چغندرقند
سال:1388 | دوره:25 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

این تحقیق به منظور ارزیابی هشت ژنوتیپ جدید چغندرقند نسبت به خشکی در سه تیمار متفاوت آبیاری (حالت معمول، تنش اول فصل و تنش مداوم در طول فصل) طی سال های 1384 و 1385 در ایستگاه تحقیقاتی مهندس مطهری موسسه تحقیقات چغندرقند کرج اجرا شد. این هشت ژنوتیپ حاصل اجرای طرح های تحقیقاتی قبلی در موسسه تحقیقات چغندرقند بودند و از بین ده ها ژنوتیپ مورد بررسی انتخاب شدند. ژنوتیپ های مذکور واکنش متفاوتی به تنش خشکی داشتند که جهت ارزیابی دقیق تر در این تحقیق در نظر گرفته شدند. این آزمایش به صورت کرت های خردشده (سطوح مختلف خشکی در کرت های اصلی و ژنوتیپ ها در کرت های فرعی) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. نتایج نشان داد تیمار بدون تنش (آبیاری پس از هر 80 میلی متر تبخیر از تشتک کلاسA ) و تنش اول فصل (سه بار آبیاری جهت استقرار بوته ها، عدم آبیاری تا 500 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A و سپس تداوم آبیاری به شکل نرمال) از نظر عملکرد ریشه، عملکرد شکرسفید و نسبت وزن ریشه به اندام هوایی در گروه آماری مشترک قرار گرفتند، اما راندمان مصرف آب با تنش اول فصل معادل 35درصد نسبت به تیمار نرمال به طور معنی دار افزایش یافت. در بین ژنوتیپ های مورد بررسی، ژنوتیپ های 7112، BP کرج و RS003 بیشترین عملکرد شکرسفید، راندمان مصرف آب و شاخص تحمل به خشکی و ژنوتیپ7221-II  کمترین مقدار این صفات را به خود اختصاص داد. عملکرد شکر سفید، کارآیی مصرف آب و شاخص تحمل به خشکی ژنوتیپ I13*7221-II در مقایسه با ژنوتیپ7221-II  به ترتیب معادل 22، 49، 62 و 187 درصد بیش تر بود و از ثبات عملکرد بهتری در شرایط تنش برخوردار بود. با توجه به نتایج این مطالعه، به نظر می رسد که می توان از ژرم پلاسم چغندر علوفه ای که از توانایی بیشتری در خصوص تولید ریشه در شرایط خشکی برخوردار هستند، در برنامه های اصلاحی استفاده کرد. احتمالا با انتقال صفت تولید ریشه مناسب این نوع ژنوتیپ ها به چغندرقند در شرایط خشکی می توان به پیشرفت های مناسبی در زمینه تحمل به خشکی چغندرقند دست یافت.

میزان انرژی لازم جهت کندن ریشه چغندرقند از مزرعه و مقدار خاک انتقالی همراه ریشه در توده ها و یا رقم های چغندرقند با ریشه هایی به فرم صاف (گرد یا مخروطی) در مقایسه با فرم معمولی دارای شیار طولی، از نظر کمی گزارش نشده است. در این تحقیق فرم های مختلف ریشه اعم از فرم گرد و مخروطی بدون شیار (صاف)، مخروطی کشیده و شیاردار در ایستگاه تحقیقاتی مهندس مطهری کرج به صورت آزمایش کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار مورد مقایسه قرار گرفتند. کرت های اصلی به مقادیر مختلف رطوبت خاک در زمان برداشت و کرت های فرعی به هفت توده با فرم های مختلف ریشه شامل سه توده گرد و صاف، دو توده مخروطی و صاف و دو رقم تجاری (مخروطی و شیاردار) اختصاص یافت. در سال 1381، به علت بارندگی های مداوم در زمان برداشت، فقط یک سطح رطوبتی (پس از تخلیه 40 درصد رطوبت وزنی در خاک) و در سال 1382 دو سطح رطوبتی خاک (حد ظرفیت زراعی و پس از تخلیه 40 درصد رطوبت قابل استفاده خاک) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد درصد شکستگی ریشه ها در فرم های مختلف گرد، مخروطی بدون شیار و مخروطی شیار دار به ترتیب معادل هشت، 10 و 13 درصد بود. درصد شکستگی ریشه ها در زمان برداشت در فرم گرد و کشیده بدون شیار به ترتیب 38 و 23 درصد کم تر از ریشه هایی با فرم مخروطی شیاردار (ریشه معمولی) شد. مقدار نیروی لازم جهت بیرون کشیدن ریشه های گرد و کشیده بدون شیار به ترتیب حدود 59 و 52 درصد کم تر از فرم شاهد (ریشه های معمولی شیاردار) بود. عملکرد ریشه و شکر سفید توده های گرد و مخروطی بدون شیار از نظر آماری مشابه توده ها و رقم های معمولی بودند. اما اثر صافی سطح ریشه بر کاهش تلفات ریشه ها و انتقال خاک همراه ریشه در هنگام برداشت و پایین بودن انرژی لازم جهت کندن ریشه از زمین، از مواردی بود که برتری فرم های کشیده بدون شیار را نسبت به فرم های معمولی نشان داد.

آرایش کاشت را می توان با تغییر در فاصله ردیف ها و عرض پشته ها، کشت به صورت یک یا دو ردیفه روی پشته و فاصله بوته بر روی خطوط کاشت تنظیم کرد. برای دستیابی به مناسب ترین آرایش کاشت برای رقم منوژرم هیبرید گدوک، آزمایش مزرعه ای به مدت دو سال (1380 و 1381) در زرقان فارس (منطقه معتدل) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و با پنج تیمار انجام شد. تیمارها شامل: کاشت یک ردیفه 60 سانتی متر، کاشت یک ردیفه 50 سانتی متر، کشت دو ردیفه 40 سانتی متر روی پشته های 60 سانتی متری، کاشت دو ردیفه 50 سانتی متر و فاصله پشته ها 50 سانتی متر و در نهایت کاشت دو ردیفه؛ فاصله ردیف 40 سانتی متر، عرض پشته ها 60 سانتی متر و کشت به صورت دوردیفه بود. هرکدام از واحدهای آزمایشی در چهار خط به طول 10 متر با بذرپاش دستی کشت شد. طی دوره رویش چغندرقند، شمارش تعداد بوته موجود و گمشده و ارزیابی کمی رشد با مقایسه نمره رشد انجام شد. نتایج دوساله نشان داد اختلاف میانگین عملکرد ریشه در آرایش های مختلف کاشت در سطح احتمال پنج درصد معنی دار است. بیش ترین عملکرد ریشه (78.93 تن در هکتار) به آرایش کاشت با فاصله ردیف 50 سانتی متر و کشت به صورت یک ردیفه متعلق بود. اختلاف آرایش های مختلف کاشت از نظر میانگین درصد قند، درصد شکر قابل استحصال، درصد استحصال شکر، عملکرد شکر سفید معنی دار نبود. ولی از نظر ناخالصی ها (پتاسیم و نیتروژن مضره) تفاوت معنی دار آماری داشتند، گرچه در آرایش کاشت با فاصله ردیف 50 سانتی متر و کشت یک ردیفه درصد قند کم تر (14.09 درصد) بود، اما به دلیل افزایش عملکرد ریشه، میزان عملکرد شکر سفید در واحد سطح بیش تر (7.59 تن در هکتار) بود.

نیاز آبیاری گیاه عبارت است از نیاز آبی منهای باران موثر که با منظور کردن راندمان کاربرد آب قابل برآورد است. در برنامه NETWAT نیاز آبی و نیاز آبیاری چغندرقند در نقاط مختلف ایران برآورد شده است. اما از آنجایی که در این برنامه از داده های میانگین استفاده شده است، لذا مقادیر نیاز آبی و نیاز آبیاری گزارش شده در سطح احتمال 50 درصد است. در این تحقیق با استفاده از داده های هواشناسی طولانی مدت، نیاز آبیاری چغندرقند در مناطق آباده، اقلید، داراب، سد درورزن، زرقان، شیراز و فسا در استان فارس در سطوح احتمال 10 تا 90 درصد (با فاصله 10 درصد) و شرایط بحرانی (تبخیر تعرق زیاد و بارندگی کم) تعیین شد. نتایج نشان داد نیاز آبیاری بحرانی چغندرقند در نقاط مختلف استان فارس با نیاز آبیاری این گیاه در سطح احتمال 90 درصد برابر است. همچنین نیاز آبیاری برآورد شده در برنامه NETWAT در نقاط مختلف استان فارس برابر 92 درصد نیاز آبیاری بحرانی این گیاه است. از طرف دیگر، با توجه به روابط همبستگی ارایه شده در این تحقیق امکان تعیین نیاز آبیاری چغندرقند در سطح احتمال مشخص و شرایط بحرانی برای مناطق مختلف استان فارس وجود دارد.

این تحقیق به بررسی تاثیر روش های نوین آبیاری (آبیاری بارانی) در مقایسه با آبیاری نشتی (عرف منطقه) روی تغییرات جمعیت حشرات مهم چغندرقند پرداخت. در هر سال زراعی (77-1375) سه قطعه زمین انتخاب و هر کدام از قطعات به یکی از روش های آبیاری نشتی، بارانی کلاسیک و سنترپیوت اختصاص یافت. در هرکدام از سه قطعه، 20 کرت به صورت تصادفی انتخاب و در 10 کرت با حشرات به طریق شیمیایی (شاهد) مبارزه شد و در 10 کرت دیگر هیچ گونه مبارزه ای انجام نشد. در طول دوره رشد به صورت هفتگی از حشرات آماربرداری شد. نتایج نشان داد از نظر عملکرد ریشه بین سیستم آبیاری نشتی (71.13 تن در هکتار) و سنترپیوت (61.34 تن در هکتار) اختلاف معنی دار آماری وجود دارد ولی آبیاری  نشتی و کلاسیک در یک گروه آماری قرار گرفتند. عملکرد شکر سفید در روش های مختلف آبیاری کلاسیک، نشتی و سنترپیوت به ترتیب 7.92 و 8.96 و 7.39 تن در هکتار بود که بین روش های آبیاری کلاسیک و نشتی در سطح احتمال پنج درصد اختلاف معنی دار وجود داشت ولی این تفاوت بین دو تیمار آبیاری سنترپیوت و کلاسیک معنی دار نشد. میزان آلودگی بوته های چغندرقند به حشرات کرم طوقه بر (Agrotis spp.) و برگ خوار (Spodoptera exigua) در آبیاری نشتی به ترتیب 1.146 و 2.033 درصد، در آبیاری کلاسیک به ترتیب 0.858 و 1.69 درصد و در روش سنترپیوت 0.872 و 1.692 درصد بود که میزان آلودگی در روش نشتی از دو روش دیگر در سطح احتمال پنج درصد به شکل معنی دار بیش تر بود. جمعیت لارو برگ خوار (S. litorallis) نیز در روش آبیاری کلاسیک (0.932) نسبت به آبیاری نشتی (0.825) به نحو معنی داری بیش تر بود. سم پاشی و عدم سم پاشی تاثیر معنی داری بر درصد خسارت حشرات در آبیاری نشتی و سنترپیوت نداشت ولی در روش کلاسیک، عملکرد ریشه در کرت های سم پاشی شده (71.99 تن در هکتار) به نحو معنی داری بیش از کرت های بدون سم پاشی (66.92 تن در هکتار) بود.

کنترل بیولوژیکی مرگ گیاه چه چغندرقند با عامل Rhizoctonia solani AG-4 با استفاده از دو جدایه بومی Streptomyces به نام های S2 و C در گلخانه و مزرعه ارزیابی شد. هر دو جدایه در آزمایش کشت متقابل از رشد میسلیومی R. solani AG-4 جلوگیری کردند. هم چنین ترکیبات فرار جدایه های C و S2 به ترتیب به میزان 72 و 74 درصد از رشد میسلیومی قارچ بیمارگر ممانعت کردند. تیمار خاک با هر یک از دو جدایه، باکتری مرگ گیاه چه رایزوکتونیایی را در خاک استریل تلقیح شده با قارچ بیماری زا به خوبی کنترل کرد. جدایه C با 76 درصد افزایش گیاه چه سالم، عملکرد بهتری نسبت به جدایه S2 داشت. جهت مطالعه سازوکار آنتاگونیستی جدایه ها، فعالیت کیتینازی و تولید سیدروفور مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد هر دو جدایه روی محیط حاوی کیتین کلوئیدی فعالیت کیتینازی داشتند و قادر به بیوسنتز سیدروفور بودند. یک مطالعه مزرعه ای سه ساله طی سال های 1386-1384 جهت ارزیابی قابلیت دو جدایه S2 و C در کنترل مرگ گیاه چه رایزوکتونیایی چغندرقند انجام شد. تیمار جدایه های باکتری در مقایسه با شاهد، مرگ گیاه چه را به طور معنی دار در سطح پنج درصد در مزرعه با آلودگی طبیعی (سال 1384) و مزرعه با آلودگی مصنوعی (سال های 1385 و 1386) کاهش داد. بین دو جدایه از نظر کنترل بیماری اختلاف معنی داری مشاهده نشد. استفاده از جدایه های باکتری به طور معنی داری در سطح پنج درصد شدت پوسیدگی ریشه چغندرقند را کاهش داد. در سال های 1385 و 1386 جدایه های باکتری توانستند درصد ریشه های سالم و بدون علائم پوسیدگی را 80 تا 95 درصد افزایش دهند.

در این مطالعه، به منظور یافتن عصاره های موثر ضدقارچی، عصاره ی 18 گونه گیاهی با استفاده از حلال های آب مقطر استریل، متانول، اتانول، کلروفرم و استن استخراج و اثر ضد قارچی آن ها روی دو گونهRhizoctonia solani  و Phytophthora drechsleri - از عوامل پوسیدگی ریشه چغندرقند - بررسی شد. ارزیابی اثر ضد قارچی عصاره های گیاهی در شرایط آزمایشگاهی و بر اساس روش دیسک کاغذی انجام شد. نتایج حاصل از بررسی فعالیت ضدقارچی مقادیر مختلف عصاره ها نشان داد تعدادی از عصاره های گیاهی، اثر بازدارندگی (قارچ ایستایی) بسیار خوبی بر رشد قارچ های مورد بررسی این مطالعه دارند. بیش ترین اثر ضد قارچی مربوط به آویشن شیرازی، زنیان و کاج بود که حتی در مقدار یک میلی گرم بر دیسک کاغذی از خود اثر بازدارندگی نشان دادند. نتایج این مطالعه بیان گر پتانسیل بالای عصاره‏های گیاهی در مهار عوامل بیماری زای گیاهی است.

این مطالعه با هدف بررسی اثر سیاست های دولت بر عرضه شکر، عملکرد و سطح زیرکشت چغندرقند طی دوره 1383-1360 از متغیر نرخ حمایت اسمی به عنوان متغیر بیان گر سیاست های دولت استفاده کرد. نتایج مطالعه نشان داد که متغیر نرخ حمایت اسمی با وجود اثر منفی بر سطح زیرکشت، اثر مثبتی بر عملکرد و عرضه دارد. هم چنین مشخص شد قیمت واقعی چغندرقند بر هیچ یک از توابع عرضه، عملکرد و سطح زیرکشت اثر معنی داری ندارد. کشش توابع عرضه، سطح زیرکشت و عملکرد نسبت به متغیر نرخ حمایت اسمی به ترتیب برابر با 0.20، 0.029- و 0.25 بود و نشان داد سیاست های حمایتی دولت بر افزایش عملکرد و عرضه چغندرقند موثر است.