زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)
سال:1387 | دوره:6 | شماره:4 (پیاپی 23) |تعداد مقالات:8

سیاست گذاری فرهنگی در حوزه زنان، یکی از مباحث مبتلابه جامعه ایران در حوزه فرهنگ است. تحت تاثیر آموزه هایی که پیامبر اسلام (ص)، در جزیره العرب رواج داد، وضعیت زنان، به سرعت تغییر یافت و جایگاه فرهنگی- اجتماعی متفاوتی یافتند. در این مقاله، با اتکا به منطق گفتمان، تلاش می کنیم تا نظم اجتماعی در جزیره العرب را با اتکا به نظم گفتمانی آن (با شناسایی گفتمان جاهلیت و گفتمان نبوی) مشخص نموده و نشان دهیم که پیامبر اسلام (ص) در جایگاه حکومت داری، چه گزاره های گفتمانی در حوزه زنان تولید کرده که توانسته است با اتکا به آنها، موقعیت فرهنگی- اجتماعی زنان را بهبود بخشد. برای این کار از شیوه لاکلاو و موفه در تحلیل گفتمان مبتنی بر مفهوم «مفصل بندی» استفاده می کنیم.

نهاد حقوقی اذن، در میان اعمال حقوقی یک طرفه جایگاه ویژه ‏ای در فقه و به تبع آن، قانون مدنی دارد و در مباحث متنوع فقهی حقوقی به کار گرفته می شود. باب نکاح در فقه و حقوق مدنی یکی از این ابواب است که اعتبار اذن ولی در نکاح دختر یا پسر صغیر و نیز در نکاح باکره از جمله سوالات مهم و پر مناقشه این حوزه است که نوع پاسخگویی به آن، جهت گیری ها و آثار و تبعات کاملا متفاوتی را هم در مباحث فقهی و حقوقی و هم و در بطن جامعه به دنبال خواهد داشت. چرا که اذن در روابط حقوقی و اجتماعی افراد نقش به سزایی دارد. در تزویج ولایی کودکان نابالغ توسط اولیا منطق حقوقی و قواعد اولیه فقهی اقتضا می کند که کودک به دلیل فقدان اهلیت نتواند طرف عقد نکاح قرار گیرد و یا حداقل پس از رسیدن به سن بلوغ اختیار فسخ یا پذیرش عقد را داشته باشد اما در اینکه چنین منطقی در مورد دختر بالغه و رشیده نیز قابل بیان و جانبداریست، نظرات کاملا متفاوتی ابراز شده و گروه کثیری از فقها کاملا مخالف و بحث هایی را در باب استقلال تام او بیان داشته و برخی کاملا موافق تزویج ولایی او و ادامه ولایت قهری پدر و جد پدری هستند و برخی هم نظر بینابینی را مطرح کرده اند. در این مقاله در یک بررسی تطبیقی بین مذاهب اهل سنت و فقهای امامیه به بیان مبانی فقهی شیعه و اهل سنت و استدلالات موافقین و مخالفین در باب لزوم اذن ولی پرداخته شده و از خلال مباحث، عدم لزوم فقهی آن در فقه جعفری نتیجه گرفته شده است اما درحوزه مباحث حقوقی، قانونگذار علاوه بر توجه به دیدگاه فقها نگاهی جدی به مصالح و منافع اجتماعی و عرفی افراد درجامعه دارد و لاجرم در همه مباحث نمی تواند منطبق با اقوال مشهور فقهی قانونگذاری کند و در این بحث نیز اگرچه سعی شده کاملا مباحث منبعث از احکام مشهور باشد اما بر اصل لزوم اذن ولی، صحه گذاشته شده ولی در معنای لزوم قانونی و متوقف بودن نکاح بر آن باید گفت، از بعد قانونی باید به آن نگاه شود و نه وجه شرعی.

اکثر زنان در دنیا نیاز به حمایت بنیادی در کارکرد زندگی انسانی دارند. تفاوت های ناحیه ای در دسترسی به منافع توسعه بر اساس جنسیت در ایران وجود دارد. این پژوهش به دنبال آن است تا با توجه به تفاوت مناطق مختلف کشور به لحاظ نوع سکونت گاه جغرافیایی و تمرکزگرایی و تخصیص امکانات به مراکز استان ها و کلان شهرها و درجه توسعه انسانی، سطح توسعه یافتگی مناطق مختلف را ارزیابی نموده و سپس به مطالعه رابطه بین سطح توسعه یافتگی با شاخص فقر انسانی بر پایه میزان محرومیت افراد جامعه در سه زمینه اساسی زندگی انسانی (طول عمر، دانش و آگاهی، سطح زندگی قابل قبول) بپردازد. تا حد امکان در این ارزیابی تفاوت های جنسیتی در میزان محرومیت نیز، در نظر گرفته می شود. تئوری های مرتبط با این پژوهش عبارتند از، «رویکرد قابلیت»، «نظریه نظام جهانی» و «رویکرد توانمندسازی زنان». در این پژوهش از روش اسنادی - آماری استفاده شده است. برای تحلیل اطلاعات و روابط علی بین متغیرها از آزمون های آماری همچون ضریب همبستگی پیرسون، آزمون فرضیه دو میانگین مستقل (T-Test) و رگرسیون چندگانه استفاده شده است. یافته های پژوهش با رویکردهای مورد بررسی و پژوهش های پیشین تطابق دارد. نتایج بررسی نشان می دهد که بین سطح توسعه یافتگی با شاخص فقر انسانی و جنسیتی در هر دو سال مورد بررسی رابطه وجود دارد. شاخص های توسعه یافتگی سهم تعیین کننده ای در تغییرات و پیش بینی شاخص های فقر و محرومیت دارند. نبود نگرش های جنسیتی در برنامه ریزی به منظور بهبود شاخص های فقر نه تنها منجر به بهبود در شاخص های جنسیتی فقر نشده، بلکه منجر به افزایش شکاف ها شده است.

یکی از شاخه ها یا گرایش های نسبتا جدید در فلسفه اخلاق غرب، فلسفه اخلاق فمینیستی (فاف) است. هدف مقاله حاضر نقد این فلسفه نیست، که انجام آن فرصتی دیگر می طلبد، بلکه بیان ضرورت ها و بایسته هایی است که هنگام نقد این فلسفه باید به آنها توجه کرد. انگاره نوشتار حاضر آن است که اولا نقد فلسفه اخلاق فمینیستی ضرورت دارد، ثانیا بدون توجه به برخی نکته ها اتخاذ یک رویکرد صحیح و/یا نقد منصفانه و واقع بینانه از این فلسفه امکان پذیر نیست. در این مقاله، پس از اشاره به تعریف، تاریخچه، اهداف، و پیامدهای پیدایش و گسترش این شاخه از فلسفه اخلاق، همچنین تبیین ضرورت های نقد آن، برخی از نکته هایی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد بیان خواهد شد. در پایان نیز پیشنهادهایی درباره تدوین یک فلسفه اخلاق اسلامی درباره زنان و مباحث مربوط به آنها ارایه خواهد شد.

موضوع بدن مبحثی است که در ادبیات پیشامدرن در قالب هایی مختلف و خصوصا در مباحث دینی و الهیات مسیحی بدان پرداخته شده است. در این ادبیات غالبا بدن به عنوان عنصری منفی با قابلیت گناه و کجروی و مانع تعالی روح دانسته می شود. پس از آن نیز این نگرش در اندیشه غربی در قالب تقابل های دوتایی ذهن/ بدن دنبال شد و این تقابل نیز به نوبه خود تقابل های مرد/ زن، بدن مردانه، بدن زنانه، لذت متعالی، لذت پست را در پی داشت و طرفداران و مخالفانی یافت. این مقاله می کوشد تا پیدایش شاخه ای از جامعه شناسی تحت عنوان جامعه شناسی بدن را تعقیب کرده و به طرح مناقشات نظری حول محورهای هستی شناسی بدن، تقابل ذهن/ بدن، مقوله نظارت بر بدن و ادبیات فمینیستی و موضوع بدن زنانه بپردازد.

پژوهش حاضر به مطالعه نقش مایه زن بر روی مهرهای ایران دوره پیش از اسلام می پردازد. استفاده از مهر در ایران از قدیمی ترین زمان بسیار معمول بوده است و نمونه های بسیاری از این نوع اشیا را می توان در نقاط مختلف ایران یافت. استفاده از نقش مایه زن را نمی توان یک روش متداول در تزیین مهرها محسوب نمود، اگر چه نمونه هایی متعدد از مهرهای تزیین شده با نقش زن یافت شده اند. این مقاله به بررسی و طبقه بندی این گونه از مهرها می پردازد. علاوه بر بررسی نقوش، مقایسه و تحلیل این تصاویر با متون مکتوب و نیز باورهای رایج در مورد زنان ایران باستان صورت می گیرد. به نظر می رسد در دوره عیلامی و پرتو عیلامی زنان نقش بسیار مهمی در فعالیت های روزمره ایفا می نموده اند و از جایگاه اجتماعی مهمی در جامعه برخوردار بوده اند. در دوره هخامنشی زنان از حقوق اجتماعی مشخصی بهره مند بودند اما بر روی مهرها تصویر آنان در قالب الهگان مقدس است که به شکل شخص ملکه نمایان می شود. در دوره ساسانی آمیزه ای از گرایش های دو دوره گذشته نسبت به هویت اجتماعی زن در تصاویر نمایان می شود. بر روی مهرهای ساسانی ملکه نه تنها به عنوان نمادی از آناهیتا بلکه به عنوان شخصیتی محوری در پادشاهی ساسانی ظاهر شده، تنها یا در کنار پادشاه نشان داده می شود.

ساختار خانواده تک همسر تفاوت معنی داری با ساختار خانواده چندهمسر دارد. از این رو، روابط خانوادگی متفاوتی در هر یک از این دو ساخت مشاهده شده است. هر زمان که تغییراتی اساسی در شکل، شیوه سکونت و تعداد اعضا خانواده بر حسب نقش و پایگاه آن ها ایجاد شود، محتوای کشمکش از یک سو و شدت کشمکش از سوی دیگر در روابط خانوادگی تحت تاثیر قرار می گیرد. این در حالی است که همه نظریه های موجود، خانواده را محیطی صمیمی تعریف می کنند. منطبق با نظریات به کار رفته، در ساختار چندهمسر که افراد مختلفی به دنبال ایفای نقش های همسان برمی آیند، اعضای خانواده به شکل آشکار یا پنهان جهت دستیابی به منابع مشترک، ارزشمند و کمیاب از مکانیزم رقابت استفاده می ‎کنند. به این ترتیب مشروعیت سیستم زیر سوال رفته و درجه ای از کشمکش در روابط قدرت، روابط عاطفی و روابط جنسی ایجاد می شود. در این مطالعه، به منظور ارزیابی فرضیه تحقیق، 300 زن از طریق پرسشنامه همراه با مصاحبه مورد بررسی قرار گرفته اند که 150 نفر در خانواده تک همسر و 150 نفر دیگر در خانواده چندزن عضویت داشتند. متغیر مستقل تحقیق، ساختار خانواده و متغیر وابسته کشمکش در روابط خانوادگی می باشد. در بخش مربوط به یافته های تحقیق فرض وجود ارتباط معنادار میان ساختار خانواده با محتوای کشمکش و شدت کشمکش به اثبات تجربی رسید. بر اساس نتایج تحقیق محتوای کشمکش در روابط قدرت، روابط عاطفی و جنسی با بیشترین شدت کشمکش، در خانواده های چندزنی که در منزل مشترک سکونت داشتند، بیش از خانواده های تک همسر ملاحظه شد. در میان خانواده های تک همسر نیز شدیدترین کشمکش در خانواده های تک همسر گسترده به دست آمد، در حالی که شدت کشمکش در خانواده های تک همسر هسته ای در پایین ترین سطح قرار دارد.