مجله علوم انسانی
سال:1384 | دوره:12 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

«حکومت» در پژوهش های تاریخی درباره جوامع مختلف، مورد اهتمام خاص قرار دارد. زیرا این موضوع به دقت در اشکال گوناگون بررسی و پژوهش شده است. همین گونه لقب «حاکم»، در سطوح مختلف بر حسب درجات مورد عنایت قرار داشته است و متناسب با شان و مکانت آن در پژوهش هایی انجام پذیرفته است.در این پژوهش، ظهور اصطلاح «امیرالمومنین» و حدود سطح استعمال و کاربرد آن مورد توجه قرار گرفته است.باید گفت که تحقیقات زیادی درباره نظام سیاسی در اسلام به ثمر رسیده ولی نسبت به لقب امیرالمومنین به اعتبار یک لقب حکومتی و تاریخی کمتر بحثی صورت گرفته است.

هنگامی که از مدیریت بحث می شود مباحث متعددی از جمله برنامه ریزی، سازماندهی، نظارت و کنترل، هدایت و انگیزش، ارتباطات سازمانی و تصمیم گیری به عنوان فرایند مدیریت مورد توجه قرار می گیرد. مجموعه این فعالیت ها است که مدیریت را شکل داده و هماهنگی و نیل به هدف ها را میسر می سازد. همه این عوامل نشان می دهد که مدیریت ارتباط تنگاتنگی با برنامه ریزی کشور دارد، از این رو ضروری است که به این موضوع توجه خاص و جدی شود.یکی از عوامل موثر در به وجود آمدن مدیریت مطلوب، تحقق نظام شایسته سالاری است. انتخاب مدیران لایق، کاردان، مدبر، متعهد، آشنا به علوم و دانش ها و قوانین مربوطه، آگاه نسبت به نیازهای عینی نظام مدیریتی کشور و ... گامی مهم در وصول به شایسته سالاری در مدیریت است. در این راستا بدون شک تبیین ملاک ها و معیارها در گزینش مدیری شایسته، انتخاب صحیح و حفظ شایستگان سه محور اصلی در تحقق نظام مدیریت شایسته سالار است.آنچه در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد ضرورت و بررسی ملاک های انتخاب مدیران شایسته از دیدگاه علی (ع) می باشد. امید آنکه این مجموعه بتواند در ارایه راهکارهای مناسب جهت تحقق اصول و مبانی شایسته سالاری در مدیریت گامی موثر باشد.

این مقاله مدعی است ظرفیت های ویژه های در ادبیات عرفانی فارسی می توان یافت که پاسخگوی نیازها و مشکلات شدید روحی انسان سرگشته در دنیای امروز باشد؛ این ظرفیت منحصر به فرد ادبیات عرفانی فارسی در چالش با دلمشغولی های بشر امروز را «آگاهی ویژه عرفانی» و اگر به ذهن مولوی نزدیک تر بشویم «خداآگاهی» نامیده ایم و آن آگاهی ویژه ای است که فقط سالکان حقیقی پس از طی مراحل سلوک در طریق عرفانی و نایل شدن به مقامات ربانی به آن دست می یابند.رسیدن به این خداآگاهی که در حقیقت نوعی «شهود عرفانی» است، طبعا مستلزم طی طریقتی خاص و پشت سرگذاشتن سلوکی ویژه است و به همین دلیل پویندگان طریق زبانی بر مبنای جهان بینی عرفانی برای آگاهی انسان از طبیعت، خویش و خداوند، مراتب و ساحت هایی قایلند و برای این دریافت طبقه بندی های خاصی در نظر دارند.در این جستار بالاترین مرتبه آگاهی مورد نظر عارفان یا «آگاهی ویژه عرفانی» مطمع نظر است که از طریق سایر قوا، وسایل و ابزارهای شناخت نمی توان به آن دست یافت.گاهی ویژه عرفانی (از منظر فراانسان معمولی و حتی از منظر خدا به هستی نگریستن) که حاصل عروج در مراتب و مقامات عالی عرفانی و تحیر و فنا خواهد بود. این آگاهی ویژه نه تنها متعالی تر از علم است بلکه از بصیرت و درون بینی که روانشناسان از آن به «خودآگاهی» تعبیر کرده اند، برتر است. قسمی «درون آگاهی» است که حاصل پشت سر گذاشتن مراتب سلوکی و نیل به «حیرت عرفانی» و تبدیل شدن «من» سالک به «فرامن» یا «من» جدید گسترده و متصل به ملکوت به شمار می آید.نگارنده نخست به اثبات مدعای فوق پرداخته سپس جلوه های این آگاهی را در مثنوی معنوی و غزلیات شمس کاویده و به این نتیجه رسیده است که وقتی در سراسر مثنوی با حیرت ممدوح بر می خوریم، نظر مولوی همان «آگاهی ویژه» یا «خداآگاهی» و رسیدن عارف به «من» گسترده یا «فرامن» است.

نام خلیج فارس در آثار قدیمی و منابع کهن عربی در میان متون تاریخی و جغرافیایی و ادبی از دیرباز مطرح بوده است. لیکن بنابر مقتضیات زمانی ناچاریم شمه ای از اعترافات ادیبان عرب را که به نحوی نام خلیج فارس و جزایر و نواحی وابسته به آن را در ضمن نوشته های خود آورده اند، نام ببریم، مقاله در سه بخش تنظیم خواهد شد:بخش اول پیرامون کتب و منابع قدیمی است که نام خلیج فارس و سرزمین های ساحلی وابسته به آن را ذکر کرده است، و مهمترین این منابع «المسالک و الممالک» از ابن خردادبه «الاعلاق النفیسه تالیف ابن رسته»، «مروج الذهب» مسعودی و ده ها تالیف دیگر پیرامون خلیج فارس مطالب ارزنده ای وجود دارد.بخش دوم: منابع و آثار جدیدی است که به وسیله محققان عرب تالیف شده است، برخی از این آثار چون «العراق بین احتلالین» تالیف عباس الغراوی و «النظم الاسلامیه» تالیف دکتر صبحی صالح می باشد.بخش سوم کتاب گلچینی است از کتب و مقالات نویسندگان غربی که در مجلات کشورهای عربی پس از ترجمه به زبان عربی به وسیله اندیشمندان عربی چاپ شده است مانند «الجغرافیه العمومیه» تالیف ج س بیکوک و «الحضاره الاسلامیه» تالیف آدام متز می باشد در بسیاری از این دسته آثار حدود و ثغور کشورهای عربی از جمله کشورهای ساحلی منطقه خلیج فارس با ذکر صریح «خلیج فارس» آمده است، ان شا اله در اصل مقاله به جزییات این اسناد پرداخته خواهد شد.

عدالت و آزادی، از مهمترین و اساس ترین موضوعات و مباحث جوامع بشری به شمار می روند، ارتباط این دو مفهوم با یکدیگر، هم در حوزه نظر و هم در سیاست عملی، خود بحث عمیق دیگری است. اصل عدالت و حاق آزادی، در هر حکومتی نسبت به مخالفان آن حکومت معنا و مفهوم پیدا می کند. اگر حاکم و حکومتی را مخالفان و دشمنان خود نیز عدالت ورزید و آزادی سیاسی آنان را تضمین کرد، می توان آن نظام را واقعا عادل دانست. در این مقاله ابتدا عدالت را به عنوان مبنا و اساس تفکر و رفتار سیاسی امام علی (ع) که مورد بحث قرار داده ایم. سپس آزادی های سیاسی مخالفان و دشمنان را در حکومت امام علی (ع) تبیین کرده و ارتباط آن را با عدالت روشن ساخته ایم، سپس حدود آزادی و شاخص های آن را در اندیشه سیاسی امام علی (ع) بحث کرده ایم. در پایان مقاله نیز ارتباط نظام مند عدالت و آزادی به مثابه یک نظریه، براساس تفکر و سیره سیاسی امام علی (ع) مورد بحث و تبیین قرار گرفته است.

صحیفه سجادیه که اینک در دست است مشتمل بر پنجاه و چهار دعا می باشد که عمید الروسا رضی الدین ابومنصور هبه اله ابن حامد الحلی آن را روایت کرده است. قدر مسلم این است که آنچه امروزه به اسم «صحیفه سجادیه» مورد استفاده است همان است که حضرت امام زین العابدین علیه السلام فرموده است و کمترین شکی در اعتبار و مستند بودن آن نیست.«صحیفه سجادیه» کتاب تزکیه و هدایت است و از نظر ادبی از آنجایی که دارای ادب نیایش است شان و مقامی ویژه و منحصر به خود دارد و از زیباترین متون ادبی و مذهبی است.اگر «صحیفه» را با دقت مطالعه کنیم در می یابیم که استفاده امام از تشبیه و کنایه و مجاز و استعاره بسیار ظریف و به دور از هر گونه تکلف و تصنع لفظی بوده است.کلام امام همچون آب جاری است که در قالبی آسان و روان با الفاظی نغز و پرمعنی و ترکیباتی سالم و شیوا سرازیر شده است. حسن نسق و استحکام و پیوستگی معنوی هیچگاه در کلام امام از باب تصنع و تکلف نبوده است بلکه نشات گرفته از ملکه فصاحت و بلاغت و ضمیر پاک و متعالی او و ملهم از قرآن کریم است که کلامی فوق قدرت بشر است.

در این مقاله ابتدا اشاره ای به مقام فقهی شهید آیت اله مطهری و مغفول بودن آن شده است. سپس اجتهاد از نظر آن شهید بیان گردیده است. آنگاه روش فقهی آن شهید مورد تحقیق واقع شده و میزان اثرپذیری ایشان از روش فقهی مرحوم آیت اله بروجردی و روش فقهی امام خمینی (ره) بررسی شده است. در بخش بعدی مقاله نقش زمان در تحول مسایل فقهی و پیدایش مسایل جدید تحقیق شده است. سپس برخی مسایل مستحدثه از دیدگاه استاد، معرفی و تحلیل شده است. پس از آن فلسفه خاتمیت از نظر آن متفکر شهید به اختصار توضیح داده شده است. آنگاه نظریات فقهی در آثار استاد استقصا و بیان شده و در این میان نظریات جدید منحصر به فرد معرفی گردیده است.

وقتی آیات سوره غاشیه یعنی «افلا ینظرون الی الابل کیف خلقت (17) و الی السماء کیف رفعت (18) و الی الجبال کیف نصبت (19) و الی الارض کیف سطحت (20)» را تلاوت می کردم این نکته به ذهن خطور کرد که اسرار نهفته در این مخلوق، که خداوند سبحان نام او را قبل از آسمان های بی منتهایش برشمرده چیست؟ از سویی دیگر علمای معانی و بیان در موضع وصل عقیده دارند «وصل، عطف جمله ای بر جمله دیگر با واو است و هنگام اتحاد دو جمله در انشایی و خبری بودن صورت می گیرد» شکی نیست که خداوند جل و علا آیات خود را از نظر بافت و بیان، هماهنگ نازل کرده است بنابراین چه ارتباطی بین شتر، و آسمان، و زمین است؟ آری خداوند رحمان پس از ذکر شتر در خلقتش، آسمان را در بلندایش، کوه ها را در برافراشتگی، و زمین را در گستردگی برشمرده است. بنابراین از شتر آغاز کرده که مخلوقی زمینی و بلندتر از زمین است سپس به آسمان یعنی اوج رفعت و بلندی صعود کرده و به کوه ها برگشته که پایین تر از آسمان و بالاتر از شتر است سپس به سطح زمین نزول کرده که در این فراز و نشیب قدرت لایزال الهی تجلی می یابد. براین اساس کسی که در این آیات تامل می کند عظمت خالق و ابداع او را در خلقت جسم شتر و تفاوت آن با دیگر حیوانات را در می یابد. علی رغم اینکه انسان شتر را به دلیل توانایی فراوان و نیز تحمل موقعیت های دشوار صحرا به عنوان کشتی صحرا می شناسد با وجود آن شتر در خلال سالیان متمادی توانسته است وجود خود را در سفرها، شخم زمین، و تولید فراوان گوشت، شیر، پوست، کرک و غیره به اثبات رساند. در این مقاله سعی شده جدیدترین دستاوردهای علمی در مورد این موجود شگفت انگیز عرضه شود تا امتیازات آن بر دیگر حیوانات در معرض قضاوت همگان قرار گیرد و با معرفی گوشه ای از اسرار این حیوان به اهمیت ذکر آن در کنار آسمان و زمین در آیات شریفه پی برده شود. علاوه بر آن، این حیوان حضوری قوی و فعال در نظم، نثر (خصوصا عصر جاهلی)، امثال و واژه گزینی عربی دارد که به تفصیل بیان شده است.