زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)
سال:1384 | دوره:3 | شماره:3 (پیاپی 13) |تعداد مقالات:11

این مقاله به بررسی مناطق مختلف استان سیستان و بلوچستان از جهت وضعیت آموزش می پردازد. هدف این مقاله رتبه بندی مناطق و نواحی آموزشی از نظر میزان دستیابی دانش آموزان دختر و پسر مقاطع سه گانه تحصیلی به فرصت های آموزشی است. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از داده های آماری آخرین سرشماری نفوس و جمعیت کشور بدست آمده است. از این رو سه نوع نابرابری در مورد استان سیستان و بلوچستان مشاهده می شود. نخست، بین استان با میاگین کشوری، دوم، بین مناطق مختلف استان و سوم، میان دختران و پسران. این نابرابری، عموما در مقاطع تحصیلی بالاتر تشدید می شود. برای رتبه بندی مناطق و نواحی از شاخص انتخاب، ضریب جینی و منحنی لورنز استفاده شد و میزان دسترسی به فرصت های آموزشی در قالب پوشش تحصیلی واقعی، نرخ گذر تحصیلی، انجام گرفت. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که وضعیت آموزشی در استان هم در بین نواحی مختلف استان نابرابر است و هم تفاوت های جنسیتی قابل ملاحظه ای دیده می شود. افزون بر این وضعیت استان از میانگین کشوری نیز پایین تر است.

همانگونه که فریزبی (1981) اعلام کرد زیمل (1858-1918) یک نظریه پرداز غیر متعارف بود. زمانی که علوم جدید از داشتن مزیت پیشنهاد یک راه حل موقت برای مشکلات و خللی که وجود داشت لذت می بردند و انبوه مسائل و مشکلات اجتماعی گیج کننده بر علم جدید جامعه شناسی فشار می آورد، گئورگ زیمل در جهت تحول نظریه جامعه شناسی تلاش می کرد. به نظر می رسد که زیمل چالش بین مارکس و وبر را در تحلیل سطح کلان اقتصاد سرمایه داری و تاثیر آن بر روابط اجتماعی را با مهارت خاصی به سطح خرد تحلیل کشانده و در مقالات متعدد خود توانسته است توصیف زیبایی از آنچه که نادیده گرفته شده بود را ارایه نماید. این مهارت یکی از برجسته ترین دلایل غیر متعارف بودن زیمل است. مقاله حاضر دیدگاه زیمل را در خصوص یکی از شاخصه های علم جامعه شناسی بیان می دارد.

موضوع این مقاله، حضور زن در جامعه اسلامی است. زن در سه حوزه علمی، اجتماعی و اقتصادی مورد بحث قرار گرفته و رابطه بین نگاه حاکمیت اسلامی بر مبنای عمل به سیره نبوی و علوی و حضور اجتماعی زن و بر عکس فاصله حاکمان از سیره مورد توجه این مقاله بوده است. نویسنده سعی داشته که بین آنچه در میراث و تمدن اسلامی که حاصل عملکرد حاکمان است، با آنچه اصل اسلام و بر مبنای عمل به سیره نبوی و علوی است، فرق نهد. در نتیجه، حاصل پژوهش مبین عدم منع برای حضور اجتماعی زنان است و با استناد به سیره، می توان گفت، حضور زن در جامعه اسلامی مورد تایید و تاکید بوده است.

رشد کمی سازمان های غیر دولتی زنان در دهه 1370 خورشیدی، پدیده ای است که رابطه دولت و این سازمان ها را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به تاکید قانون اساسی، برنامه های توسعه، گروه های سیاسی و اجتماعی و نخبگان فکری جامعه بر اهمیت موضوع، رشد کمی این سازمان ها، دلالت بر گسترش کیفی سازمان های غیر دولتی ندارد. بررسی آسیب شناسانه این رابطه بر چهار محور همکاری، تعارض، تکمیل و تخاصم، ظرفیت و امکان توانمندسازی افراد در درون این سازمان ها را نشان می دهد. از یک سو دستگاه های مختلف اجرایی دولت، به دنبال قانونمند کردن امور نظارت بر این سازمان ها هستند و از سوی دیگر گروه های اجتماعی و نخبگان فکری معتقدند، دولت نباید به ایجاد تشکل های مردمی مبادرت ورزد، چرا که انجام این کار توان و ظرفیت این سازمان ها را به تدریج تحلیل می برد. همین امر نشان می دهد که تعیین نسبت بهینه رابطه دولت و سازمان های غیردولتی زنان اهمیت بسزایی دارد. این مقاله به بررسی این رابطه می پردازد تا مشخص شود آسیب های این رابطه کدامند و بر اساس چه محوری می توان رابطه ای بهینه را سامان داد تا سازمان های غیر دولتی زنان بتوانند در آن موقعیت، شرایط اجتماعی- اقتصادی زنان را بهبود بخشند. بر این اساس، نتایج بحث های گروه متمرکز با نوع گروه های متفاوت در تهران و شهرستان ها، راهکارهای میان مدتی را در قبال دولت و سازمان های غیر دولتی زنان ارائه داده است. این برنامه با ارایه توصیه هایی، می تواند به مثابه یک زمینه عملی کار میان مدت، تعاون و تشریک مساعی دولت و سازمان های غیردولتی زنان را بهبود بخشد. استمرار رابطه فعلی احتمالا فعالیت را محدود و در تغییر ساختاری مسائل زنان نقش چندانی ایفا نخواهد کرد؛ ضمن آنکه تاکیدات قانون اساسی و برنامه های توسعه به مشارکت سازمان یافته زنان در برنامه ها، بی توجه باقی می مانند.

برنامه های تلویزیونی خواه آشکار، خواه نهان مملو از گفتمان های جنسیتی هستند. اینکه ما به عنوان زن یا مرد کیستیم و چگونه باید در فضاهای مختلف رفتار کنیم، بخشی از فرهنگ جنسیتی است که توسط نهادهایی چون رسانه باز تولید می شود. در عصر فراواقعیت که تمایز میان امر واقع و مجاز مخدوش گشته است بازنمایی های جنسیتی در سریالهای تلویزیون اهمیت افزون تری یافته است. دلالت های ضمنی و صریح جنسیتی این سریال ها برای تاثیرگذاری نیازی به شناخته شدن در سطح خودآگاه ندارند. برنامه های تلویزیونی بدین ترتیب نقشی مهم در بازآفرینی تصورات جنسیتی جامعه ما دارند. آنها بیان کننده تصورات فرهنگی از نقش های مناسب زنان و مردان، هویت های جنسی و جنسیتی هستند. هدف این مقاله بررسی این مطلب است که آیا در تلویزیون ایران، کلیشه های جنسیتی برگرفته از فرهنگ سنتی ایرانی در حال باز تولید هستند؟هدف از این گونه تحقیقات تولید دانش جدیدی است که می تواند در برگیرنده مفاهیم مهمی برای تغییر سیاست های اجتماعی باشد.در این تحقیق مجموعا پنج کلیشه شخصیتی سنتی در فرهنگ سنتی ایرانی شناسایی شد. زن فریبکار، ناقص العقل، بی وفا، منفعل و فرودست و مرد صادق، عاقل، وفادار، فعال و فرادست. از میان این کلیشه ها، کلیشه های زن فریبکار و زن منفعل در حال باز تولید هستند و ناقص العقلی به زن منتسب شده و در مجموع زنان فرودست مردان هستند. در مقابل مردان صادق، عاقل، فعال و در مجموع فرادست زن توصیف می شوند. بی وفایی کلیشه ای فراموش شده است که از گردونه باز تولید خارج شده است.روش بکار رفته در این پژوهش تحلیل محتوای کمی و کیفی می باشد که بطور توامان بکار رفته است.

در جوامعی از جمله ایران که فرزندآوری جزیی از پایگاه و هویت زنان است و داشتن فرزند منبعی از قدرت زن در خانواده و جامعه محسوب می شود، معمولا ناباوری یک مشکل زنانه تلقی می شود. از این رو زنان نابارور با مسایل و مشکلات خانوادگی و اجتماعی بیشتری نسبت به مردان روبرو می باشند. این مقاله در پی بررسی موقعیت زنان نابارور و تاثیرات ناباروری بر جنبه های مختلف زندگی آن ها است. داده های مورد نیاز برای مطالعه از طریق روش های کیفی و به وسیله مصاحبه عمیق با 30 زن نابارور در تهران به دست آمده است.نتایج مطالعه بیانگر این است که در شرایط ناباروری، زنان با مشکلات متعددی روبرو هستند. تعریف افراد جامعه از ناباروری و شیوه برخورد با افراد و یا زوجین نابارور تاثیر مهمی در این زمینه دارد. افزایش آگاهی های عمومی در مورد ناباروری، می تواند تا اندازه ای زنان نابارور را از مشکلات عدیده ای که با آن روبرو هستند مصون داشته و در نهایت به سلامت و پایداری خانواده این افراد کمک نماید.

یکی از ساز و کارهایی که بیشترین تاثیر را در تغییر وضعیت گروه های اقلیتی و محروم در جوامع کنونی در طول سال های پس از جنگ جهانی دوم داشته، ساز و کاری است با عنوان "تبعیض مثبت" که چه در رابطه با مشروعیت ذاتی آن و چه در رابطه با تاثیر واقعی اش در تغییر موقعیت ها بسیار بحث انگیز بوده است. کاربرد این روش در رابطه با موقعیت زنان در بسیاری از کشورهای جهان و در حوزه های مختلفی همچون ورود زنان به دانشگاه ها، رده های مدیریتی و به طور کلی به مشاغل زنانه موضوع بحث های گوناگونی بوده است که می تواند با توجه به موقعیت خاص زنان در کشور ما و در مقطع کنونی که جامعه ایرانی دگرگونی های عظیم و عمیقی را تجربه می کند مثمر ثمر باشد. در واقع موقعیت زنان در جامعه کنونی ایران در طول سه دهه گذشته تغییرات محسوسی را شاهد بوده است که این امر را می توان به وضوح در حضور و مشارکت اجتماعی گسترده آن ها به ویژه در برخی از عرصه ها همچون دانشگاه ها و حیات روشنفکرانه و خلاقیت ادبی شاهد بود. با این وصف این حضور موثر که پیامدهای آن در سال های آتی به دلیل ورود دانشجویان کنونی به حوزه زندگی اجتماعی بیش از پیش افزایش خواهد یافت، دارای مابه ازای مناسب و درخوری در سطح اشتغال نبوده است. اشتغال زنان ایرانی موقعیت نسبتا شکننده ای را نشان می دهد که چه در ارقام مطلق آن در مقایسه با اشتغال مردانه و چه در کیفیت آن یعنی سطح مهارت و میزان اهمیت فرصت های شغلی به دست آمده به وسیله زنان در سلسله مراتب شغلی قابل مشاهده است. این وضعیت را البته نمی توان خاص ایران و حتی خاص کشورهای در حال توسعه دانست. در بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز ورود زنان به حوزه های کاری و به ویژه ارتقا یافتن آن ها در سلسله مراتب شغلی نه در قالب یک تحول خودکار و آرام بلکه به سختی و با تکیه بر مطالبات و مبارزات برابرخواهانه خود آن ها صورت گرفت. این تلاش ها الزامات پدرسالارانه موجود در جوامع انسانی را به تدریج و در درجه های مختلف به عقب رانده و راه را برای دگرگونی موقعیت خود فراهم کرد. هدف از مقاله کنونی پیش از هر چیز بحث درباره این سازوکار، ریشه های تاریخی آن، چگونگی انطباق یافتن آن با موقعیت زنان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و در نهایت قابلیت استفاده از آن با توجه به نقاط قدرت و ضعف آن در وضعیت کنونی ایران است.

مقاله حاضر نقش زن و حضور او را در کتاب پهلوی ارداویراف نامه بررسی کرده است. کتاب مزبور از کتب زردشتیان است که اگر چه در زمان های متاخر نوشته شده است اما اساس باورهای مطرح شده در آن بی شک به دوران ساسانی باز می گردد و با تدقیق در موضوعات آن می توان به آموزه های دینی آن عصر آشنایی یافت و از آنجا که کتاب فصولی مستقیما در باب زنان و وضعیت گناهان ایشان در دنیای پس از مرگ و شیوه برخورد با آنان دارد، بررسی کتاب از این منظر، غوری است در مسائل زنان در عصر ساسانی.ارداویراف در سفری که به دنیای پس از مرگ دارد با انبوه زنان و مردانی روبرو می شود که به دلایل مختلف به بهشت و یا دوزخ فرستاده شده اند. مقاله با بررسی وضعیت تک تک زنان و گناهان آنان، ضمن تذکر به اهمیت زنان در عصر ساسانی به این نتیجه می رسد که گناهان و پادافره زنان غالبا مبتنی بر جنسیت آنان بوده است و بر خلاف مردان که مشاغل و رفتارهایشان ایشان را مستوجب بهشت یا دوزخ می کند، زنان با دیدی جنسیتی، تنها در موضع زن و غالبا از دید مردان و وظایفی که مردان اجتماع بر دوش آنان نهاده اند به بهشت یا دوزخ فرستاده می شوند.گناهان زنان در ارداویرافنامه: روسپی گری، خیانت به زندگی زناشویی، عدم پرهیز در دوره دشتان (عادت ماهانه)، جادوگری، نافرمانی در شیر دادن به فرزند، سقط جنین، زبان درازی با شوهر و عدول از خویدوده (ازدواج با نزدیکان) در مقاله حاضر مورد بحث قرار گرفته است.

مقاله حاضر تلاشی است در جهت نقد و تحلیل کتاب زنان پرده نشین و نخبگان جوشن پوش فاطمه مرنیسی. نویسنده کتاب با تکیه بر دو منبع تاریخی؛ تاریخ طبری و سیره ابن هشام تحلیل های خود را ارایه کرده است. محدودیت منابع مورد استفاده نویسنده و عدم اتقان علمی آنها، همچنین عدم رعایت شاخصه های پژوهش در تحلیل و نقد مطالب، کتاب حاضر را از جهات بی شماری قابل تامل ساخته است. اما لغزش نویسنده در چند جا نمود بیشتری دارد که می توان به موارد زیر اشاره کرد: استباط اشتباه از آیه 53 سوره احزاب، روش نادرست نویسنده در نقد احادیث مذمت زنان و سرانجام ترسیم چهره ای نادرست از پیامبر اسلام (ص).