مجله علوم زراعی ایران
سال:1386 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 33) |تعداد مقالات:8

وجود اثر متقابل ژنوتیپ در محیط، از مشکلات عمده ارزیابی و معرفی ژنوتیپ های برتر می باشد. به منظور شناسایی و معرفی ارقام پرمحصول و در عین حال پایدار و سازگار به شرایط محیطی مناطق معتدل کشور، آزمایش بررسی سازگاری و پایداری عملکرد 20 لاین امیدبخش جو برای مناطق معتدل کشور در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در 9 ایستگاه تحقیقاتی طی سال های 80-81 و 81-82 انجام و عملکرد دانه اندازه گیری شد. تجزیه واریانس عملکرد نشان داد که اثر ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی دار بود. جهت تفسیر اثر متقابل از روش AMMI استفاده شد. با استفاده از روش چند متغیره AMMI، پنج مولفه اصلی اثر متقابل در سطح احتمال %1 معنی دار شد که %74.68 از میانگین مربعات اثر متقابل را توجیه کردند. ژنوتیپ های شماره 16 (L.B1/Cergel//Alger-Ceres 5/3/Glorea"s") و شماره 17 (L.131/Cerbel//Alger-Ceres/Kavir) از لحاظ IPC1 و IPC2، کمترین مقادیر را دارا بودند و به عنوان پایدارترین ژنوتیپ ها تشخیص داده شدند. نمایش دو بعدی ژنوتیپ ها بر اساس پارامترهای تجزیه AMMI بهمراه میانگین عملکرد ژنوتیپ ها نشان داد که ژنوتیپ شماره 9 (LB.Iran/Una8271//Gloria"s"/Come"s"-11M/3/Kavri) و ژنوتیپ شماره 16 ژنوتیپ های مطلوب برای استفاده در برنامه های به نژادی می باشند.

برنج گیاهی گرمسیری و نیمه گرمسیری است که نسبت به درجه حرارت های پایین بسیار حساس و رشد آن در دمای پایین با مشکل مواجه می شود. فلئورسانس کلروفیل یکی از روش های متداول در غربال کردن گیاهان زراعی و بررسی تغییرات فتوسنتز آن ها در مواجهه با تنش های غیرزیستی می باشد. در این روش معمولا رابطه بین مولفه های فلئورسانس کلروفیل و عملکرد فتوسنتزی برگ ها برای غربال گیاهان حساس و متحمل مورد استفاده قرار می گیرد. در این آزمایش به منظور شناسایی ژنوتیپ های متحمل به تنش سرما، هفتاد و هفت ژنوتیپ برنج (شامل 49 لاین متحمل به تنش دمای پایین ارسالی از IRRI سری 2005 و 28 واریته زراعی ایرانی) به روش آبکشت در فیتوترون پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی کاشته شدند. قدرت رویش گیاهچه به روش استاندارد IRRI تعیین، و مولفه های فلئورسانس و تغییرات کلروفیل برگ سنجیده شدند. نتایج نشان داد که در شرایط تنش سرما (15.13 درجه سانتی گراد، شب/ روز) مولفه های Fv:Fm، ΦPSII، ETR، qP، عدد کلروفیل متر و قدرت رویش گیاهچه کاهش معنی داری نسبت به شرایط طبیعی 29.22) درجه سانتی گراد، شب/ روز) داشتند که بیانگر وارد شدن خسارت به زنجیره انتقال الکترون و افزایش اتلاف حرارتی و همچنین کاهش جذب فتوشیمیایی الکترون ها می باشد. ژنوتیپ های 33، 34، 36 از IRRI و 44 از فیلیپین دارای بیشترین میزان مولفه های Fv:Fm و ΦPSII در شرایط تنش و بدون تنش بودند و از این نظر متحمل به سرما ارزیابی شدند، در حالیکه رقم ایرانی هویزه کمترین تحمل نسبت به تنش سرما را نشان داد و از نظر مولفه های فوق در پایین ترین سطح خود قرار داشت. همچنین در شرایط تنش همبستگی معنی داری بین وزن خشک ریشه و قدرت رویش دیده شد، که نشان دهنده حساسیت ریشه به دما پایین است. با توجه به نتایج این آزمایش، از بین مولفه های فلئورسانس کلروفیل، مولفه حداکثر عملکرد کوآنتومی فتوسیستم دو (Fv:Fm)، بهترین معیار برای انتخاب لاین های متحمل به تنش دمای پایین بوده و می توان از آن در برنامه های به نژادی به عنوان معیار انتخاب در نسل های در حال تفکیک و ارقام برنج استفاده کرد.

تغییر در سایه انداز گیاهی به منظور ایجاد وضعیتی که در آن تاج پوشش بتواند حداکثر نور لازم را برای انجام فتوسنتز دریافت کند. یکی از راه های افزایش تولید گیاهان زراعی می باشد. به همین منظور و همچنین برای تعیین اثر اندازه منبع بر اندازه مخزن و نقش مواد ذخیره ای ساقه در پرشدن طبق در شرایط کاهش فتوسنتز جاری گیاه، یک آزمایش مزرعه ای به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج در سال 1385 اجرا شد. عامل تاریخ کشت در سه سطح شامل 30 خرداد ماه، 20 تیر ماه و 10 مرداد ماه در کرت های اصلی، عامل تراکم در چهار سطح شامل 6، 8، 10 و 12 بوته در مترمربع در کرت های فرعی و حذف برگ در سه سطح شامل بدون حذف برگ، حذف نصف برگ ها از پایین بوته و حذف یک در میان برگ ها از بالا در کرت های فرعی فرعی. نتایج نشان داد که تاریخ کاشت، تراکم بوته و حذف برگ اثر معنی داری در سطح %1 بر عملکرد دانه، تعداد دانه پر و پوک و تعداد کل دانه داشت. در حالیکه اثر متقابل تراکم بوته × تاریخ کاشت بر صفات مزبور و اثر متقابل حذف برگ × تاریخ کاشت بر عملکرد، تعداد کل دانه، وزن هزار دانه، معنی دار نگردید، ولی بر تعداد دانه پر در مترمربع و تعداد دانه خالی در سطح %5 معنی دار گردید. با افزایش تراکم بوته عملکرد دانه در نتیجه افزایش تعداد دانه در واحد سطح افزایش یافت به طوری که تراکم 12 بوته در مترمربع با عملکرد 2538 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد را به خود اختصاص داد. در مجموع تحقیق حاضر نشان داد که میزان عملکرد دانه به سطح فتوسنتز کننده وابسته بود، اما اثر برگ های پایین بر عملکرد و اجزا عملکرد دانه کمتر از حذف یک در میان برگ ها از بالا بود.

تنش گرما در طول مراحل مختلف رشد و نمو، به ویژه مراحل نمو زایشی یکی از مهمترین عوامل محدود کننده عملکرد گندم (Triticum aestivum L.) در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری می باشد. در این تحقیق اثرات شوک گرمای 35oC و 40oC در مراحل برجستگی دوگانه مریستم انتهایی ساقه، گرده افشانی و پرشدن دانه بر اجزای عملکرد پنج ژنوتیپ انتخاب شده از جرم پلاسم گندم بانک ژن گیاهی ملی ایران در شرایط کنترل شده گلخانه و اتاقک رشد (جهت اعمال تنش) بررسی گردید. واکنش ژنوتیپ های مورد بررسی نسبت به تنش گرما در مراحل مختلف رشد و نمو متفاوت بود، به طوریکه همه ژنوتیپ ها به جز ژنوتیپ KC-4511 نسبت به دمای 35±1oC به مدت هفت ساعت در روز برای یک دوره پنج روزه در مرحله برجستگی دوگانه تحمل نشان دادند، در حالیکه شوک دمای 40oC در این مرحله باعث از بین رفتن تمامی ژنوتیپ ها شد. شوک گرمای 40oC در مرحله گرده افشانی باعث کاهش بسیار شدید تعداد دانه در ژنوتیپ های اترک، KC-4511 و KC-4512 و موجب عدم تشکیل دانه در ژنوتیپ های KC-7732 و KC-7168 گردید. شوک گرمای 40oC در مرحله پر شدن دانه موجب کاهش شدید وزن هر دانه و وزن سنبله در ژنوتیپ های گندم مورد بررسی شد، در حالیکه تاثیر معنی داری بر تعداد دانه در سنبله نداشت. وزن هر دانه در ژنوتیپ های KC-7732 و KC-7168، به ترتیب %38 و %61 کاهش پیدا کرد. کاهش وزن سنبله نیز از %39 در ژنوتیپ KC-4511 تا %64 در ژنوتیپ KC-7168 متغیر بود. بر اساس نتایج این تحقیق دوره های کوتاه شوک گرما، که احتمال وقوع این نوع تنش نیز در مزارع گندم ایران نیز محتمل است، به طرز آشکاری باعث کاهش پتانسیل عملکرد گندم می شود. نتایج این تحقیق نشان داد که برای اصلاح تحمل به گرما در گندم لازم است علاوه بر ارزیابی و انتخاب در برابر تنش در مرحله پر شدن دانه، به تنوع ژنتیکی گندم های ایرانی در واکنش به تنش گرما در مرحله گرده افشانی نیز توجه شود، زیرا معمولا تنش گرما در ایران از این مرحله حساس آغاز می گردد.

صفت بدون گلبرگی یکی از صفات مرفولوژیک مهم در کلزا است که به دلیل نفوذ بهتر نور به داخل سایه انداز گیاهی و بهره برداری کارآمدتر از تابش خورشیدی، قابلیت کشت در تراکم های بالاتر و در نتیجه افزایش عملکرد در واحد سطح را به همراه دارد. به منظور بررسی اثر تراکم بوته و آرایش کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه دو رقم کلزای گلبرگ دار و بدون گلبرگ، آزمایشی در سال زراعی 1384-85 در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت به اجرا گذاشته شد. طرح آزمایشی مورد استفاده در این آزمایش، اسپلیت پلات فاکتوریل با طرح پایه بلوک کامل تصادفی در سه تکرار بود که دو آرایش کاشت مربع و مستطیل به عنوان کرت اصلی و دو رقم کلزای گلبرگ دار Hyola 401 و بدون گلبرگ Hylite 201 و تراکم های (33، 67 و 133 بوته در مترمربع)، به صورت فاکتوریل، به عنوان کرت های فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج حاصل نشان داد که بین تیمارها از نظر صفات اندازه گیری شده اختلاف معنی داری وجود داشت. میانگین عملکرد دانه در ارقام بدون گلبرگ 14.6 درصد بیشتر از رقم گلبرگ دار بود (به ترتیب 3441.95 و 2938.06 کیلوگرم در هکتار). در تراکم 67 بوته در مترمربع که از نظر عملکرد دانه برای هر دو رقم، تراکم مطلوب محسوب می شد (به ترتیب 4870 و 4290 کیلوگرم بر هکتار)، عملکرد دانه و تعداد خورجین در بوته در رقم بدون گلبرگ به طور معنی داری (به ترتیب 10 و 12 درصد) بیشتر از رقم گلبرگ دار بود و این برتری در تراکم بالاتر (133 بوته در مترمربع) محسوس تر بود (به ترتیب 17.5 و 15.5 درصد) و این نشان دهنده قابلیت بالاتر این رقم برای کشت متراکم تر می باشد. علی رغم عدم وجود تفاوت معنی دار بین شاخص های برداشت دو رقم، برتری 4.5 و 11 درصدی این صفت در تراکم های 67 و 133 بوته در مترمربع نیز نشان دهنده قابلیت بالاتر انتقال مواد پرورده به دانه ها در رقم بدون گلبرگ در تراکم های بالاتر می باشد. محاسبه کارآیی مصرف تابش (RUE) نشان داد که احتمالا دلیل اصلی برتری رقم بدون گلبرگ، بالاتر بودن کارآیی مصرف تابش آن (2.38 گرم بر مگاژول) در مقایسه با رقم گلبرگ دار (2.16 گرم بر مگاژول) بوده است.

به منظور مطالعه ژنتیکی مقاومت به سیاهک معمولی (Common smut) در ذرت، دو لاین مقاوم K1264.1 و K47.2-2-21 و دو لاین حساس K3304.1-2 و K47.2-2-1-3-3-1 به صورت K1264.1 × K3304.1، K47.2-2-21 × K3304.1-2 و K1264.1 × K47.2-2-1-3-3-1 تلاقی داده شدند. نتاج F1، F2، BC1 و BC2 به همراه والدین در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج کشت شدند. کلیه نسل ها توسط سوسپانسیون اسپوریدی سیاهک به طور مصنوعی آلوده شده و مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای ایجاد آلودگی 7-10 روز بعد از ظهور تارهای ابریشمی (Silking) با ایجاد زخم در نوک بلال (Tip injection) سه میلی لیتر از سوسپانسیون اسپوریدی قارچ به غلظت 106 اسپوریدی در هر میلی لیتر توسط سرنگ تزریق شد. در زمان رسیدگی فیزیولوژیکی دانه ها، شدت بیماری بر اساس پیشرفت بیماری (شدت آلودگی در هر بلال) تعیین و با استفاده از روش تجزیه میانگین نسل های سه تلاقی فوق اثرات ژن در کنترل مقاومت به این بیماری مورد تجزیه ژنتیکی قرار گرفتند. مدل ساده افزایشی- غالبیت داده ها را تبیین نکرد. آزمون مقیاس مشترک نشان داد که مقاومت به سیاهک ذرت به وسیله اجزای افزایشی، غالبیت و اپیستازی به ویژه افزایشی × افزایشی، غالبیت × غالبیت و به میزان کمتری توسط اثر افزایشی × غالبیت کنترل می گردد. میانگین برآورد وراثت پذیری عمومی و خصوصی روی سه تلاقی به ترتیب 80.3 و 57.3 به دست آمد.

به منظور بررسی اثر روش های مختلف خاک ورزی در طی دو سال متوالی بر عملکرد و اجزا عملکرد دانه گندم رقم الوند این تحقیق در ایستگاه تحقیقات خسرو شهر در استان آذربایجان شرقی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تیمار خاک ورزی و سه تکرار و به مدت دو سال زراعی (1383-84) اجرا شد. تیمارهای خاک ورزی شامل: 1- گاوآهن قلمی به عمق 15-20 سانتی متر + دیسک 2- گاوآهن برگرداندار به عمق 15-20 سانتی متر + دیسک، 3- گاوآهن بر گرداندار به عمق 25-30 سانتی متر + دیسک و 4- بی خاک ورزی بودند. تیمارهای خاک ورزی در طی دو سال زراعی در یک قطعه زمین اجرا شد که سال اول زیر کشت گلرنگ و سال دوم زیر کشت گندم بود. داده های عملکرد و اجزا عملکرد دانه گندم سال دوم برای ارزیابی و تجزیه و تحلیل جمع آوری گردید. نتایج حاصل نشان داد که اثر تیمارهای خاک ورزی بر وزن هزار دانه، طول سنبله و تعداد دانه در سنبله معنی دار نبود، ولی بر روی ارتفاع بوته و عملکرد دانه از نظر آماری در سطح %5 معنی دار بود. گاوآهن برگرداندار به عمق 25-30 سانتی متر با میانگین عملکرد دانه 5034 کیلوگرم در هکتار و تیمار بی خاک ورزی با میانگین عملکرد دانه 2903 کیلوگرم در هکتار به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد را داشتند. گاوآهن برگرداندار به عمق 25-30 سانتی متر تاثیر بیشتری بر نفوذپذیری خاک داشت و بیشترین کاهش در شاخص مخروطی خاک (Cone index) مربوط به این تیمار بود. در مجموع گاوآهن برگرداندار به عمق 25-30 سانتی متر می تواند خصوصیات فیزیکی خاک را بهبود بخشد، هر چند که اختلاف جرم مخصوص ظاهری و آب قابل استفاده در بین تیمارها معنی دار نبود، ولی از نظر عددی نیز مقادیر مربوط به تیمار فوق نسبت به سایر تیمارها وضعیتی مطلوبتری داشت.