دانشکده ادبیات و علوم انسانی (تهران)
سال:1385 | دوره:57 | شماره:177 |تعداد مقالات:9

همانطور که در مقاله پیشین گفته آمد، شاعران حکیم، در اشعار خود، به بیان حکمتهای الهی و انسانی در بلندای زندگانی این جهانی، برای نیکوتر شدن حال آیندگان در طول زمان، کوشیده اند و در مضامین شعر عربی و فارسی مشترکاتی را می نگریم که می رساند این معانی در شرق رواج داشته و پارسی گویان و تازی پردازان حکمت آموز، در هر سرزمینی که بوده اند بدان معانی توجه داشته اند. و شاعرانی چون شیخ ابوالفتح البستی و دقیقی و ابوالطیب المتنبی و موسی الحداد البلخی و افصح المتکلمین سعدی شیرازی، زبان به سحر حلال گشوده اند و بر جلوه آن حقائق فزوده اند که ان من الشعر لحکمه و ان من البیان لسحرا نگارنده نیز به ترجمه و شرح و تحلیل منثور و منظوم این حکمتها پرداخته است تا کواکب آن معانی زیبا در آسمان دلها فروزانتر گردد. تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

مدیحه سرایی یکی از فنون اصیل و ریشه دار ادبیات عرب است و از حیث مضمون شاخه های متنوعی دارد که مدح پیامبر یکی از شاخه های آن است.مدح نبوی در عصر حیات آن حضرت پدید آمد و در قرن هفتم با عنوان اصطلاحی بدیعیات استمرار یافت. بدیعیه سرایان غالبا موضوعاتی همچون وصف اخلاق و صفات و فضایل پیامبر، ذکر اماکن نزول وحی، وصف حسب و نسب پیامبر و بیان گوشه هایی از اخبار و سیره آن بزرگوار را مورد توجه قرار داده اند. شوقی که یکی از شاعران بدیعیه سرای معاصر است همچون اسلاف خود در تصویر سیمای پیامبر به موضوعاتی چون میلاد، مناقب و فضایل پیامبر، معجزه و کرامات، معراج، دین و نظام سیاسی- اجتماعی اسلام و جهاد و توسل وشفاعت پرداخته است.

محمد جواد بهمنیار ارجوزه ای را در درباره ی انواع جمله های عربی به عنوان «تکمله ای بر الفیه ابن مالک اندلسی» سروده است. این مقال با مقدمه ای درباره نقش دانشمندان و نویسندگان ایرانی تبار در زمینه ی تحقیق و تالیف علوم عربی در گذشته و حال آغاز می شود، سپس خلاصه ای درباره ی زندگی علمی ابن مالک اندلسی ناظم الفیه، و محمد جواد بهمنیار ناظم تکمله انواع الجمل را ارایه می کند. و سرانجام ابیات منظومه بهمنیار را که به 52 بیت می رسد. شرح و توضیح می دهد. باشد که خوانندگان عربی زبان بر توانمندیهای علمی ایرانیان، و خدمات بزرگی که به زبان و علوم عربی انجام داده اند واقف گردند. و طلاب نحو از این تکمله بهره مند شوند.  

مقوله اشتراک لفظی از موضوعات مورد توجه زبان شناسان به ویژه معناشناسان است از آنجا که این موضوع در گذشته نیز مورد اهتمام اهل لغت بوده است. در این مقاله تلاش می شود، رویکرد قدما بویژه نظریات و استدلالات مخالفان و موافقان این پدیده در زبان عربی مورد بررسی قرار گیرد. در معناشناسی امروز، مساله چند معنایی (polysemy)، که در ذیل روابط مفهومی در زبان طبقه بندی می شود، بیان همان اشتراک لفظی در نزد قدماست.در این مقاله علاوه بر تعریف و توضیح اصطلاح چند معنایی، سعی می شود مشابهت و اختلاف میان این دو اصطلاح قدیم و جدید بازبینی شود. شایان ذکر است نظریات زبانی جدید وقوع پدیده چند معنایی در زبان را نتیجه همنشینی واژه ها می داند.

پژوهش حاضر پس از بررسی نوروز و نفوذ آن در شبه جزیره عرب، چالش های به وجود آمده به دنبال مواجه شدن دین مبین اسلام با فرهنگ نوروزی و نیز سیاست های خلفای راشد ین، اموی و عباسی را در ارتباط با نوروز در عصر اسلامی مورد تحلیل قرار داده است.تداوم فرهنگ نوروزی در پیچ و خم های تحولات تاریخی در دوره اسلامی به عوامل گوناگون اعتقادی، اقتصادی و سیاسی مربوط بود. این عید باستانی به خاطر برخورداری از پیامهای والای انسانی با شعارهای متعالی اسلامی هماهنگ شده و با این طریق توانست به تثبیت و پایداری خویش کمک کند. نوروز در اشکال گوناگونی در ادبیات عرب عصر عباسی از جمله در شعر عربی متجلی شد. سنت های نوروزی همانند: رسم هدیه، آب پاشی، آتش بازی و ... یا به طور مستقیم در اشعار عربی این دوره ظاهر شدند و یا در این ایام برای موسیقی دانان، شاعران و ترانه سرایان فرصتی فراهم آمد تا بتوانند آثارشان را به مناسبت نوروز عرضه داشته و به این وسیله تاثیر بزرگی بر رشد و ترقی شعر عربی در شکل و محتوا بگذارند.

آنچه در ادبیات موتیف (Motif) نامیده می شود و ما در اینجا معادل بن مایه را برای آن برگزیده ایم عبارت است از: موضوع، تصویر، طرح یا الگوی اصلی که با ظهور پی در پی در اثر ادبی، از خود رد پا می گذارد و جاذبه زیبایی شناسی آن را بالا می برد. البته ممکن است، به عنوان نشانه یا نماد محتوا و یا تجربه یک اثر ادبی تجلی کند.این اصطلاح در نقد ادبی جدید، یکی از سرفصل های مهم بررسی آثار ادبی است و شاخص خوبی برای سنجش و پی گیری سیر اندیشه صاحب اثر و عبارت است از: عنصر، اندیشه، یا ویژگی اصلی و مشخصا به دو معنی: الف) مضمون یا موضوعی اصلی که آن را خوب بپرورند و یا به آن بپردازند مثلا در یک قطعه موسیقی، کتاب و ... ب) تصویری که در یک طرح تکرار شود. بنابراین هر یک از اندیشه های حاکم بر یک اثر ادبی یک موتیف است که می تواند بخشی از مضمون اصلی و متشکل از یک شخصیت، تصویر تکرار شونده یا الگوی کلامی باشد. بر مبنای این دید، مقاله حاضر به بررسی بن مایه های تصویری در شعر "صدای پای آب" سهراب سپهری می پردازد: صنعت و ماشینیزم، نمادهای طبیعت، وطن و زادگاه، عرفان به معنی جدید، زندگی و مرگ.

صادق چوبک یکی از نویسندگان چیره دست معاصر ایران است که پس از شهریور 1320 با تاسی از صادق هدایت و همچنین تحت تاثیر شیوه های نویسندگان آمریکایی به نوآوری در ادبیات داستانی ایران دست زد. وی در شمار واقع بین ترین داستان نویسان معاصر ایران است که با نگاه بیطرفانه و بی ترحم به فساد و زشتی، واقعیت زمانه خود را به نمایش گذاشته و زندگی رقت بار مردم جنوب ایران را توصیف می کند. نویسندگی چوبک را می توان به دو دوره مستقل تقسیم نمود. شهرت چوبک به سبب آثار نخست اوست که ویژگیهای ممتاز و منحصر به فردی دارد. ساختمان و شکل پرداخت داستانهایش در این دوره قوی و سنجیده و سرشار از وصفهای تازه و همراه با ایجاز و فشردگی است. اما آثار دوره دوم او علی رغم ارایه دیدگاه فردی از معنای زندگی و استفاده از شخصیتهای سطوح پایین جامعه و بکارگیری زبان عامیانه و تصویرگری هنرمندانه از جامعه ایران، نتوانسته است خوانندگان دوره نخست را قانع و راضی کند. نگارنده در این مقاله کوشیده است نقاط ضعف و قوت آثار چوبک را مورد بررسی قرار دهد.

ادبیات فارسی - چه شعر و چه نثر - آمیخته با مطالب اخلاقی، عرفانی و تربیتی است. گویی ادبیات بدون آنها بی روح و جان است و فارسی زبانان با چنین ویژگی به ادبیات خو گرفته اند. سعدی از میان دیگر هم طرازان خود نسبت به مسایل تربیتی و اخلاقی عنایتی ویژه داشته و حتی به این مهم در مدح پادشاهان نیز توجه کرده است. از آنجا که در گلستان، بخصوص در باب های هفتم و هشتم، موضوعات تربیتی فراوان مشاهده می شود، برآن شدیم تا با توجه به عوامل و زمینه های تربیت فردی، این دو باب را منطبق بر حکمت عملی در اخلاق ناصری بررسی کنیم.

باستان شناسان اتلال و اماکن تاریخی را از دیدگاه های مختلف باستان شناختی خود و از منظرهای گوناگون مورد مطالعه، تحقیق و تبین قرار می دهند، گاهی یافته ها را از نظر دوره زمانی دسته بندی می نمایند و زمانی تکنیک و شیوه ساخت آنها را مد نظر قرار می دهند و بعضا شیوه تولید مورد اهمیت قرار می گیرد، و زمانی هم بر مبنای یافته ها سعی بر بازسازی اعتقادات و آیین های انسان گذشته را دارند و گاهی هم از منظر زیبایی شناسی و هنر و یا معماری ... در این مقاله سعی بر معرفی آثار یک محدوده جغرافیایی با توجه به مستندات و بررسیهای باستان شناختی شده است که از دوره پیش از تاریخ شروع می شود و با اشاره به اماکن دوره تاریخی و خصوصا اسلامی ختم می گردد.