هنرهای زیبا
سال:1384 | دوره:- | شماره:22 |تعداد مقالات:13

در این مقاله اصل کلیت به عنوان یکی از اصول و مفاهیم محوری در شهر مورد بررسی قرار می گیرد. بر مبنای جهان بینی کلیت نگر، اشیا و رویدادهایی که از طریق حواس درک می شوند، در ارتباط با یکدیگر و نمایانگر چهره ها و تجلیات یک حقیقت غایی اند. با تعریف کل به اجزا در مجموعه ای از روابط، بسته به جایگاهی که از ناظر در فرایند مشاهده و ادراک اجزا و روابط ارائه می گردد، تعاریف مختلفی از اصل کلیت شکل می گیرد: کلیت در دیدگاه عینیت گرا، مجموعه روابط بصری میان اجزا و در رویکرد ذهنی، مجموعه روابط میان اجزا و ذهنیات ادراک کننده آن تعریف می گردد. نوشتار با ارائه ساختاری کل به جز – ابتدا کلیت در معنی عام (تعریف کلیت، خواص آن و جهان بینی کلیت نگر)، در مرتبه ای خاص (منشا و گونه های ادراک آن) و نهایتا در سطحی خاص تر (اصل کلیت در شهر) – به بررسی این دو رویکرد در تعریف شهر به عنوان یک کل از دیدگاه طراحی شهری می پردازد.

در این مقاله کوشش شده تا پس از مرور و اخذ برخی اصول کلی نظریه زبانشناسی ساختاری، از آموزه های برگرفته، در جهت تحلیل کالبد شهر استفاده شود. نوعی از تحلیل که در این چهارچوب مورد اشاره قرار می گیرد، تحلیل "ساختاری – دستوری" نامیده شده است؛ بدین معنا که می توان با تعریف، تشخیص و تجزیه و تحلیل "جمله های کالبدی"، به واخوانی سیر تغییر و احیانا جرح فضاهای تاریخی و ترکیبات کالبدی موجود در شهر پرداخت. رویکرد این روش در ارائه تحلیل فضایی – کالبدی این قابلیت را داراست که گسست های فضایی را در قالبی ساختاری معنا کند و بی معنا شدن ترکیب کالبدی را به شکلی ساده تاویل نماید. به این ترتیب، مقاله ابتدا به حوزه تعریف متن، حروف، واژه، عبارت و جمله وارد می شود و ترکیب و چیدمان این عناصر را نیز به عنوان عاملی برای ایجاد یک کل و معنادار ساختن آن، دنبال می کند؛ سپس با آوردن یک مثال، به چگونگی استفاده از این شیوه، که شاید بتواند ابزاری برای تحلیل کالبدی محسوب گردد، اشاره شده است.

هدف اصلی این مقاله ارزیابی اثرات کالبدی اجرای طرح های هادی روستایی در غرب استان گیلان می باشد. روش تحقیق در این مطالعه توصیفی و تحلیلی است و بخش عمده داده های مورد استفاده بر اساس مطالعه میدانی و تکمیل پرسشنامه از روستاهای نمونه و انجام مصاحبه با مسئولین محلی و دست اندرکاران اجرایی طرح های هادی بوده است. یافته های مهم این تحقیق به شرح زیر می باشد: · اجرای طرح هادی روستایی باعث پیشرفت نسبی زندگی مردم و افزایش امیدواری آنها به سکونت در روستاهای برخوردار از این طرح شده است. · در حالی که اجرای طرح هادی روستایی از لحاظ خدمات رسانی بطور نسبی موفق بوده اند، به لحاظ رعایت مسایل زیست محیطی و مشارکت دادن مردم به ویژه در فرایند تهیه طرح، چندان موفق عمل نکرده است. · به دلیل اشکالات موجود در فرایند تهیه طرح ها، اجرای آنها با مشکلاتی مواجه می شود. این امر سبب تاخیر در تکمیل طرح ها و فقدان ضابطه مندی مشخص برای ساخت و سازهای جدید می شود. · مردم و مسئولین ادامه اجرای طرح های هادی روستایی را با الگوی فعلی مطلوب نمی دانند و لزوم ایجاد یک سری تغییرات را در آن طالب هستند.

این پژوهش به بررسی حس مردم نسبت به مساجد معاصر ساخته شده با طرح های کالبدی مختلف می پردازد. روش تحقیق بر اساس روابط متقابل میان متغیرهای مستقل کالبدی و متغیرهای وابسته تصاویر ذهنی، فعالیتها و تعاملات اجتماعی تدوین گردیده است. برای مقایسه مساجد معاصر سنتی و نوآورانه، از مطالعه پیمایشی استفاده شد و اطلاعات جمع آوری شده با نرم افزار (SPSS) تحلیل شدند. نتایج نشان می دهد که جنسیت، میزان تحصیلات و سن نمازگزاران عوامل مهمی در تفاوت حس مکان مساجد نیستند، اما نشانه های کالبدی، طرح معماری و فعالیت ها، شناسه های مهم تعریف کننده مسجد است. نشانه ها، عامل ارتباط دهنده این سه شاخص و مهمترین عامل ایجاد و تقویت حس مکان می باشند. با کاهش اختلاف میزان اهمیت این سه شاخص، حس مکان مسجد افزایش می یابد. همچنین پژوهش نشان می دهد که طراحی مناسب مساجد از جهت ابعاد و تناسبات، فرم، بافت و روابط فضایی به عنوان مهمترین ویژگی های کالبدی، عوامل مهمی در تشخص مسجد هستند.

بر اساس شواهد و مطالعات صورت گرفته در مورد مسکن و معماری روستایی، واحدهای مسکونی روستایی ضمن برخورداری از ارزش های معماری همانند، سادگی و بی پیرایگی؛ الگوهای بصری و زیبایی شناختی؛ انطباق با محیط طبیعی؛ هماهنگی با عملکرد زیستی و معیشتی، استفاده از مصالح محلی و دانش بومی و ...؛ که به آن هویت خاصی می دهد دارای کاستی هایی چون آسیب پذیری در برابر سوانح طبیعی، ضعف سازه ای و آلودگی های محیطی منتج از تداخل فضاهای زیستی و معیشتی نیز می باشند. تحول آگاهانه در این معماری مستلزم شناخت و اطلاع از این خصوصیات است. در این میان شاخص های مسکن بومی می توانند نقش تعیین کننده ای در سمت و سو؛ و جهت گیری نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی مسکن و طراحی و اقداماتی که در این زمینه باید صورت پذیرد ایفا نمایند. این مقاله با تعریف و تدوین شاخص های مسکن روستایی و شناخت عناصر، کمیت ها و کیفیت های فضایی آن؛ تفاوت های موجود در نیازهای کمی و کیفی مسکن در مناطق مختلف کشور را نشان داده و با تاکید بر ضرورت پرهیز از برنامه ها و اقدامات یکسان و مشابه در مناطق روستایی؛ بستر لازم برای تصمیم گیری متناسب با قوت ها و ضعف های مسکن در پهنه های مختلف جغرافیایی کشور را مهیا سازد.

این مقاله به بازخوانی ایوان در معماری خانه های سنتی ایران و بررسی نقش آن به عنوان فضایی نیمه باز از نظر فرمی، مفهومی و عملکردی می پردازد. هم چنین تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آن را با فضاهای باز و بسته خانه بررسی می کند. در این مقاله ایوان به عنوان فضایی از معماری خانه های سنتی مطرح می شود که دارای غنای فرمی و مفهومی و عملکردی است و وجود آن در خانه در کنار فضای باز به تجربیات فضایی نابی منجر می شود. از این رهگذر ابتدا به شناخت ریشه های این فضا به لحاظ معنایی و نمادشناسی پرداخته می شود و هم چنین تاریخچه پیدایش ایوان در معماری ایران و بالاخص معماری خانه پرداخته می شود. در مرحله بعد اهمیت این فضا به عنوان فضایی نیمه باز تشریح می شود و در پایان چند مورد از ایوان های خانه های سنتی بم، بررسی و تحلیل می گردند. در نتیجه گیری مقاله با در نظر داشتن چشم انداز هویتی، مفهومی و عملکردی ایوان در ایران و به خصوص شهر بم پیشنهادها و توصیه هایی معمارانه برای طراحی خانه های بم ارائه می گردد.

مساکن سنتی روستایی در شمال کشور، با ظاهر متفاوت خوداقتباسی ساده از طبیعت و جغرافیایی منطقه بوده و پاسخگوی نیازهای اساسی مردمانی است که فعالیتهای اقتصادی و فرهنگ زیستی آنان متفاوت با دیگر نقاط ایران می باشد. در این مقاله سعی شده علاوه بر بررسی شمای کلی مسکن سنتی روستایی گیلان و چگونگی شکل گیری آن، تاثیر عوامل جغرافیا و اقلیم، نوع فعالیتهای معیشتی و فرهنگ عمومی منطقه بر این مساکن، مورد مطالعه قرار گیرد. علل تظاهر معماری ویژه منطقه و توجه به نیازهای رفتاری و سکونتی انسان ساکن در مساکن سنتی از جمله مطالبی است که به آن پرداخته شده است. همچنین، در این نگارش نگاهی کوتاه به شناخت روند توسعه فیزیکی الگوهای معماری بومی در روستاهای استان گیلان دارد.

آب به عنوان یکی از اساسی ترین عناصر در شکل گیری فضاهای شهری تاثیر به سزایی دارد. شناخت ویژگی های آب به تشخیص معیارهای مناسب برای ارتقا کیفیت آبنماها منجر می گردد. ویژگی های ذهنی و بصری آب بصورت همزمان در طراحی اثرگذارند. جلوه های متفاوتی از آب در پارک ها ارائه شده که هر کدام بر اساس بخشی از ویژگی های آن شکل گرفته است. برای ارتقا کیفیت نمایش این جلوه ها به اصول تاثیرگذار در به وجود آمدن ویژگی ها مانند فرم، رنگ و بافت ظرف در برگیرنده آب توجه باید کرد. در این طرح بررسی آبنماهای موجود در سه پارک جمشیدیه، ساعی و شهر مورد نظر بوده تا علاوه بر پرداختن به جزییات اجرایی، عوامل تاثیرگذار در طراحی آبنماها نیز به صورت عام در پارک های شهری مشخص گردد.

در این مقاله نتایج حاصل از بررسی 169 کتیبه در 8 بنای شاخص دوره قاجاریه در شیراز و اصفهان ارائه گردیده است. در این بررسی سعی بر این بوده تا قواعد به کار رفته در نگارش این کتیبه ها با توجه به شواهد آماری استخراج گردد. از آنجایی که کتیبه ها غالبا اطلاعات مهمی را درباره تاریخ ساخت بناها و همچنین سازندگان و هنرمندان آنها به دست می دهند شناخت این قواعد می تواند به استخراج اطلاعات صحیح از کتیبه های این دوره کمک کند. در ادامه به نقش کتیبه ها به عنوان عناصر تزئینی توجه گردیده و به نحوه نگارش خطوط، محل نصب کتیبه ها، محتوای آیات و احادیث و اشعار به کار رفته در آنها و دلیل انتخاب هر یک توجه شده است. قسمتی نیز به ماده تاریخ در کتیبه ها و نحوه استخراج تاریخ از آن اختصاص یافته است.

این مقاله به مقایسه تطبیقی دو اثر نمایشی تعزیه امام حسین (ع) و فیلم مصایب مسیح (مل گیبسون) می پردازد. هرچند که این دو اثر به لحاظ نوع ابزار نمایشی و حتی پیشینه هنری و دینی و اجتماعی تفاوت های قابل توجهی دارند، اما در بسیاری موارد مشابهت هایی میان آنها دیده می شود که در دیگر آثار نمایشی که طبق زندگی حضرت مسیح (ع) ساخته شده اند، وجود ندارد. این مقاله در تلاش برای نشان دادن این شباهت ها ابتدا به شباهت های کلی تر می پردازد که از آن جمله می توان به شرح مصایب در این دو اثر، دلیل و انگیزه مبارزه و شهادت این دو شخصیت، اهمیت خون در این دو روایت، خیانت یاران و تنها ماندن اشاره کرد، که هر یک از این موارد در هر دو اثر بررسی شده اند. سپس مقاله به شباهت های جزیی تر مانند شخصیت های مشابه و اتفاقات مشابه در این دو اثر می پردازد. برای مثال شخصیت حضرت مریم، حضرت زهرا (س)، حضرت زینب (س)، پلاتیس، سردار رومی، و حر از دیدگاه مقایسه ای بررسی می شوند. همچنین حوادثی مانند دریده شدن لباس بر پیکر این دو شخصیت، تیره شدن زمین و آسمان در هر دو روایت و دیگر شباهت های جزیی مورد توجه قرار می گیرند. در واقع این مقاله می کوشد با مقایسه این آثار و درک شباهت هایی میان این گونه آثار که از وقایع دینی سرچشمه می گیرند، توجه خواننده را به اصلی مشترک در ادیان مختلف و روایت مختلفی که ریشه دینی دارند، جلب کند.

در مباحث مربوط به نقش اسطوره در تکوین و تکامل هنر نمایش، غالبا نگاه ها بر یونان باستان و عصر طلایی تراژدی نویسی (قرن پنجم پ.م) متمرکز می شود. حال آن که می توان در هندوستان نیز الگوهایی غنی و متفاوت از رابطه اسطوره و نمایش جست و جو کرد. مقاله ای که پیش روست در پی آن است تا با بررسی ماهیت اساطیر هندوستان در سه دوره تاریخی (پیشاودایی – ودایی – برهمنی) نقش شان را در شکل گیری و استمرار هنر نمایش در هندوستان آشکار کند. هدف اصلی این مقاله رسیدن به این دریافت است که چگونه در یکی از غنی ترین فرهنگ های جهان، باورهای اساطیری به طور مستقیم هنر نمایش را شکل می دهند. فرهنگ ایستای هندوستان و امتداد این باورها تا زمان معاصر، به مقاله امکان می دهد تا در بخش انتهایی با تمرکز بر آیین هایی که همچنان در شبه قاره زنده اند، به نتیجه نهایی خود دست یابد. در نتیجه گیری مقاله می توان دریافت که با توجه به نوع اساطیر – انسان گرایی، فرازمینی بودن، آمیختگی یا عدم آمیختگی با طرح داستانی – می شود الگوهای ارتباطی متفاوتی میان نمایش و اسطوره در هندوستان کشف کرد. نگارنده برای نگارش این مقاله، از یافته های سه ماه تحقیق در هندوستان و منابعی که غالبا توسط پژوهشگران هندی نگاشته شده سود برده است.

علی بن نافع معروف به زریاب یکی از نوابغ موسیقی ایران است که پس از راهیابی به دربار عباسی مورد حسادت استاد خود اسحق موصلی قرار گرفت و ناگزیر به اسپانیایی اسلامی (اندلس) رفت و مورد استقبال عبدالرحمن اموی قرار گرفت. وی پس از حضور در اندلس آداب و رسوم ایرانی را در آن دیار رواج داد و با تاسیس مدرسه ای برای آموزش موسیقی توانست با پرورش دهها هنرمند اسلوب ها، سبک ها، ابزارها و تئوری های موسیقی ایرانی و اسلامی را به اسپانیا و دیگر نقاط اروپا منتقل نماید. پژوهش حاضر در صدد برآمده است تا نقش و سهم زریاب را در چگونگی و چرائی این رویداد مهم در تاریخ موسیقی بررسی نماید.