرم افزار آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها بیانگر آنست که کارشناسان سازمان بیشتر از کانال رسمی برای دسترسی به اطلاعات استفاده می کنند اطلاعات را بیشتر به منظور روز آمد کردن اطلاعات تخصصی خود (52 درصد) و زبان خارجی منابع اطلاعاتی، انگلیسی (95.3 درصد) است. مهمترین منابع اطلاعاتی نخست کتاب (42.6 درصد)، دوم نشریات ادواری (33.8 درصد) است. و مجراهای کسب اطلاعات نخست مرکز مدارک علمی با 55.9 درصد و دوم اینترنت و اینترانت (32.1 درصد) است. و بیشتر از متخصصان موضوعی برای گرفتن مشاوره در زمینه اطلاعات با فراوانی 86 درصد استفاده می کنند. کارشناسان، موانع دسترسی به اطلاعات را در وهله اول کمبود منابع اطلاعاتی با فراوانی 74 درصد و در وهله دوم عدم روز آمدی با فراوانی 41.9 اظهار کردند و همکاری با مراکز بین المللی، کتابخانه های تخصصی افزایش تامین منابع اعم از کتب و ژورنال های تخصصی در کتابخانه، به روز کردن منابع اطلاعاتی تخصصی، امکان استفاده از شماره های قدیمی ژورنال های خارجی، فراهم آوردن امکانات سخت افزاری و نرم افزاری با دسترسی بهتر، را به عنوان مهمترین راهکارها برای دسترسی به اطلاعات اعلام کردند.