تاریخ در آینه پژوهش
سال:1391 | دوره:9 | شماره:1 (پیاپی 32) |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:زیارتگاه های مبتنی بر خواب و رویا از دیرباز تاکنون در مناطق مختلف اسلامی وجود داشته است. در منابع تاریخی به تعداد قابل توجهی از این گونه زیارتگاه ها در دو سرزمین مصر و شام اشاره شده است. توجه پیروان ادیان از جمله مسلمانان به معنویت و در بسیاری موارد، وجود علاقه وافر به پیامبران (ع)، شخص رسول اکرم (ص)، صحابه و اهل بیت (ع) ایشان را می توان از جمله عوامل شکل گیری این زیارتگاه ها دانست. در این نوشتار با استناد به گزارش های نقل شده در منابع البته بدون بحث از اثبات و یا نفی زیارتگاه های مذکور تنها فهرستی از این زیارتگاه ها در حوزه جغرافیایی مورد نظر تهیه شده است.   چکیده عربی:إن البقاع المقدسة التی تعود أصولها إلی الرؤیا فی المنام، هی واقع موجود فی مناطق مختلفة من البلدان الإسلامیة منذ القدم وحتی عصرنا الراهن، حیث أشیر إلی العدید منها فی مصر والشام. محور البحث فی هذه المقالة هو دراسة وتحلیل ما ذکر من هذه البقاع المقدسة بطریقة وثائقیة اعتمادا علی الأخبار المنقولة فی المصادر التأریخیة، حیث قام الباحث بإعداد قائمة لهذه البقاع فی مصر وقام بدراستها وتحلیل واقعها.

چکیده فارسی:نوشتار حاضر به بررسی سفرنامه های حج رجال دوره قاجار می پردازد و با رویکردی توصیفی - تحلیلی، انجام مراسم حج توسط ایرانیان را در آن دوره تاریخی بررسی می کند. پرسش اساسی در این مقاله این است که مراسم حج توسط ایرانیان در آن روزگار به چه صورت انجام می شد و متاثر از چه عواملی بود. به نظر می رسد این سفر و به طور کلی چگونگی اجرای این مناسک و زیارت اماکن متبرکه آن سرزمین توسط ایرانیان شدیدا تحت تاثیر اختلافات ریشه دار اعتقادی و تاریخی مذاهب تشیع و تسنن بوده است. علاوه بر این، با توجه به تسلط دولت عثمانی بر این منطقه جغرافیایی، روابط بین دولت های ایران و عثمانی و نیز اوضاع سیاسی اجتماعی روزگار، نقش تعیین کننده ای در این خصوص داشته است. افزون بر این، اوضاع و احوال جغرافیایی و محیطی از قبیل بعد مسافت، گرمای شدید، بی آبی وخشکسالی و بیماری های مسری نیز در این خصوص بی تاثیر نبوده است.   چکید عربی:یتمحور البحث فی هذه المقالة حول دراسة وتحلیل أسفار الحج لشخصیات العهد القاجاری وأداء الإیرانیین لمناسک هذه الفریضة فی هذا العهد، وذلک بأسلوب نظری تحلیلی. والسؤالان الأساسیان اللذان یطرحان هنا، هما: کیف کان یؤدی الإیرانیون مناسک الحج فی ذلک العهد؟ وما هی العوامل التی أثرت علی ذلک؟ أثبتت نتائج هذا البحث أن الإیرانیین فی طریقة السفر إلی الحج وفی کیفیة أداء طقوسه وفی زیارة البقاع المقدسة، قد تأثروا تأثیرا کبیرا بالاختلافات المتجذرة فی معتقداتهم وفی تأریخ مذهبی الشیعة والسنة. کما أنه سلطة الدولة العثمانیة علی هذه البقعة الجغرافیة ونوع العلاقة بینها وبین حکومة إیران، والأوضاع السیاسیة والاجتماعیة فی تلک الآونة بشکل عام، کان لها الدور المصیری فی هذا المجال. وکذلک فإن الأوضاع الجغرافیة والبیئیة، کبعد المسافة وشدة الحرارة وقلة المیاه والجفاف والأمراض المعدیة، کان لها تأثیر فی هذا الصدد.

چکیده فارسی:ائمه شیعه (ع) به علت دارا بودن منصب امامت و نیز به سبب خویشاوندی با پیامبر گرامی (ص) همواره جایگاه قابل احترامی نزد شیعه داشته اند. به رغم تصور عمومی که تنها منبع درآمدی ائمه (ع)، وجوهات و بیت المال بوده، ایشان منابع مالی دیگری نیز داشته اند که از جمله این منابع، هدایا بوده است.بسیاری از افراد، هم از سوی جامعه شیعه و هم از ارادتمندان اهل سنت به اهل بیت (ع)، صله هایی برای ائمه (ع) می فرستادند که عموما شامل هدایا، وصیت ها و نذرها می شد. ائمه (ع) عموما این اموال را می پذیرفتند و از آنجا که پذیرفتن آنها از نظر حکومت ها نیز بلا مانع بود، در پذیرش آنها با مشکلی روبه رو نمی شدند. این اموال، به خصوص در دوران امامان پیش از امام جواد (ع) که گرفتن خمس هنوز عمومیت نداشت، از اهمیت فراوانی بهره مند بود.البته حکومت ها نیز گاه علاوه بر مقرری های ائمه (ع) از بیت المال، صله ها و جوایزی نیز به ایشان می دادند و ائمه (ع) نیز این هدایا را پذیرفته و با آنها به مشکلات مالی خود و شیعیان رسیدگی می کردند.   چکیده عربی:إن أئمة الشیعة (ع) یحظون بمکانة مرموقة بین الشیعة نظرا لمنصب الإمامة الذی یتمتعون به، وکذلک لهم منزلة بین المسلمین جمیعا لقرابتهم من رسول الله (ص)، حیث إنهم ذوی شأن لدی الجمیع.وبالرغم مما هو شائع بین الناس من أن مصدر دخل الأئمة (ع) الوحید هو الحقوق الشرعیة وموارد بیت المال، ولکن کانت لهم مصادر مالیة أخری، کهدایا الأصحاب والموالین. فالکثیرون من الشیعة والسنة ومن داعی مودة الأئمة (ع) وموالاتهم کانوا یرسلون إلیهم هدایا ونذورا ویوصون إلیهم بأموالهم. وبما أن قبولهم لتلک الهدایا لم یکن محظورا من قبل السلطات الحاکمة، لذلک لم یکونوا یرفضونها. وکانت لهذه الأموال أهمیة بالغة، ولا سیما فی عهد الأئمة الذین سبقوا الإمام الجواد (ع) حیث لم یکن استلام الخمس عاما.فضلا عن أن الحکام أیضا کانوا یقدمون للأئمة (ع) صلات وهدایا من بیت المال، وهم بدورهم کانوا یقبلونها لحل مشاکلهم ومشاکل شیعتهم المالیة.

چکیده فارسی:خلیج فارس و مناطق حاشیه آن در طول تاریخ، از اهمیت قابل ذکری برخوردار بوده است. موقعیت راهبردی نظامی، سیاسی و تجاری این منطقه همواره مورد توجه قدرت های بزرگ جهانی بوده است. قدرت های بزرگ، به ویژه در عصر استعمار، همواره در صدد تثبیت جایگاه خود در این منطقه بوده اند و برای دست یابی به این مهم، از راه کارهای متفاوتی بهره می گرفتند. منع تجارت برده طی قرن نوزدهم در خلیج فارس نیز از جمله راه کارهایی بود که از سوی استعمار انگلستان به سبب اهمیت آن در حفظ منافع این دولت در منطقه خلیج فارس صورت گرفت و در نهایت، این دولت توانست با توسل به اجرای این اصل به ظاهر انسانی و بشر دوستانه، تجارت دریایی خلیج فارس را تحت کنترل خود درآورد.این نوشتار برآن است تا ضمن بررسی جایگاه غلامان در فرهنگ اسلامی - ایرانی منطقه ساحلی خلیج فارس، که بیشتر در اسناد و مدارک بر جای مانده از این دوره و در لابه لای منابع انگلیسی قرار دارد، به اهمیت این قشر جامعه بپردازد و با بررسی تفاوت های اساسی میان فرهنگ برده داری غرب و جایگاه والای غلامان در فرهنگ خلیج فارس، به این مساله بپپردازد که انگلستان در پس نقشه «لغو تجارت برده در خلیج فارس» چه اهدافی را دنبال می کرد.   چکیده عربی:إن الخلیج الفارسی قد کان یحظی بأهمیة بالغة علی مر التأریخ، وکذا هو الحال بالنسبة إلی المناطق المتاخمة له، ونظرا لموقعه الاستراتیجی والعسکری والسیاسی والتجاری فقد کان دائما محط اهتمام القوی العظمی فی العالم. فالقوی العظمی، ولا سیما فی العهد الاستعماری، قد دأبت علی ترسیخ نفوذها فی هذه المنطقة، ومن أجل ذلک اتبعت سیاسیات مختلفة، کمنع تجارة الرقیق فی القرن التاسع عشر بواسطة الاستعمار البریطانی حیث کان هدف الإنجلیز منه هو الحفاظ علی مصالحهم فی هذا المکان الحساس. وبالتالی تمکن هؤلاء المستعمرون من السیطرة علی التجارة البحریة فی الخلیج الفارسی عن طریق هذه السیاسة التی تبدو بظاهرها إنسانیة وبهدف الدفاع عن حقوق الإنسان.الهدف من تدوین هذه المقالة هو دراسة مکانة الغلمان فی الثقافة الإسلامیة الإیرانیة فی المناطق المتاخمة للخلیج الفارسی اعتمادا بشکل عام علی الوثائق التی تعود إلی ذلک العهد وعلی المصادر الإنجلیزیة، وبیان دور هذه الطبقة الاجتماعیة فی ثقافة المنطقة، ومن خلال دراسة الاختلافات الأساسیة بین ثقافة العبودیة الغربیة ومکانة الغلمان السامیة فی ثقافة الخلیج الفارسی، یتطرق الباحث إلی بیان الأهداف الکامنة وراء منع تجارة الرقیق فی الخلیج الفارسی من قبل بریطانیا.

چکیده فارسی:اندرزنامه اردشیر که طولانی تر از نسخه کنونی بوده، شاهان ساسانی و پس از ترجمه به زبان عربی، حکام مسلمان نصب العین خویش قرار دادند. این اندرزنامه در قرن های نخستین اسلامی با نام «عهد اردشیر» شهرت داشته و گویا در همان زمان نیز نسخه کاملی از آن موجود نبوده است. بسیاری از کتاب های اندرزنامه ای و دستورالوزرایی که بعدها در تمدن اسلامی نوشته شده است، بن مایه ای از ادبیات تعلیمی عهد ساسانی دارند. سیاست نامه ها یکی از بارز ترین نمونه های ادبیات تعلیمی است.یکی از کتاب هایی که به صورت اندرزنامه ای نوشته شده و در حقیقت به نوعی توصیه بر ملکداری و حکومت داری صحیح می باشد، کتاب تاریخ فخری است. البته شایان توجه است که فصل اول این کتاب به صورت اندرزنامه ای می باشد و سایر فصول آن، شامل تاریخ عمومی است. البته اهمیت این کتاب بیشتر به علت همان فصل اول آن می باشد که در خصوص اصول کشورداری است.این تحقیق که بر اساس مطالعات کتابخانه ایی و رویکرد توصیفی تحلیلی صورت گرفته، به جایگاه عهد اردشیر در دوره اسلامی و مطالعه وجوه مشترک میان عهد اردشیر که منسوب به اردشیر بابکان است و کتاب تاریخ فخری که متعلق به قرن 6 و 7 هجری است، می پردازد.   چکیده عربی:إن عهد أردشیر الذی کان أکبر من النسخة الموجودة حالیا، کان محط اهتمام الملوک الساسانیین والحکام المسلمین بعد أن ترجم إلی اللغة العربیة، حیث أصبح ذا شهرة واسعة فی القرونالإسلامیة الأولی، ولکن حتی فی هذه الفترة الزمنیة لم تکن هناک نسخة کاملة لهذا العهد. الکثیر من الکتب الإرشادیة والقانونیة الإداریة التی دونت فی الحضارة الإسلامیة بعد هذا العهد، قد تأثرت من الآداب التعلیمیة التی وردت فی العهد الساسانی، ومن أبرز هذه النماذج هی الوصایا السیاسیة. ومن هذه الکتب التی دونت بشکل عهد والتی تتضمن وصایا حول الملک والحکومة الصحیحة، هو کتاب تأریخ الفخری. وعلی الرغم من أن الفصل الأول فقط من هذا الکتاب قد دون بشکل إرشادات وسائر فصوله تمحورت حول الأبحاث التأریخیة العامة، فإن جل أهمیة هذا الکتاب تعود إلی فصله الأول الذی یتناول أبحاث أصول إدارة البلد. ویدور البحث فی هذه المقالة حول مکانة عهد أردشیر فی العصر الإسلامی و دراسة أوجه الاشتراک بین هذا العهد المنسوب إلی أردشیر بابکان وبین کتاب تأریخ الفخری الذی یعود إلی القرنین السادس والسابع الهجریین، وذلک بأسلوب مکتبی وبطریقة نظریة تحلیلیة.

چکیده فارسی:حوادثی که در مسیر سرنوشت یک ملت به وقوع می پیوندد گاهی داستان هایی شگفت انگیز و دردآلود به وجود می آورد که برای آیندگان، هم درس عبرت است و هم مایه تاسف و اندوه. ایران بزرگ اسلامی در سرگذشت خود حوادث تلخ و تاسف بار بسیاری به خود دیده که یکی از غم انگیزترین آنها جدایی بخش های مهمی از پیکره این سرزمین کهن و تمدن ساز است و آنگاه که بدانیم سبب این تقطیع ها و تجزیه ها علاوه بر قهر و غلبه دشمن متجاوز، خیانت بیگانه پرستان نیز بوده، بسی دردناک تر است.نوشتار حاضر مختصری از پژوهشی تاریخی و تحلیل و بررسی فرهنگی درباره یکی از بخش های مهم جدا شده از سرزمین سرافرازمان، ایران بزرگ است که نخستین بار در نشست علمی گروه تاریخ موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با عنوان «دو قرن مقاومت عالمان دینی قفقاز» ارائه شد.   چکیده عربی:قد تحدث وقائع فی بقعة ما فتغیر مصیر أمة بکاملها، وبالتالی قد تتمخض عنها قصص عجیبة ومؤلمة تکون للأجیال اللاحقة دروس عبرة وداعی للأسف والهم. وإیران الإسلامیة العظمی ذات الحضارة العریقة قد شهدت أحداثا مریرة ومؤسفة کثیرة، منها فقدان أجزاء هامة من هیکلها الجغرافی. والأمر من ذلک فإن هذا التجزیء قد حدث بسبب سلطة الأعداء الغزاة وخیانة البعض.یتطرق الباحث فی هذا المقالة إلی دراسة وتحلیل انفصال أحد أهم أجزاء أرض إیران الإسلامیة العظمی، وذلک بأسلوب وثائقی و تحلیلی تأریخی.

چکیده فارسی:یکی از برجسته ترین و مشهورترین دانشمندان قرن سوم هجری ابن قتیبه دینوری است که نویسنده ده ها کتاب در موضوعات گوناگون علوم اسلامی، از جمله ادبیات، حدیث و تاریخ نگاری است. تعدد و تنوع این آثار، نشانه وسعت اطلاعات و دانش اوست و به سبب شخصیت علمی و قدمت آثارش از مهم ترین منابع تاریخ اسلام به شمار می رود.یکی از مولفان اهل سنت در پاکستان کتابی با عنوان میزان الکتب نوشته و در این کتاب سعی کرده است که ابن قتیبه و بسیاری از دانشمندان اهل سنت را شیعه معرفی کند. در این مقاله، این ادعا در مورد ابن قتیبه بررسی شده و به صورت مستند، شواهد و ادله نویسنده کتاب نقد شده است.   چکیده عربی:ابن قتیبة الدینوری یعد أحد أبرز وأشهر علماء القرن الثالث الهجری، حیث دون العشرات من الکتب فی مختلف مواضیع العلوم الإسلامیة، کالأدب والحدیث والتأریخ. فکثرة هذه المؤلفات وتنوعها دلیل علی سعة معلوماته وغزارة علمه، ونظرا لمنزلته العلمیة وقدمة آثاره، فإن مؤلفاته تعتبر أهم مصادر فی التأریخ الإسلامی. وقد دون أحد العلماء الباکستانیین کتابا تحت عنوان (میزان الکتب) حاول فیه إثبات کون الدینوری والکثیر من علماء السنة، شیعة. لذا یقوم الباحثان فی هذه المقالة بدراسة وتحلیل هذا الادعاء بشکل موثق، وکذلک یقومان بنقد کتاب (میزان الکتب)، وذلک بأسلوب تحلیلی وثائقی.