مجله علوم زراعی ایران
سال:1384 | دوره:7 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

به منظور مطالعه شاخص های فیزیولوژیک و مرفولوژیک، عملکرد و اجزای عملکرد ارقام بومی و اصلاح  شده برنج، در سال 1382 این آزمایش در موسسه تحقیقات برنج کشور در آمل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت. تیمارها عبارت بودند از: 6 رقم اصلاح شده  ایندیکا شامل ندا، فجر، دشت، شفق، پویا و خزر، 2 رقم اصلاح شده ژاپونیکا شامل اوندا، فوجی  مینوری و 2 رقم بومی منطقه شامل طارم و رمضانعلی طارم. به علت اختلاف در الگوی رشد ارقام، از شاخص حرارتی درجه روز ـ رشد (GDD) جهت محاسبه شاخص های رشد استفاده گردید. علاوه بر شاخص های رشد (سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی، سرعت فتوسنتز خالص، شاخص سطح برگ، نسبت سطح برگ، دوام سطح برگ و وزن مخصوص برگ) صفاتی از قبیل تعداد دستجات آوندی میانگره انتهائی، تعداد رگبرگ در برگ پرچم، مقدار کلروفیل برگ پرچم (SPAD value)، طول میانگره انتهایی، طول پدانکل، زاویه برگ پرچم، ارتفاع بوته و قابلیت پنجه زنی نیز مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ارقام اصلاح  شده نسبت به ارقام بومی، ماده خشک کل، سرعت رشد محصول، شاخص سطح برگ، نسبت سطح برگ و وزن مخصوص برگ بالاتری داشتند اما، سرعت رشد نسبی و سرعت فتوسنتز خالص در ارقام بومی بیشتر از ارقام اصلاح شده بود. رقم ندا با بیشترین شاخص سطح برگ (7/5) عملکرد دانه بالایی داشت. ارقامی با بیشترین و کمترین ماده خشک کل بیشترین و کمترین عملکرد دانه را نیز داشتند (به ترتیب ارقام اوندا و رمضانعلی طارم). در این آزمایش، ارقام بومی با ارتفاع بوته بالاتر و قابلیت پنجه زنی کمتر نسبت به ارقام اصلاح  شده، عملکرد دانه پایینی داشتند. ارقام اصلاح شده در مقایسه با ارقام بومی تعداد دستجات آوندی و رگبرگ بیشتری داشتند. در این تحقیق، رقم اوندا با مقدار  48.35SPAD، بیشترین میزان کلروفیل برگ پرچم را داشت. رقم ندا با بالاترین قابلیت پنجه زنی، بیشترین تعداد خوشه در واحد سطح را به خود اختصاص داد. در این تحقیق، ارقام اصلاح شده ایندیکا به علت قابلیت پنجه زنی، تولید ماده خشک، سرعت رشد محصول، شاخص سطح برگ و شاخص برداشت بالا عملکرد دانه بالایی تولید کردند. بر اساس نتایج این تحقیق به نظر می رسد که با متمرکز کردن اهداف اصلاحی بر روی افزایش مقدار کل ماده خشک و بهبود دو شاخص سرعت رشد محصول و شاخص سطح برگ می توان به افزایش عملکرد دانه در برنج امیدوار بود.

به منظورتعیین نرم های نظام تلفیقی تشخیص و توصیه (دریس) در گندم آبی، تعداد 982 نمونه برگ پرچم در مرحله گرده افشانی از مزارع گندم در استان آذربایجان شرقی شامل شهرستان های تبریز، مراغه، مرند، میانه، شبستر، سراب، بستان آباد، بناب، ملکان، اهر، کلیبر و هریس در طی 5 سال زراعی (1383-1378) جمع آوری شد. پس از آماده سازی نمونه ها، غلظت عناصر غذایی نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، منگنز، روی، مس و بور در آن ها اندازه گیری شد. در مرحله رسیدن فیزیولوژیکی، عملکرد دانه گندم در تمامی مزارع مورد مطالعه اندازه گیری شد. نتایج این پژوهش نشان داد که غلظت بهینه عناصر غذایی نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، منگنز، روی، مس و بور با استفاده از روش دریس و خطوط مرزی به ترتیب 46/2 (درصد)، 23/0 (درصد)، 74/1 (درصد)، 9/137 (میلی گرم در کیلوگرم)، 4/59 (میلی گرم در کیلوگرم)، 7/16 (میلی گرم در کیلوگرم)، 5/16 (میلی گرم در کیلوگرم) و 0/63 (میلی گرم در کیلوگرم) است. به منظور استفاده از روش دریس در تفسیر نتایج تجزیه اندام های هوایی گندم آبی و ایجاد تعادل تغذیه ای در این گیاه، نرم های دریس برای 24 فرم بیان تعیین شد. در مجموع از 24 نرم دریس توصیه شده در استان آذربایجان شرقی به غیر از فرم های بیان بور و با احتمال کمتری مس می توان از تمامی نرم ها در تشخیص کمبود و دستیابی به تعادل تغذیه ای در گندم آبی استفاده کرد.

به منظور ارزیابی واکنش لاین های امید بخش گندم نان به بیماری سیاهک پنهان معمولی گندم،  تعداد 20 ژنوتیپ از اقلیم معتدل، 14 ژنوتیپ از اقلیم سرد، 20 ژنوتیپ از اقلیم گرم و مرطوب شمال و 20 ژنوتیپ از اقلیم گرم و خشک جنوب به همراهی شاهد حساس در دو فصل زراعی 83-1381 در کرج و کرمانشاه در طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار برای لاین های هر اقلیم مورد بررسی قرار گرفتند. برای دستیابی به آلودگی یکنواخت از آلودگی مصنوعی بذر ژنوتیپ های گندم به نسبت وزنی 5 در هزار با اسپور قارچ استفاده شد. میانگین درصد سنبله های آلوده در هر رقم و لاین مشخص شد و لاین ها بر این اساس گروه بندی شدند. تجزیه واریانس مرکب میانگین آلودگی نشان دهنده اختلاف معنی دار بین لاین های هر اقلیم بود و در میان لاین های اقلیم معتدل رقم تجارتی پیشتاز و دو لاین خواهری Alvand/MV17 با میانگین آلودگی 3/0% ، 9/0 %  و 1/1% مقاوم و لاین Flt/Tajan  با آلودگی 8/63% حساس ترین لاین و شاهد حساس یعنی رقم بولانی دارای 8/48% آلودگی بود. در میان لاین های اقلیم سرد لاین K2340/Sx/Mt/Gb/3/K340-/Fr/Pi"S"/Kt54*//Nar"S"/5/1-32-1317//II/Y50E/3/Cno/Jar//On/4/Anza/3/Pi/Nar/Hys با آلودگی 5/0% مقاوم و رقم تجارتی شهریار با آلودگی 7/33% حساس به بیماری شناسایی شد و شاهد حساس بولانی نیز 7/63% آلودگی داشت. در میان لاین های اقلیم شمال لاین Chum/8/3Hel/3*Cno7g/2*Seri/4/Star با آلودگی 1/10% نیمه حساس، رقم تجارتی تجن با آلودگی 8/15% حساس بود و شاهد حساس بولانی 3/50% آلودگی داشت. در میان لاین های اقلیم جنوب، لاین Janz/Attila/4/San/Ald"S"//Avd/3/Kea"S"/Ghk"S" با آلودگی 2/4% مقاوم، رقم تجارتی چمران با آلودگی 17% حساس بود و شاهد حساس بولانی 58% آلودگی داشت. با توجه به این که در ایران تعداد ارقام و لاین های گندم آبی مقاوم به بیماری سیاهک پنهان گندم اندک است، این لاین های مقاوم در صورت دارا بودن صفات زراعی مطلوب به عنوان ارقام مقاوم یا مستقیما قابل استفاده  اند و یا می توانند به عنوان منابع مقاومت در برنامه های به نژادی برای تولید ارقام مقاوم به این بیماری مورد استفاده قرار گیرند.

کشت مستقیم کلزا بعد از محصولات تابستانه به واسطه سبز شدن غیریکنواخت نتیجه مطلوبی ندارد. این طرح با هدف مقایسه کشت مستقیم و نشایی کلزا هیبرید هایولا 308 طی دو سال زراعی 82-1381 و 83-1382 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اجرا گردید. پنج تاریخ کاشت 20/8 ، 30/8 ، 10/9 ، 20/9 و 30/9 در کرت های افقی و دو روش کاشت مستقیم و نشایی، در کرت های عمودی طرح آماری بلوک های کامل تصادفی به روش استریپ پلات مقایسه گردید. مقایسه میانگین ها نشان داد که 40 روز تاخیر در کاشت، فاصله بین اولین و آخرین تاریخ کاشت، موجب شد که متوسط فاصله زمانی کاشت تا جوانه زنی یا بازیافت نشاء ها 5/3 روز افزایش، طول دوره گلدهی و رسیدگی 4/11 و 0/33 روز، تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین 9/35 و 7/2 عدد، عملکرد دانه و روغن 8/1762 و 4/938 کیلوگرم در هکتار کاهش یافت. کشت نشایی 9/1 روز طول دوره گلدهی، 2/57 عدد تعداد خورجین در بوته و 4/1 عدد تعداد دانه در خورجین، 0/492 کیلوگرم در هکتار عملکرد دانه و 6/162 کیلوگرم عملکرد روغن در هکتار را افزایش داد. اثرات متقابل تاریخ کاشت و روش کاشت نشان داد که اختلاف بین صفات ذکر شده در دو روش کاشت مستقیم و نشایی به خصوص در کشت های دیرهنگام بیشتر است. متوسط دو سال عملکرد دانه و روغن در کلیه تاریخ های کاشت در کشت مستقیم معادل 0/2329 و 7/808 کیلوگرم در هکتار و در کشت نشایی به ترتیب معادل 9/2817 و 7/984 کیلوگرم در هکتار بود. در مجموع، کشت مستقیم کلزا در دامنه 20 آبان لغایت 10 آذر قابل توصیه است و در صورت ضرورت و از بین رفتن بخش هایی از مزرعه بر اثر عوامل غیرقابل پیش بینی اگر از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد، کشت نشایی کلزا در دامنه 10 آذر لغایت 30 آذر در منطقه جنوب خوزستان توصیه می گردد. همچنین کشت نشایی کلزا برای ترمیم نقاط آسیب دیده مزرعه نیز کاربرد دارد.

به منظور بررسی اثر سرزنی بر عملکرد دانه ذرت، این آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و به مدت دو سال زراعی (82-1381) با استفاده از رقم KSC 704 به اجرا درآمد. عامل اول سه سطح مختلف سرزنی شامل حذف کامل اندام هوایی از بالای بلال، باقی گذاشتن یک برگ و دو برگ بالای بلال و عامل دوم، تاریخ های مختلف سرزنی شامل حذف پس از پایان گرده افشانی (هنگام قهوه ای شدن ریشک ها) و سه تاریخ حذف به فاصله 10 روز پس از این مرحله، مجموعا چهار تاریخ، به علاوه تیمار شاهد بدون سرزنی بود. بنابراین مجموعا 13 تیمار وجود داشت. نتایج نشان داد که صفات عملکرد دانه و وزن هزاردانه به ترتیب در سطح پنج و یک درصد معنی دار هستند. تیمار شاهد بدون سرزنی با عملکرد دانه 94/9 تن در هکتار و وزن هزاردانه 4/327 گرم بیشترین و تیمار قطع کامل بوته از بالای بلال در پایان گرده افشانی، با عملکرد دانه 15/8 تن در هکتار و وزن هزار دانه 79/269 کمترین بود. بنابراین عمل سرزنی باعث کاهش 18درصد درعملکرد دانه و وزن هزاردانه گردید. اثر تیمار بر میزان پروتئین دانه معنی دار نبود. به علاوه هیچیک از آثار متقابل تیمار درسال معنی دار نشد، که بیانگر ثابت بودن نتایج تحقیق در دو سال اجرای آزمایش است. اثر میزان قطع برگ و زمان قطع برگ برای صفت عملکرد علوفه تر در سطح یک درصد معنی دار شد. تیمار قطع کامل بوته با عملکرد علوفه 57/6 تن در هکتار بیشترین و تیمار باقی گذاشتن دو برگ بالای بلال با 63/2 تن در هکتار کمترین علوفه را تولید کرد. در اثر سرزنی، درحدود 57/6 تن در هکتار علوفه حاصل گردید، اما کاهشی معادل 79/1 تن در هکتار برای عملکرد دانه را نیز در پی داشت و چون هدف از کشت ذرت در استان خوزستان تولید دانه است، بنابراین سرزنی توصیه نمی گردد. اما چنانچه هدف از کشت، علاوه بر تولید دانه ذرت، تولید علوفه تر نیز باشد، بهترین زمان سرزنی جهت دست یابی به عملکرد بالای علوفه، ضمن حفظ عملکرد دانه، سرزنی در پایان گرده افشانی و یا ده روز پس از پایان گرده افشانی است. 

به منظور تعیین دوره بحرانی کنترل علف های هرز سویا ، در سال 1381 آزمایشی در ایستگاه تحقیقاتی دشت ناز ساری با استفاده  از طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و 16 تیمار به اجرا در آمد. تیمارها شامل دوره های مختلف عاری  از علف  هرز و نیز دوره های متفاوت رقابت علف های هرز در مراحل فنولوژیک گیاه بود. دو تیمار نیز به عنوان شاهد آزمایش یکی کنترل در تمام فصل رشد و دیگر رقابت علف های هرز در تمام فصل رشد در نظر گرفته شدند. از میان هشت گونه علف هرز شناسایی شده، علف  هرز تاج خروس با 2/47 درصد، بیشترین و علف هرز پیچک با 3/2 درصد کمترین سهم تجمع ماده خشک علف های هرز را داشتند و با افزایش  دوره عاری از علف هرز، وزن خشک  علف های هرز به طور معنی دار کاهش یافت. طول دوره عاری از علف های هرز تاثیر معنی دار بر تعداد گره ساقه، وزن خشک دانه و تعداد دانه  در غلاف نداشت. حداکثر تعداد غلاف در بوته، مربوط به تیمار شاهد عاری از علف های هرز با 85 غلاف و کمترین آن مربوط به تیمار شاهد رقابت با علف های هرز با 40 غلاف در هر بوته بود، همچنین عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و تعداد شاخه های فرعی در بوته نیز با افزایش دوره تداخل علف های هرز به مقدار بسیار معنی داری کاهش یافت به طوری که میزان عملکرد دانه در تیمار شاهد عاری از علف های هرز از 570g/m2  به  185g/m2 در تیمار شاهد رقابت علف های هرز رسیده است. با توجه به نتایج این تحقیق، می توان نتیجه گرفت که با حذف علف های هرز فقط بین مراحل فنولوژیک V3  (25 روز پس از کاشت) تاR1   (25 روز پس از کاشت) از کاهش معنی دار عملکرد دانه جلوگیری می شود. روند تغییرات درصد عملکرد مشاهده شده نسبت به شاهد در دوره مذکور از 93/99 درصد در تیمار FR1 به 76/80 درصد در تیمارFV11   (45روزه پس از کاشت)  و از 59/98 درصد در تیمار CV3 به 2/72 درصد در تیمارCV7  (37 روز پس از کاشت) رسیده است.

به  منظور مطالعه تاثیر تداخل تاج خروس ریشه قرمز بر عملکرد و اجزای عملکرد آفتابگردان هیبرید Hysun-33، در سال 1383 آزمایشی در مزرعه تحقیقات کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و با دو عامل تراکم تاج خروس (5، 15 و 25 بوته در هر متر از ردیف کاشت) و زمان سبز شدن تاج خروس (همزمان و 15 و 30 روز بعد از سبز شدن آفتابگردان) اجرا شد. سبز شدن بذرهای آفتابگردان و تاج خروس به  طور متوسط بعد از 4 روز روی داد. صفات مورد ارزیابی شامل ارتفاع ساقه در مرحله گلدهی، قطر طبق، تعداد دانه در هر طبق درصد پوکی دانه، وزن هزاردانه، عملکرد دانه, درصد روغن و عملکرد روغن بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر تیمارهای مختلف بر روی تمامی صفات مورد مطالعه در سطح 99% معنی دار است. بعد از تیمار شاهد, بیشترین وزن هزاردانه به مقدار 12/67 گرم و عملکرد دانه به مقدار 3467 کیلوگرم در هکتار از تیمار تراکم 5 بوته تاج خروس در هر متر ردیف و زمان تداخل 30 روز بعد از سبزشدن آفتابگردان به دست آمد. درصد روغن  دانه در تمامی تیمارها به  جز سه تیمار سطح  اول تراکم در سطوح  مختلف تداخل نسبت به شاهد کاهش معنی دار داشت. بیشترین عملکرد روغن (1539 کیلوگرم  در  هکتار) و کمترین عملکرد  روغن (19/818 کیلوگرم  در  هکتار) به  ترتیب از تیمارهای سبز شدن 5 بوته تاج خروس در مرحله 30 روز پس از سبز شدن آفتابگردان و 25 بوته تاج خروس در مرحله همزمان با سبز شدن آفتابگردان به  دست آمد. به  نظر می رسد که تراکم بیشتر از زمان سبز شدن علف هرز بر روی درصد روغن دانه تاثیرگذار است. در رقم مورد مطالعه زمان تداخل تاج خروس از نظر تاثیر منفی بر روی عملکرد دانه از تراکم آن مهم تر بود.