بیابان
سال:1382 | دوره:8 | شماره:2 |تعداد مقالات:12

اثر پتانسیلهای مختلف خشکی بروی جوانه زنی، طول کلئوپتیل و طول ریشه چه دو گونه مرتعی به نامهای agropyron cristatum, Agropyron desertorum، در قالب آزمایش فاکتوریل با پایه کاملا تصادفی همراه با سه تکرار و پنج سطح خشکی (-1.2, -0.9, -0.6, 0.3, 0) مگا پاسکال مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از هرگونه تعداد 25 بذر در هر تکرار(ظرف پتری) برروی کاغذ صافی در داخل ژرمیناتور کشت گردید. نتایج آزمایش نشان می دهد که حداکثر جوانه زنی، در پتانسیل آبی 3/0 - مگاپاسکال با میانگین 66/86 درصد بود. همچنین با کاهش مقادیر پتانسیل آب، جوانه زنی بطور معنی داری کاهش یافت. طول ریشه چه و کلئوپتیل در تیمار خشکی (0) مگاپاسکال بدست آمد. قابل ذکر است که کاهش پتانسیل آب در تمامی موارد موجب کاهش صفات مورد مطالعه گردید. با توجه به نتایج و تجزیه و تحلیلهای آماری مشخص شد که گونه Agropyron cristatum از نظر مقاومت به تنش خشکی و مولفه های جوانه زنی، ریشه چه و کلئوپتیل نسبت به گونه دیگر در رتبه بالاتری قرار دارد. بنابراین گونه مقاومتری به تنش خشکی در مرحله جوانه زنی به حساب می آید.

دشت ورامین در چهل و پنج کیلومتری جنوب شرق تهران قرار گرفته است. رودخانه جاجرود به عنوان مهمترین رودخانه دشت محسوب می شود و عمده نیاز آبی کشاورزی منطقه از این رودخانه تامین می شود. شور شدن و در واقع تخریب این رودخانه به معنی گسترش بیابانزایی در منطقه تلقی می گردد، بنابراین با توجه به اهمیت موضوع اقدام به مطالعه کیفیت آب این رودخانه گردید. بدین  منظور بعد از مشخص کردن رودهای اصلی و فرعی موجود در دشت، اقدام به نمونه گیری آب در طول مسیر رودخانه جاجرود گردید و رابطه EC با طول مسیر رودخانه مشخص شد. همچنین با استفاده از آمار کیفیت و کمیت آب در ایستگاههای هیدرومتری ماملو برروی رودخانه جاجرود، پل سیمان برروی رودخانه شمیران، کهریزک برروی رودخانه کن، شریف آباد برروی رودخانه کرج - جاجرود، رابطه تغییرات ماهانه EC و SAR با دبی معین گردید. همین طور کیفیت آب هر ایستگاه در هر ماه از روی دیاگرام ویلکوکس تعیین شد. با استفاده از مطالعات زمین شناسی صورت گرفته در دشت، تاثیر سازنده های زمین شناسی بر کیفیت آب و میزان نمکی که از هر ایستگاه به سمت دشت حمل می شود مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که هر چه به سمت جنوب دشت نزدیکتر می شویم از کیفیت آب رودخانه کاسته می شود که این موضوع به دلیل فاضلابهای کشاورزی، صنعتی و شهری از یک طرف و متاثر شدن از سازند های تبخیری از طرف دیگر است.

شواهد مختلف نشان داده است که در صورت ادامه روند فعلی افزایش غلظت CO2 در اتمسفر تغییراتی در رژیم اقلیمی مناطق مختلف جهان به وجود خواهد آورد. به منظور پیش بینی اثرات افزایش این گاز در ایران شاخص های آب و هوایی با استفاده از مدلهای عمومی گردش (GCM) مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از مدل GFDL نشان داد که به طور کلی در شرایط دو برابر شدن غلظت CO2 درجه حرارت کشور افزایش یافته و شدت این افزایش در غرب و شمال بیش از شرق و جنوب خواهد بود. به علاوه این افزایش عمدتا در ماههای بهار و تابستان صورت خواهد گرفت. پیش بینی معدل نشان داد که بارندگی سالانه در استان های مختلف کشور از 1 تا 35 درصد افزایش می یابد. با این وجود افزایش عمدتا در ماه های زمستان و پاییز بوده و در ماه های بهار و تابستان بارندگی کاهش می یابد. تشعشع در مقایسه با سایر شاخص های اقلیمی به میزان کمتری تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. متوسط درجه حرارت در شهرستان تبریز و مشهد به ترتیب 3/4 و 4/3 درجه سانتیگراد افزایش یافته ولی میزان بارندگی سالانه این دو شهرستان به طور جزیی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. جزییات بیشتر در مورد وضعیت اقلیمی این دو شهرستان در غرب و شرق کشور مورد بحث قرار گرفته است.

امواج الکترومغناطیسی انعکاس یافته از پدیده های سطح زمین در گذر از جو با ذرات معلق یا مولکولهای تشکیل  دهنده گازهای موجود در هوا برخورد می نمایند. این امر منجر به پراکندگی امواج الکترومغناطیسی شده که تاثیر آن در تصاویر ثبت شده توسط ماهواره ها بصورت افزایش "درجه تیرگی تصویر" خود را نشان می دهد. پدیده پراکنش تابعی از شرایط جوی بوده و شدت تاثیر آن در زمانها و مکانهای مختلف متفاوت است. این تغییرات غیرقابل پیش بینی در فرآیند پراکنش، آنالیزهای کمی را در تصاویر ماهواره ای مشکل می نماید. هنگامیکه از تصاویر ماهواره ای برای مطالعه و تحلیل عوارض و پدیده های زمین استفاده می شود، گاهی لازم است سهم تاثیر جو در مقدار انعکاس پدیده ها در تصویر حذف گردد. در این مقاله مدل تصحیح جوی لاوریو برای تصحیح تصویر ماهواره ای لندست تی.ام در منطقه کوهستانی شمال ایران مورد ارزیابی قرار می گیرد. تصویر تهیه شده منطقه مورد مطالعه تحت تصحیح جوی قرار گرفته و نتیجه تصحیح برروی روند طبقه  بندی پوشش گیاهی منطقه با استفاده از روش حداکثر احتمال با هنگامی که طبقه بندی برروی تصویر تصحیح نشده انجام گردیده، مقایسه گردیده است. نتایج نشان می دهد که روش مذکور قادر است بطور قابل ملاحظه ای تیرگی تصویر را از بین برده و دقت بالاتری از طبقه بندی پوشش گیاهی را ارائه دهد.

به منظور بررسی تنوع زیستی باکتری های همزیست با نخود در استان خراسان، به عنوان یکی از مناطق بومی نخود، از 11 شهرستان 36 ایزوله باکتری از گره گیاهان نخود استخراج و خالص سازی شد. پس از انجام آزمون گره زایی با روش جار لئونارد، 24 ایزوله مورد تایید قرار گرفتند و در آزمایش بعدی (گلدان های دارای شن استریل با آبیاری محلول غذایی بدون نیتروژن در شرایط گلخانه) همراه با شاهد بدون نیتروژن و شاهد نیتروژن (محلول غذایی کامل)، از نظر درصد و میزان نیتروژن و ماده خشک ریشه، ماده خشک اندام هوایی، کارآیی همزیستی (نسبت نیتروژن کل بخش هوایی گیاه تلقیح شده با ایزوله ها از نظر هر یک از این صفات، معنی دار بود(P<0.01) . مقدار نیتروژن ریشه در همه ایزوله ها کمتر از  بخش هوایی بود که این موضوع حاکی از انتقال بیشتر نیتروژن تثبیت شده به بخش هوایی گیاه است. بین تعداد گره ها با مقدار نیتروژن بخش هوایی، همبستگی بالایی مشاهده نشد. در نهایت از میان ایزوله های مورد بررسی پنج ایزوله (با شماره های 16، 27، 29، 34 و 36) براساس بیشترین مقدار نیتروژن بخش هوایی و کارآیی همزیستی انتخاب شدند. در آزمایش بعدی (گلدان های حاوی خاک مزرعه در شرایط گلخانه) کارآیی همزیستی ایزوله های منتخب به همراه ایزوله خارجیCP36 ، با چهار رقم نخود (ILC482 و فلیپ از تیپ کابلی، کاکا و پیروز از تیپ دسی) مورد ارزیابی قرار گرفت. همه ایزوله ها موجب افزایش تعداد گره در گیاهان تلقیح شده نسبت به شاهد شدند ولی این افزایش فقط برای تعدادی از آنها معنی دار بود (P<0.05). تعداد گره در ارقام کابلی نسبت به ارقام دسی، افزایش معنی داری نشان داد .(P<0.01) کارایی همزیستی (براساس ماده خشک بوته) در بوته های تلقیح شده نسبت به شاهد نیتروژن (80 کیلوگرم نیتروژن در هکتار) بین 2.5 درصد در ایزوله خارجی CP36 تا 19.3 درصد در ایزوله شماره 27، افزایش نشان داد. رقم فلیپ با 31.8 درصد افزایش نسبت به شاهد نیتروژن، بیشترین کارآیی همزیستی را در بین ارقام داشت. در مجموع، نتایج این بررسی نشان داد که تلقیح ارقام نخود با ایزوله های بومی، موجب افزایش گره زایی ماده خشک بخش هوایی، ماده خشک کل گیاه و کارآیی همزیستی می شود.

امروزه یکی از معضلات مهم جوامع بشری پدیده بیابانزایی است. یکی از نواحی در حال توسعه در مناطق بیابانی شوره زارها هستند. این نواحی حاوی مقادیر زیادی املاح و نمک می باشند که شرایطی خاص را با موجودات خاص در خود جای داده اند. گیاهان در این نواحی راهکارهایی برای مقابله با بحران شوری اتخاذ کرده اند. برای جلوگیری از توسعه شوره زارها و بیابانزایی مطالعه اجزاء و روابط موجود در اکوسیستم این نواحی حائز اهمیت است. در این نواحی رشد و توسعه گیاهان تابعی از عوامل خاکی منطقه می باشد. در این تحقیق مطالعه تراکم گونه های گیاهی با میزان شوری و بافت خاک در شیب ثابت مورد ارزیابی قرار گرفت. از آنجائی که بافت خاک در همه نمونه ها تقریبا یکسان بود مشخص گردید که انتشار و تراکم گیاهان با میزان شوری از ارتباط معنی داری برخوردار است. گونه هایی گیاهی موجود در منطقه محدوده بردباری متفاوتی نسبت به شوری خاک دارند، به طوری که میزان مقاومت آنها از خیلی زیاد تا خیلی کم متغیر است. گونه هایی که مقاومت زیادی دارند تراکم آنها درهسته شوره زار پایه های زیادتری دارند. در بین گونه های بسیار مقاوم گونهHalocnemum strobilaceum قرار دارد که به خوبی قادر است شرایط شوری و خشکی را تحمل نماید و جهت اصلاح و احیاء هسته مرکزی شوره زار مفید است و در بین گونه های با مقاومت کم گونه Gymnocarpus deconder قرار دارد که می تواند جهت اصلاح و احیا حواشی شوره  زار برای جلوگیری از توسعه شوره زار مفید واقع گردد.

در راستای برقراری کشاورزی پایدار، آزمایشی در بهار سال 1378 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز، اجرا گردید. در این آزمایش ارزن نوتریفید (Pennisetum glaucum (L.) R.Br) و ماشک زراعی (Vicia sativa .L.) به صورت مخلوط ردیفی کاشته شدند. بررسی در قالب طرح با هم کامل تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت.تیمارها یک تراکم ثابت ارزن نوتریفید با میزان 15 کیلوگرم در هکتار و سه تراکم با 50، 70 و90 کیلوگرم در هکتار بذر ماشک و کلیه ترکیب های حاصل از دو گیاه را شامل گردید. سیستم کشت مخلوط ارزن نوتریفید با سطح سوم ماشک زراعی بهتر از بقیه تیمارها شد و LER آن 56/1 بدست آمد. در برخی از تیمارهای کشت مخلوط عملکرد ارزن نوتریفید در چین دوم (در این چین ماشک وجود نداشت) بیشتر از چین های خالص شد. این امر را می توان به بهره گیری ارزن از بقایای نیتروژن ماشک و به کاهش رقابت درون گونه ای آن نسبت داد. کشت خالص ماشک زراعی نیز به دلیل کوتاه تر بودن دوره رشد و برخورداری از عملکرد مناسب، کیفیت مطلوب علوفه ای و نقش آن در حاصلخیزی خاک قابل توصیه است.

مدلهای شبیه سازی رشد و نمو گیاهان زراعی ابزارهایی کمی هستند که بر اساس اصول علمی استوار بوده و می توانند اثرات متفاوت اقلیم، عوامل خاکی، آب و عوامل مدیریت زراعی را روی تولید گیاهان زراعی مورد ارزیابی قرار دهند. به منظور پیش بینی عملکرد گندم در دو نقطه متفاوت اقلیمی در استان خراسان با استفاده مدل CERES-Wheat، دو آزمایش مزرعه ای با استفاده از شش رقم گندم که در طی سالهای مختلف معرفی شده بودند، در سال زراعی 80- 1379 انجام شد. آزمایشات مزرعه ای در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند و مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه مشهد، انجام شدند. قبل از شبیه سازی از نرم افزار GENCALC به منظور محاسبه ضرایب ژنتیکی ارقام مختلف استفاده شد. نتایج حاصل از شبیه سازی عملکرد در دو آزمایش نشان می دهد که مجذور میانگین مربعات خطای عملکرد در مشهد 268.29 و بیرجند 383.5 کیلوگرم، کمتر از مقدار 10% میانگین مقادیر مشاهده شده در آزمایش مشهد 330.9 و آزمایش بیرجند 405.03 کیلوگرم بوده است و عملکرد با دقت خوبی شبیه سازی شده است. پیچیدگی سیستم های کشاورزی، مشکل بودن دسترسی به داده های ورودی برای مدلها و ناتوانی در وارد کردن همه پارامترهای موثر در رشد گیاهان زراعی و بخصوص اثرات متقابل آنها در محیط ها و شرایط مختلف باعث بروز خطا در مدلها می شود از اینرو برای استفاده از مدلها بعنوان یک ابزار تحقیقاتی، بهبود مدلها و انجام آزمایشات تکمیلی ضروری است.

به منظور ارزیابی کمی بیابان زایی و ارائه مدل منطقه ای، محدوده ای با وسعت 5/2037 هکتار در منطقه بیجار (حوزه آبخیز قزل اوزن) در نظر گرفته شد. پس از بررسی روشها و مدلهای موجود، براساس مطالعات ژئومرفولوژی 17 واحد کاری بر اساس رخساره های ژئومرفولوژی تعیین و روش پیشنهادی ارائه و در منطقه مورد ارزشیابی قرار گرفت. بیابان زایی در سه سطح وضعیت فعلی بیابان زایی، عوامل بیابان زایی و خطر کل بیابان زایی در پنج کلاس غیر قابل ملاحظه، خفیف، متوسط، شدید و خیلی شدید مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده ضمن تایید کارآمد بودن مدل پیشنهادی، امکان تفکیک بیابان زایی در وضعیت فعلی (بالفعل) و بالقوه و مضافا امکان تفکیک اکوسیستمهای بیابانی انسان ساز و طبیعی را محیا می سازد و همچنین امکان اعمال مدیریت خاص در هر یک از واحدهای ژئومرفولوژی از ویژگیهای مهم مدل ارائه شده می باشد. نتایج به دست آمده نشانگر آن است که در حدود 41% از سطح بیابان زایی حاصل از عوامل طبیعی و 59% بیابان زایی در حوزه حاصل از عوامل انسانی است و موثرترین دخالت انسان به دو صورت تغییر کاربری مراتع و چرای بی رویه می باشد.

خشکسالی که بخش جدایی ناپذیر تغییرات اقلیمی می باشد از دیدگاههای مختلفی قابل بررسی است. در مقاله حاضر شدت، تداوم و فراوانی خشکسالی هواشناسی بصورت موردی در سطح استان سیستان و بلوچستان مورد بررسی قرار می گیرد. ابتدا با استفاده داده های بارندگی ماهانه و تشکیل جوامع آماری همگن و نرمال سازی داده ها اقدام به ساخت سری زمانی نمره Z بارندگی می شود. سپس با بهره گیری از تئوری RUN و تعیین سطح آستانه (Truncation level)، جداسازی ماهها و دوره های خشک، تر و نرمال صورت می گیرد و چگونگی استخراج منحنی های شدت - تداوم - فراوانی (Severity-Duration-Frequency)(SDF) خشکسالی ارایه می گردد. در مرحله بعد با ترکیب تئوری RUN و زنجیره مارکوف نسبت به ساختن ماتریس احتمال انتقال (Transition probability matrix) و ماتریس ایستای (Equilibrium transition matrix) منطقه اقدام می گردد. در نهایت وضعیت درازمدت منطقه از نظر دوام خشکسالی و نیز طول مدت خشکسالیها در 10 سال آینده پیش بینی می شود.

به منظور بررسی اثرات متقابل مقادیر مختلف شوری و نسبتهای کلر به سولفات بر جذب نیتروژن در گیاه گـندم، آزمایش گلخانه ای در قالـب آزمایش فاکتوریل با طـرح پایه کاملا تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل سطوح شوری (8Ds/m) S3, (4dS/m) S2 ,(2dS/m) S1 هر کدام دارای سه نسبت کلر به سولفات (Cl/SO4 1:2) R1 ,(CI/SO4 1:1) R2 ,(Cl/SO4 2:1) R3 در آب آبیاری و دو سطح کود نیتروژن (100Kg/ha) N1 و(200Kg/ha) N2   در خاک بود. نتایج بدست آمده در خصوص تاثیر شوری آب آبیاری نشان داد که درصد جوانه زنی گندم در سطح S3 در مقایسه با دو سطح دیگر معادل 15 درصد نسبت به S1 و 11 درصد نسبت به S2 کاهش داشت که در سطح اطمینان 5 درصد معنی دار شد. ارتقاع گیاه با افزایش سطوح شوری با وجود کاهش معنی دار نشد. وزن ماده خشک اندامهای هوایی گندم در سطح S3 نسبت به S1 معادل 5/24 درصد و نسبت بهS2 معادل 12 درصد کاهش معنی داری را نشان داد. مقایسه نسبتهای کلر به سولفات در خصوص درصد جوانه زنی، ارتقاع گیاه و وزن ماده خشک اندامهای هوایی با وجود تفاوتهای ایجاد شده معنی دار نشد. افزایش کود نیتروژن از N1 به N2 وزن ماده خشک اندامهایی هوایی گیاه را به طور معنی داری افزایش داد. مقایسه اثر متقابل بین کود نیتروژن و نسبتهای کلر به سولفات نشان داد که افزایش مقدار کود نیتروژن در خاکهایی با نسبتهای یونی کلر به سولفات R1 و R2 توانسته است اثرات مثبتی را در خصوص وزن ماده خشک اندامهای هوایی گیاه ایجاد نماید. مقایسه نتایج به دست آمده نشان دهنده آنست که استفاده از کود نیتروژن به منظور ترغیب رشد و تکامل گیاه گندم و جلوگیری از تنش های شوری در خاکهای شوری کاربرد دارد که نوع غالب آنیونی SO4 و تنوع آنیونی با نسبتهای کلر به سولفات 1:1 و یا 1:2 باشد.