چغندرقند
سال:1387 | دوره:24 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

به منظور استفاده بهینه از منابع آب و خاک شور روش های مختلفی پیشنهاد شده است. انجام عملیات مناسب به زراعی و به کارگیری ارقام متحمل به شوری از جمله راه کارهای عملی و اجرایی هستند که امروز کاربرد وسیعی دارند. برای تهیه ارقام متحمل به شوری نخستین گام، ارزیابی منابع ژنتیکی در دسترس می باشد. به همین منظور در این تحقیق از سال 1379 به مدت چهار سال، هر ساله تعداد 20 ژنوتیپ چغندرقند شامل مولتی ژرم دیپلوئید، تتراپلوئید، اوتایپ و منوژرم های موجود در موسسه تحقیقات چغندرقند و جمعا تعداد 80 ژنوتیپ چغندرقند در طی 4 سال تحت شرایط تنش شوری در گلخانه و مزرعه ارزیابی شدند. در شرایط گلخانه موادژنتیکی در سه سطح شوری هشت، 16 و 24 دسی زیمنس بر متر (ds/m) به صورت آزمایش اسپلیت پلات درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار بررسی شدند. سپس این در ارقام همان سال در مزرعه ایستگاه تحقیقات شوری رودشت اصفهان در دو طرح بلوک کامل تصادفی جداگانه، هرکدام با چهار تکرار مورد ارزیابی قرار گرفتند. در یک طرح، آبیاری با شوری 8 ds/m (خاکی با شوری اولیه1 ±8) و در طرح دوم آبیاری باشوری 12 ds/m (خاکی با شوری اولیه1 ±12) صورت گرفت. هم چنین هرسال ژنوتیپ های مورد آزمایش در مزرعه ای در امیرآباد کرج درشرایط خیلی شور (EC³14ds/m) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی ارزیابی شدند. در بررسی گلخانه ای درصد جوانه زنی گیاه پس از چهار تا پنج هفته تعیین و مواد گیاهی ازنظر این صفت در شرایط شور گروه بندی شدند. از آن جایی که 20 ماده ژنتیکی در یک سال بررسی شده بودند، برای یکسان سازی آن ها و حذف اثر سال و سایر عوامل محیطی و نهایتا گروه بندی همزمان هر 80 ماده ژنتیکی، صفات عملکردنسبی ریشه، درصدقند، عملکردقند و عملکردقند سفید در محاسبه تحمل به شوری مورد استفاده قرار گرفت. در پایان چهار سال ژنوتیپ ها بر اساس شاخص تحمل به تنش محیطی STI (Stress Tolerance Index) گروه بندی شدند. نتایج آزمایشات گلخانه ای نشان داد که در سال 1380 بین سطوح شوری اعمال شده بر ژنوتیپ ها، ازنظر درصد جوانه زنی اختلاف معنی دار وجود دارد. هم چنین عدم معنی دار شدن اختلاف میانگین اثر متقابل شوری و ژنوتیپ بیان گر این بود که با افزایش درجه شوری ژنوتیپ ها واکنش یکسان نشان دادند و مناسبترین سطح شوری برای ارزیابی در شرایط کنترل شده 16 دسی زیمنس بر متر می باشد. بر طبق نتایج آزمایشات مزرعه ای در هر سال ژنوتیپ ها ازنظر صفات عملکرد ریشه، عملکرد شکر ناخالص و عملکرد شکر خالص در سطح EC=8ds/m یا EC=12ds/m و یا هر دو اختلاف معنی دار نشان دادند که در شرایط مزرعه مناسبترین سطح شوری برای ارزیابی ژنوتیپ ها 12 دسی زیمنس بر متر بود. از آن جایی که ازنظر درصدقند، ژنوتیپ ها فاقد تفاوت معنی دار آماری بودند، می توان نتیجه گرفت که عملکرد ریشه بیش از سایر صفات از شوری تاثیر می پذیرد. اما نهایتا بهترین معیار و ملاک انتخاب ژنوتیپ ها برای تحمل به شوری عملکرد شکر خالص می باشد. بر اساس شاخص STI مواد ژنتیکی 9671-P.11, 9597-P.1 و OTYPE 231، ازنظر درصد جوانه زنی و مواد ژنتیکی 9669-P.24, BP KARADJ, 9671-P.10, BP MASHADو9597-P3  از نظر عملکرد شکر سفید به عنوان مواد ژنتیکی متحمل به شوری مشخص شدند که در بین آن ها ماده ژنتیکی BP MASHAD با داشتن بالاترین میزان STI (1.848) به عنوان ژنوتیپ برتر شناخته شد که می توان از آن در پروژه های اصلاحی استفاده کرد.

با هدف بررسی تاثیر تاریخ کاشت، تراکم بوته و رقم بر مولفه های دریافت تشعشع خورشیدی، این تحقیق طی سال های 1384 و 1385 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی کمال آباد کرج انجام شد. آزمایش به صورت کرت های دو بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بود. سطوح تاریخ کاشت به کرت های اصلی، تراکم بوته به کرت های فرعی و رقم به کرت های فرعی فرعی اختصاص داده شد. نتایج نشان داد که میزان تشعشع فعال فتوسنتزی (PAR) در دو سال اجرای آزمایش از حدود هشت مگاژول بر مترمربع در روز طی اوایل اردیبهشت آغاز و پس از افزایش به بیش ترین مقدار طی خرداد ماه (حدود 17.75-17.61 مگاژول بر مترمربع در روز) به تدریج از مقدار آن کاسته شد. مجموع تشعشع فعال فتوسنتزی دریافت شده (iPAR) در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی دار بین سال های آزمایش داشت و در سال 1385 (1817.04 مگاژول بر مترمربع) معادل 8.15 درصد بیش از سال 1384 (1680.22 مگاژول بر مترمربع) بود. رابطه بین میزان دریافت تشعشع (fi) با شاخص سطح برگ در سال 1384 (r2=0.82**) و در سال 1385 (r2=0.64*) به ترتیب در سطح احتمال یک درصد و پنج درصد معنی دار شد و نشان داد که افزایش سطح برگ موجب افزایش iPAR می شود. بیش ترین نسبت دریافت تشعشع (fi) مقارن با دهه سوم شهریور ماه در منطقه کرج با شاخص سطح برگ معادل 2.5-3.5 حاصل شد. کشت در اولین فرصت ممکن تاثیر معنی داری در سطح احتمال یک درصد بر fi داشت و تاریخ کاشت اولین فرصت ممکن (1974.53 مگاژول) معادل 29.67 درصد بیش از کشت دیرهنگام چغندرقند (1522.73 مگاژول) بود. تاثیر تراکم بوته بر fi معنی دار نشد. میانگین ضریب خاموشی تشعشع (K) معادل 0.605 بود. اثر تاریخ کاشت بر K معنی دار نشد. افزایش تراکم بوته از 6.0 بوته در مترمربع (K=0.717) به 7.5، 9.0 و 10.5 بوته در مترمربع موجب شد تا K به ترتیب معادل 11.2، 18.6 و 32.9 درصد کاهش یابد. تاثیر معنی دار رقم بر K به نحوی بود که در سال 1385، K رقم 428 (0.373) به ترتیب معادل 54.1 و 72.9 درصد کم تر از رقم های جلگه و دی اس 4027 باشد. بنابراین، کاشت زودهنگام به دلیل افزایش fi، افزایش تراکم بوته با کاهش K و از آن جا، افزایش نفوذ تشعشع به داخل سایه انداز موجب افزایش عملکرد محصول می شود.

آب یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده زراعت در ایران بوده و استفاده بهینه از آن در راستای کشاورزی پایدار ضروری می باشد. در این پژوهش اثرات مقادیر مختلف تخلیه رطوبتی خاک در مراحل مختلف رشد چغندرقند ریشه ای و تاثیر آن بر صفات کمی و کیفی محصول مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش به صورت فاکتوریل با دو فاکتور در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی میاندوآب، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی به مدت دو سال (84-1383) اجرا گردید. مراحل مختلف رشد چغندرقند (فاکتور A) در چهار سطح شامل مرحله اول رشد از زمان استقرار تا پوشش 10 درصد (S1)، مرحله دوم رشد از پوشش 10 درصد تا پوشش 70 الی 80 درصد سطح زمین (S2)، مرحله سوم رشد از انتهای مرحله دوم تا رسیدن گیاه (S3) و مرحله چهارم رشد از انتهای مرحله سوم تا برداشت محصول (S4)، و آبیاری در مقادیر مختلف تخلیه رطوبتی خاک (فاکتور B) در سه سطح شامل، تخلیه 70-65 درصد (I1)،85-90 درصد (I2) رطوبت قابل استفاده و تیمار شاهد تخلیه رطوبتی 50-45 درصد در کلیه مراحل رشد (I3) انتخاب شدند. صفات مختلف کمی و کیفی محصول چغندرقند و مقدار آب مصرف شده برای هر تیمار اندازه گیری شد. نتایج نشان داد به طورکلی تاثیر تیمارهای آبیاری روی خواص کیفی ریشه موثر بود و بر صفات زراعی نظیر عملکرد ریشه تاثیر کمتری داشت. تنش رطوبتی (سطوح مختلف تخلیه رطوبتی) صفات کیفی و کمی ریشه را تحت تاثیر قرار داد. تخلیه رطوبتی بالا (90-85 درصد) علی رغم این که سبب کاهش عملکرد ریشه شد ولی در پاره ای از موارد به دلیل بهبود خواص کیفی ریشه و استحصال قند، کاهش عملکرد را جبران نمود. اعمال تخلیه رطوبتی بالاتر موجب تغییرات معنی دار درصد قند شد. تاثیر متقابل تخلیه رطوبتی در مراحل مختلف رشد بر روی عملکرد ریشه در سطح یک درصد معنی دار نشد. بیشترین مقدار بهره وری مصرف آب بر اساس عملکرد ریشه از تیمار S3I1 و برابر 5.42 کیلوگرم بر مترمکعب آب به دست آمد و کمترین مقدار آن مربوط به تیمار S1I2 و برابر 3.88 بود. بیشترین مقدار بهره وری مصرف آب بر اساس عملکرد قند سفید از تیمار S2I3 و برابر 0.64 کیلوگرم قند در مترمکعب آب و کمترین مقدار آن مربوط به تیمار S4I2 و برابر 0.33 کیلوگرم بر مترمکعب بود.

ریشه های چغندرقند به همراه خاک چسبیده به آن پس از برداشت جهت فرآوری به کارخانه های قند حمل شده و در اولین مرحله توسط فشار آب شستشو می شوند. آب گل آلود حاصل از شستشوی ریشه ها به عنوان پساب کارخانه توسط کانال به مزارع منطقه انتقال یافته و جهت آبیاری مورد استفاده قرار می گیرد. با توجه به امکان انتقال عوامل بیماری زا توسط خاک و آب، طی سال 1384 یک بار در هفته در زمان فعالیت کارخانه قند بردسیر از پساب کارخانه نمونه برداری شد و نمونه ها همان روز به آزمایشگاه منتقل گردید. جداسازی عوامل بیماری زا از هر نمونه پساب با استفاده از روش طعمه گذاری با برگ مرکبات و استفاده از ریشه های سالم چغندرقند، آبیاری گیاهچه های چغندرقند با پساب کارخانه، کشت روی محیط انتخابی  PARPHو کشت قطرات پساب روی محیط های  PDA, CMA, NA, MAو WA انجام شد. جداسازی نماتدها با ریختن پساب در الک با مش های مختلف انجام شد. با استفاده از روش های فوق قارچ های Fusarium oxysporum, Fusarium sp., Rhizopus stolonifer, Penicillium spp., Aspergillus spp., Pythium aphanidermatum Pythium sp., Phytophthora cryptogea, Ph.drechsleri, Mucor sp. Rhizoctonia solani,Geotrichum sp. , باکتری Erwinia carotovora و سیست های نماتد Heterodera schachtii جداسازی گردید و بیماری زایی این عوامل بر روی گیاه چه و برش های ریشه چغندرقند اثبات گردید. بررسی تغییرات جمعیت عوامل بیماری زا با استفاده از روش طعمه گذاری با برگ مرکبات و کشت قطرات پساب روی محیط های MA, NA و PDA انجام شد. نتایج حاصل نشان داد قارچ های خانواده Pythiaceae و باکتری Erwinia carotovora در ابتدای دوره فرآوری دارای جمعیت بیشتری در پساب بوده و جمعیت قارچ های Alternaria alternata ،Rhizoctonia solani و Fusarium spp. در طی دوره نمونه برداری یکنواخت بود. جمعیت قارچ های Penicillium spp., Rhizopus stolonifer, Aspergillus spp., Mucor sp. و Geotrichum sp.در اواخر دوره نمونه برداری افزایش داشت. جمعیت سیست های نماتد Heterodera schachtii در دوره نمونه برداری متغیر بود. عوامل بیماری زای فوق از مزارع تحت آبیاری با پساب نیز جداسازی گردید.

از ریشه های چغندرقند دارای علایم پوسیدگی، از مناطق چغندرکاری مختلف کشور، یکصد جدایه قارچی جداسازی شد. از بین آن ها، 20 جدایه بر اساس خصوصیات ریخت شناسی متعلق به  F. solaniبودند. بیماری زایی جدایه ها در شرایط آزمایشگاه روی ریشه های چغندرقند انجام شد. جدایه های مورد بررسی به گروه های بیماری زا، بیماری زایی کم و غیر بیماری زا دسته بندی شدند. جدایه های F. solani در گلخانه روی بوته های 14 هفته ای قادر به ایجاد بیماری نبودند اما روی ریشه های زخم شده علایم بیماری را نشان دادند. تنوع ژنتیکی 20 جدایه F. solani با روش  ITS-rDNA با کمک جفت آغازگرهای ITS 1/4 مطالعه شد. آغازگرهای مذکور در تمام جدایه ها منجربه تکثیر قطعات DNA شدند. جدایه ها با توجه به الگوی نواری به سه گروه یک نواری (550 یا 600 جفت باز)، دو نواری (550 و 600 جفت باز) و سه نواری (500، 550 و 600 جفت باز) تقسیم بندی شدند. برش محصولات تکثیری با آنزیم های برشی Msp1, EcoR1, BamH1 نشان داد که آنزیم BamH1 فاقد محل برش در قطعات تکثیری بود. الگوی حاصل از آنزیم EcoR1 برای همه جدایه ها یکسان بود و این آنزیم دارای یک محل برش در کلیه جدایه ها بود. برای الگوی برش آنزیمMsp1  جدایه ها دارای تنوع بودند. در برخی از جدایه ها یک محل برش و در برخی دیگر بیش از یک محل برش وجود داشت. ارتباطی بین بیماری زایی، منطقه جغرافیایی و تنوع حاصل از آنالیز ITS-rDNA مشاهده نشد.

کک چغندرقند Chaetocnema tibialis Illiger (Col., Chrysomelidae) از آفات مهم این گیاه زراعی می باشد به نحوی که گاهی خسارت آفت به قدری شدید است که کشاورزان مجبور به واکاری می شوند. باتوجه به حساسیت گیاه به خسارت بالای این حشره در مرحله کوتیلدونی تا مرحله چهار برگی، پیش آگاهی در زمینه زمان ظهور حشره و بررسی تغییرات جمعیت آن نقش مهمی در کنترل آن دارد. تله های چسبی رنگی در ردیابی جمعیت حشرات آفت استفاده می شوند. در این تحقیق کارایی تله های چسبی رنگی، مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور طی سال های زراعی 1381 و 1382 کارت های رنگی (زرد، سبز، قرمز، آبی، سفید و سیاه) بر روی پایه هایی در چهار ارتفاع (0.25، 0.5، 0.75 و 1 متری) در حاشیه مزرعه چغندرقند نصب گردیدند. کارت ها هر هفته تعویض شده و کارت های حاوی حشره جهت بررسی فون و تعیین تراکم جمعیت حشرات به آزمایشگاه منتقل گردید. آزمایش در قالب طرح کرت های خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. فاکتور رنگ به کرت های اصلی و فاکتور ارتفاع به کرت های فرعی اختصاص داده شد. برای مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده شد. باتوجه به نتایج به دست آمده در سال اول، در سال دوم کارت های زرد با دو طیف زرد لیمویی و زرد پررنگ مورد مقایسه قرار گرفت که بیشترین میزان جذب کک به طیف زرد لیمویی و در ارتفاع 0.25 متری بود. باتوجه به نتایج به دست آمده در این آزمایش برای استفاده از تله های چسبی رنگی در زمینه پیش آگاهی و ظهور کک می توان از تله های زرد لیمویی به ارتفاع 0.25 متر از سطح زمین در حاشیه مزرعه استفاده نمود.

چغندرقند از نظر تولید و مصرف از محصولات مهمی است که استان فارس از جمله تولید کننده های بزرگ آن در کشور می باشد. هدف از این مطالعه، تعیین عوامل موثر بر عرضه چغندرقند در استان فارس بود که جهت دستیابی به هدف فوق، اطلاعات سری زمانی 1383-1369 استان فارس جمع آوری گردید و از روش تعدیل جزیی نرلاو که یکی از روش های متداول برای برآورد تابع عرضه محصولات کشاورزی است، استفاده شد. نتایج نشان داد که تمامی متغیرهای مدل به استثنای عرضه سال قبل چغندرقند معنی دار می باشند. متغیرهای توضیحی مدل توانستند 71 درصد تغییرات متغیر وابسته (عرضه محصول) را توجیه نماید و نیز کشش های تابع نشان دادند که سطح زیر کشت با میزان کشش 0.94 از حساسیت بیشتری برخوردار است. شایان ذکر است با توجه به ضریب کشش قیمتی محصول 0.52، سیاست های قیمت گذاری به تنهایی برای افزایش عرضه چغندرقند کافی نخواهد بود و در نهایت دولت می تواند با اتخاذ سیاست حمایتی در سطح کلان و سرمایه گذاری در تولید قند و شکر به حمایت از تولیدکنندگان چغندرقند بپردازد.

تاریخ کاشت و برداشت از مهم ترین متغیرهای تولید هستند که به انتخاب تاریخ کاشت به علت استقرار مناسب بوته و به تاریخ برداشت از نظر مناسب ترین زمان رسیدگی کمی و کیفی محصول باید توجه نمود. در کشاورزی پیشرفته زارعین به دنبال روش های زراعی هستند که به توانند در حداقل درجه حرارت ممکن (صفر فیزیولوژیکی) بذور را کاشته و سبز نمایند. زمان کاشت، توسعه کمی سایه انداز گیاه (تعداد، اندازه و سن برگ ها) را در ارتباط با تشعشع دریافت شده از تشعشع کل در طول فصل رشد تحت تاثیر قرار می دهد. چغندرقند گیاهی است که اگر در اولین فرصت ممکن کشت گردد می تواند زودتر به سطح برگ مطلوب رسیده و از تشعشع خورشیدی استفاده موثر کرده و در نهایت افزایش عملکرد به همراه داشته باشد (حسین پور 1385). در نظام کشت بهاره، سرما به عنوان عامل محدود کننده جوانه زنی و استقرار گیاه بوده و خطر ساقه رفتن و مرطوب بودن بیش از حد خاک هنگام کشت، از موانع کاشت زود و در نتیجه عدم استفاده حداکثر از تشعشع خورشیدی هستند.