مجله علوم زراعی ایران
سال:1385 | دوره:8 | شماره:1 (پیاپی 29) |تعداد مقالات:8

این بررسی به منظور برآورد کمی ضرایب تداخل برون گونه ای و درون گونه ای و نیز ارزیابی اثرات تراکم سورگوم بر روی عملکرد سویا انجام گرفت. ارتباط بین عملکرد تک بوته سویا با تراکم سورگوم در تراکم های مختلف سویا و نیز ارتباط آن با تراکم سویا در تراکم های مختلف سورگوم از طریق معادلات عکس عملکرد به خوبی توصیف گردید. عملکرد سویا در واحد سطح با افزایش تراکم سورگوم کاهش یافت، به طوریکه بالاترین افت عملکرد (%57) به ترتیب به تراکم های 50 و 12 بوته در مترمربع سویا و سورگوم مربوط بود. تراکم های مطلوب سویا بر اساس حداکثر عملکرد آن در واحد سطح در تراکم های صفر، 4، 8 و 12 بوته در مترمربع سورگوم، برابر 50، 34، 32 و 36 بوته در مترمربع به دست آمد. اثرات توام تراکم های سورگوم و سویا بر روی عملکرد تک بوته سویا و بیوماس تک بوته سورگوم نشان داد که سورگوم رقیب قوی تری نسبت به سویا است، بدین ترتیب که یک بوته سورگوم بر اساس عملکرد سویا معادل 2.5 بوته سویا محاسبه شد. در مقابل، یک بوته سویا بر اساس بیوماس سورگوم معادل با 0.18 بوته سورگوم بود. بنابراین، می توان نتیجه گرفت که میزان عملکرد بیولوژیک سورگوم بیشتر تحت تاثیر رقابت درون گونه ای و عملکرد سویا، تحت تاثیر رقابت برون گونه ای قرار دارد.

به منظور ارزیابی عملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیکی در ژنوتیپ های امیدبخش گندم نان در شرایط تنش خشکی آخر فصل و تعیین مناسب ترین معیار انتخاب در شرایط تنش، آزمایش هایی در سال های زراعی 1380-81 و 1381-82 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اراک و با استفاده از 20 ژنوتیپ در دو شرایط تنش (قطع آبیاری از مرحله گلدهی به بعد) و بدون تنش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار اجرا شد. با برداشت نمونه های گیاهی در مرحله ظهور سنبله (گلدهی) و رسیدن فیزیولوژیکی گیاه صفاتی مانند وزن میانگره اول در زمان گلدهی و رسیدن، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه شاخص برداشت و عملکرد دانه اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که از نظر اکثر صفات بین ژنوتیپ ها، اختلاف معنی دار وجود دارد. در شرایط تنش وزن دانه در سنبله همبستگی مثبت و معنی دار با شاخص برداشت (r=0.87**) و تعداد دانه در سنبله (r=0.76**) داشت. تعداد روز تا گلدهی با وزن پدانکل در زمان گلدهی دارای همبستگی مثبت و معنی دار بود. شاخص برداشت نیز همبستگی مثبت و معنی دار با تعداد دانه در سنبله (r=0.55**) و وزن هزار دانه (r=0.82**) داشت. در شرایط بدون تنش، وزن دانه در سنبله همبستگی مثبت و معنی دار با شاخص برداشت (r=0.79**) داشت. عملکرد دانه در هکتار نیز با شاخص برداشت (r=0.67**)، وزن دانه در سنبله (r=0.50*) و وزن هزار دانه (r=0.56*) همبستگی مثبت و معنی دار داشت. با توجه به همبستگی مثبت و بسیار معنی دار شاخص های MP، GMP و STI با عملکرد دانه در شرایط دارای تنش و بدون تنش در مجموع این شاخص ها به عنوان بهترین معیارهای انتخاب در شرایط آزمایش برای تنش خشکی مشخص شدند. بر اساس تجزیه علیت اثر مستقیم صفت شاخص برداشت روی عملکرد دانه در هکتار مثبت (0.76) و بیشترین اثر غیرمستقیم مثبت این صفت از طریق تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه بود. بیشترین اثر مستقیم مثبت در بین صفات مربوط به وزن هزار دانه (1.11) و بیشترین اثر مستقیم منفی مربوط به وزن دانه در سنبله (-1.05) بود.

به منظور ارزیابی اثرات تنش خشکی بر ژنوتیپ های امیدبخش گندم دوروم دیم، این آزمایش طی دو سال زراعی (1380-1382) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه انجام شد. مواد آزمایشی شامل هفت ژنوتیپ پیشرفته گندم دوروم به همراه یک رقم شاهد دوروم (زردک) و سه ژنوتیپ گندم نان (یک ژنوتیپ بومی، آذر 2 و سرداری) بود (جمعا یازده ژنوتیپ). آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار و در دو شرایط آبی و دیم انجام گردید. برای ارزیابی واکنش ژنوتیپ ها نسبت به تنش از شاخص های حساسیت به تنش (SSI)، تحمل (TOL)، بهره وری متوسط (MP)، تحمل به تنش (STI) و میانگین هندسی بهره وری (GMP) استفاده گردید. نتایج بررسی نشان داد که در شرایط دیم، سال و اثر متقابل سال × ژنوتیپ بر عملکرد دانه اثرات بسیار معنی داری (P≤0.01) دارد. در شرایط آبی نیز، اثرات ساده سال و ژنوتیپ بر عملکرد دانه از نظر آماری بسیار معنی دار بود. ژنوتیپ های گندم نان از نظر تحمل به تنش وضعیت مطلوبتری نسبت به ژنوتیپ های دوروم داشتند. در بین ژنوتیپ های گندم دوروم لاین شماره (61-130/414-44/377-2/4/Df21-72/61-130-Uvy/3/128-13ya05509-1A-9A-2A-3A-OA-OAp) 4 دارای تحمل بالاتری نسبت به بقیه بود. در بین شاخص های مورد مطالعه MP، GMP و STI با عملکرد دانه در محیط تنش زا و عادی همبستگی مثبت و بالایی داشتند و به عنوان مناسب ترین شاخص ها برای تفکیک و شناسایی ژنوتیپ های حساس و مقاوم توصیه می شوند.

مرحله گلدهی کلزا در خوزستان با افزایش درجه حرارت و بروز تنش گرما مواجه است. هدف از این تحقیق ارزیابی اثر تاریخ کاشت و تنش گرما در مرحله گلدهی بر عملکرد دانه و اجزا عملکرد سه رقم کلزای بهاره بود. آزمایش در مجتمع عالی آموزشی و پژوهشی کشاورزی رامین طی دو سال زراعی 1382-83 و 1383-84 اجرا گردید. آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در چهار تکرار پیاده شد که سه تاریخ کاشت یک آذر، بیست آذر و ده دی به عنوان فاکتور اصلی و سه رقم کلزا Hyola-308، PF-7054.91 و Heros به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج آزمایش نشان داد که تاخیر در تاریخ کاشت سبب کاهش معنی دار عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و اجزا عملکرد (به استثنای تعداد دانه در خورجین) شد. رقم ها از نظرعملکرد دانه و اجزا عملکرد تفاوت معنی دار داشتند، اما از نظر عملکرد بیولوژیک متفاوت نبودند. رقم های Hyola-308 و Heros به ترتیب با 327.74 و 203.26 گرم در مترمربع، بیشترین و کمترین عملکرد دانه را تولید کردند. درجه حرارت آستانه تنش در مرحله گلدهی بین رقم ها اختلاف معنی دار نداشت و میانگین آن ها معادل 28.3 درجه سانتی گراد بود. در مرحله گلدهی، مجموع درجه حرارت های حداکثر روزانه بیشتر از 28.3 درجه سانتی گراد به عنوان واحدهای تنش گرمایی محسوب گردید. با افزایش واحدهای تنش گرمایی در مرحله گلدهی، تعداد گل و تعداد خورجین در گل آذین اصلی و نسبت موفقیت گل ها در تبدیل به خورجین بارور کاهش یافتند، اما تعداد دانه در خورجین رقم Hyola-308 افزایش و در دو رقم دیگر کاهش نشان داد. بر اساس نتایج حاصل از این آزمایش، رقم های متوسط رس و دیررس کلزا برای منطقه خوزستان مناسب نیستند و رقم های زودرس توصیه می گردد.

به منظور تعیین بهترین تراکم بوته و مناسب ترین تاریخ کاشت ارقام زودرس سیلویی به عنوان کشت دوم (پس از برداشت گندم) در سال های 1379 و 1380 دو رقم ذرت، زودرس سینگل کراس 301 و خیلی زودرس سینگل کراس 108 در دو آزمایش جداگانه در تاریخ های کاشت 4.1، 4.10 و 4.20 به عنوان عامل اصلی مورد بررسی قرار گرفتند. تراکم های کاشت شامل 75، 85، 95 و 105 هزار بوته در هکتار به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شد. هر آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار و در دو منطقه نکا (بایع کلا) و قائم شهر (قراخیل) اجرا گردید. در منطقه نکا، رقم سینگل کراس 301، بالاترین عملکرد را در تراکم 95 هزار بوته در هکتار با حدود 44 تن در هکتار علوفه تولید کرد، در حالی که رقم سینگل کراس 108 در تراکم 105 هزار بوته در هکتار و با تولید 41.7 تن در هکتار حداکثر عملکرد علوفه را تولید کرد. در منطقه قائم شهر، رقم سینگل کراس 301، در تراکم 95 هزار بوته در هکتار با 42 تن در هکتار و رقم سینگل کراس 108 در تراکم 105 هزار بوته در هکتار با 36.9 تن در هکتار بیشترین عملکرد علوفه سیلویی را تولید کردند. در نکا و قائم شهر بهترین تاریخ کشت سینگل کراس 301 اول تیر است. بهترین تاریخ کشت 108 در نکا دهه اول تیر بود ولی در قائم شهر می توان این رقم را تا بیستم تیر کاشت. به طور کلی عملکرد علوفه رقم سینگل کراس 301 بهتر از سینگل کراس 108 بوده که با توجه به تفاوت طول دوره رشد و نمو این دو رقم دور از انتظار نبود.

به منظور بررسی اثر تراکم بر صفات کمی ژنوتیپ های ماش، این آزمایش در تابستان سال 1379 در مزرعه تحقیقاتی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. در این تحقیق فواصل بین بوته روی ردیف 15، 20، 25 و 30 سانتی متر با فاصله ثابت 50 سانتی متر بین ردیف ها (به ترتیب تراکم های معادل 133333، 100000، 80000 و 66667 بوته در هکتار) و سه ژنوتیپ پرتو، VC-1973A و 1-62-32 مورد مطالعه و ارزیابی قرار گرفتند. در طول مراحل مختلف رشد گیاه با شش بار نمونه برداری از سطح مزرعه وزن خشک اندام هوایی، وزن خشک برگ و سطح برگ اندازه گیری شد و در مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی عملکرد دانه تعیین شد. نتایج نشان داد که در بین ژنوتیپ های مورد بررسی، ژنوتیپ VC-1973A کمترین سطح ویژه برگ (بیشترین ضخامت برگ) و ژنوتیپ پرتو بیشترین سطح ویژه برگ (کمترین ضخامت برگ) را داشتند و ژنوتیپ 1-62-32 با بالاترین عملکرد دانه (1723 کیلوگرم در هکتار)، وزن خشک کل، وزن خشک برگ، شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی به دو ژنوتیپ دیگر برتری داشت. بیشترین و کمترین عملکرد به فواصل 20 و 30 سانتی متر بین بوته به ترتیب 1713 کیلوگرم در هکتار و 1379 کیلوگرم در هکتار تعلق داشت. با افزایش فاصله بوته (کاهش تراکم) ضخامت برگ و عملکرد دانه تک بوته افزایش یافت. با کاهش فاصله بوته روی ردیف وزن خشک کل (TDW)، وزن خشک برگ (LDW)، شاخص سطح برگ (LAI)، سرعت رشد محصول (CGR) و سطح ویژه برگ (SLA) افزایش یافت، اما میزان سرعت رشد نسبی (RGR) و میزان جذب خالص (NAR) کاهش یافت. با توجه به اهمیت سطح ویژه برگ (SLA) در افزایش عملکرد دانه می توان نتیجه گرفت که بخش عمده ای از افزایش عملکرد دانه (1589 کیلوگرم در هکتار) در ژنوتیپ VC-1973A در نتیجه کاهش SLA (افزایش ضخامت برگ) بوده است و توصیه می شود در انتخاب لاین ها کاهش SLA نیز همانند شاخص سطح برگ به عنوان یک شاخص مهم در نظر گرفته شود.

شناسایی لاین های متحمل به خشکی در تولید ارقام هیبرید ذرت که در شرایط محدودیت آب بتوانند عملکرد قابل قبولی تولید کنند از اهمیت خاصی برخوردار است. به این منظور 20 لاین ذرت در سه شرایط آبیاری کامل، تنش در مرحله رویشی و تنش در مرحله زایشی در سه آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1384 در مزرعه موسسه تحقیقات، اصلاح و بذر و نهال مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج بررسی با استفاده از شاخص های مختلف تحمل به خشکی نشان داد که بر اساس شاخص های SSI و TOL لاین K3651.1 به عنوان متحمل ترین لاین در شرایط تنش در مرحله زایشی و لاین K3615.1 به عنوان متحمل ترین لاین در شرایط تنش در مرحله رویشی شناخته شدند. این دو شاخص ژنوتیپ هایی با عملکرد پایین در شرایط عادی و عملکرد بالا در محیط تنش را تعیین می کنند. شاخص های MP، STI، GMP و HarM که مقادیر بالای آن ها نشان دهنده تحمل به تنش در ژنوتیپ های مورد بررسی است، لاین های K3615.2 (به ترتیب با عملکرد 4.77، 2.7 و 2.43 تن در هکتار) و K19.1 (به ترتیب با عملکرد 4.20، 2.83 و 2.51 تن در هکتار) را به عنوان لاین های با عملکرد بالا در هر سه شرایط بهینه، تنش در مراحل رویشی و زایشی تعیین کردند. با بررسی همه شاخص ها و با توجه به اینکه بهترین لاین ها، لاین هایی با عملکرد بالا در شرایط بهینه و حداقل کاهش عملکرد در شرایط تنش است، می توان لاین های K3615.2 (به ترتیب با عملکرد 4.77، 2.70 و 2.43 تن در هکتار)، K3640.6 (به ترتیب با عملکرد 4.40، 2.93، 2.20 تن در هکتار) و K19.1 (به ترتیب با عملکرد 4.20، 2.51 و 2.83 تن در هکتار) را به عنوان مناسب ترین لاین ها به ترتیب در شرایط بهینه، تنش در مراحل رویشی و زایشی در تولید ارقام هیبرید متحمل به تنش خشکی معرفی کرد.