مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)
سال:1392 | دوره:- | شماره:33 |تعداد مقالات:5

میرنجات شاعر قرن دوازدهم و از شاگردان طراز اول صائب تبریزی و از منشیان شاه سلیمان صفوی است که آثار بسیاری از او به جا مانده از جمله نسخه خطی ترکیب بندی در هجو صدر به شماره 4313 موجود در کتابخانه دانشگاه تهران، که در استقبال ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی شاعر قرن دهم سروده شده است، لذا در این پژوهش با توجه به اهمیت کمی و کیفی استقبال در ادب منظوم فارسی ضمن بیان علل استقبال میرنجات از محتشم، به مقایسه ساختار سبکی هر دو ترکیب بند از نظر سطح زبانی، سطح آوایی (موسیقی بیرونی و درونی) سطح لغوی، نحوی، فکری و سطح ادبی پرداخته تا به میزان تاثیر و تاثر اشعار این دو شاعر بر یکدیگر پی ببریم. در پایان مقایسه سبکی این دو شاعر می بینیم، میرنجات خلاقانه و در کمال نوآوری، مرثیه بی نظیر محتشم را در مضمونی متضاد با بسامد بالایی از واژگان هجو آمیز در مسیر فکری خاصی چنان به خوبی استفاده نموده که می توان او را از شاعران مبدع و مضمون آفرین سبک هندی قرار داد.

همواره، رابطه یک به یکی میان معنا و خود واژه وجود ندارد و آنچه در فرهنگ های لغت، ثبت می شود تنها بخشی از معنای واژه است. اطلاعاتی که کاربران زبان در گفتگو رد و بدل می کنند، بیشتر از معانی لغت نامه ای واژه ها می باشد و با بررسی کاربردشناسانه، حاصل می شود. معنای کاربردشناختی، بخش دیگری از معناست که فوق العاده متغیر است و در بافت کلامی مشخص می شود و به عوامل زیادی وابسته است. در این پژوهش به بررسی سبک شناختی طنز در شعر احمد شاملو با ارجاع به ایدئولوژی به عنوان عامل برون بافتی و مد نظر قرار دادن یکی از رویکردهای مطرح در کاربرد شناسی که اصل تخطی یا اصل عدم همکاری، نام دارد و همتای منفی اصل همکاری «گرایس» است، پرداخته می شود. این اصل در سال 1999 توسط «آتاردو» هدف قاعده مند کردن تخطی هایی که از اصول گرایس صورت می گیرد، مطرح شده است. بر اساس نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده های این تحقیق، ظهور طنز در آثار یک شاعر ناشی از روحیه نقادی و تعهد به انسان و جامعه است. بیان نابسامانی های زندگی اجتماعی، معضلات اخلاقی و ناملایمات سیاسی در پوشش ریشخند و شوخی، منجر به طنز درشعر شاملو شده است که از بن مایه های آن با توجه به لایه ایدئولوژیک شعر، می توان انتقاد به ارتجاع، ریا، سرکوب اجتماعی، جهل و دروغ را نام برد که شاعر دردمند، گاه سرخوشانه و گاه به تلخی در لایه های مخلف کلام آنها را نشان می دهد. تخطی از اصول همکاری یکی از مهمترین ویژگی های کاربرد شناختی طنز است و به طور خاص مشخص شد که نقض اصل ارتباط پرکاربردترین شیوه ساخت طنز در شعر طنز شاملو است .

سده ششم هجری دوران شکوفائی علوم ادبی و اسلامی بود. دانشمندان بزرگی دراین دوران زیستند و آثاری گرانسنگ از خود برجای نهادند: طبرسی، ابوالفتوح رازی، زمخشری، بیهقی، ابن جوزی، ابن فتال نیشابوری و ابن اثیر از شمار این عالمانند. یکی از این دانشمندان ذوالفنون ابن شهرآشوب مازندرانی بود که پس از بهره گیری از استادان نامی به تالیف آثاری ارزشمند دست یازید. تسلط ابن شهرآشوب بر ادبیات و شعر عربی در آثار او نمایان است. ازاو چند قطعه شعر نیز بر جای مانده است. وی در آثار قرآنی خود نیز از قواعد عربی و نحوی و صنایع ادبی و بلاغی فراوان بهره برده است. در این نوشتار جایگاه ادبی این عالم جامع واکاوی و سروده های وی، تحلیل و بررسی شده است.

شکل مفرط بدبینی و یأس در ساحت عقلی و عاطفی روشنفکران که آن را «یأس فلسفی» می خوانند، پدیده ای رایج در اندیشه و آثار شاعران و روشنفکران ایران در سده بیستم است که در گذار از نظام سنتی به جامعه متجدد و قانون مدار کوشیدند و در راه آرمان های خود شکست های سختی را نیز تجربه کردند. از آن میان میرزاده عشقی یکی از شاعران تندخو و کنشگران بالفعل سیاسی است که عمر کوتاه خود را در مبارزه با استبداد سنتی و ستیز با باطل گذراند و سرانجام جان باخت. درون مایه اصلی آثار و اشعار عشقی اعتراض و انتقاد آتشین با صبغه بدبینی و یأس فلسفی متاثر از روحیات شخصی و سیاست پیشگی و روزنامه نگاری او و شکست های سیاسی و اجتماعی جامعه ایران است، که در سروده ها، مقالات، نمایش نامه های منظوم و دیگر تجربه های شعری او بازتاب یافته است.

توجه به بلاد شرق از جمله موضوعاتی است که در شعر شعرای معاصر ایران و مصر و کشورهای همجوارشان خود نمایی می کند. از این رو مقاله حاضر به بررسی این درونمایه مشترک در شعر دو شاعر هم عصر’ "احمد شوقی" ’شاعر مصری و "محمد تقی بهار" ’شاعر ایرانی می پردازد. این دو شاعر با وجود آنکه در دو کشور مختلف زندگی کرده اند ولی هر دو به بلاد شرق توجه داشته و این اهتمام، نشان دهنده اشتراکات دینی، فرهنگی و اجتماعی دو ملت ایران و مصر می باشد. ضمن بررسی تطبیقی دیدگاه این دو شاعر و بیان وجوه تشابه و افتراق نظر آنها در حوزه خاوردوستی، به نظر می رسد شرق از دیدگاه شاعر فارسی زبان، گستره وسیعتری دارد و قومیت در شعر او جایی ندارد.