مرتع
سال:1396 | دوره:11 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

این مطالعه به منظور بررسی عکس العمل گونه Boiss Bromus tomentellus نسبت به متغیرهای محیطی با استفاده از تابع HOF در مراتع حوزه آبخیز گلندرد انجام شد. برای انجام این تحقیق، 153 پلات یک متر مربعی در طول گرادیان های محیطی رویشگاه گونه Br.tomentellus به صورت تصادفی سیستماتیک مستقر و سپس در داخل پلات پارامترهای پوشش گیاهی، فراوانی گونه (حضور و عدم حضور) تعیین گردید و در مرکز پلات، نمونه گیری از خاک در عمق 20-0 سانتی متری انجام گرفت در هر نمونه خاک، ازت، EC کربن آلی، درصد شن، رس و سیلت اندازه گیری شدند. پس از ثبت داده های پوشش گیاهی گونه مورد مطالعه و اندازه گیری متغیر های خاکی، به منظور مطالعه منحنی عکس العمل و اپتیمم اکولوژیکی گونه Bromus tomentellus نسبت به متغیرهای محیطی از تابع HOF با پراکنش دوجمله ایی استفاده گردید. داده ها بوسیله نرم افزار ver.3.0.2 R آنالیز شدند. نتایج نشان داد که دامنه اکولوژیک برای گونه Br.tomentellus نسبت به متغیر ارتفاع 2975-2125متر بوده، رفتار گونه Br.tomentellus نسبت به رس، سیلت، جهت دامنه، pH، رفتار هم نوا کاهشی و نسبت به متغیرهای شن، کربن آلی و ازت رفتار هم نوا افزایشی و برای ارتفاع از سطح دریا و شیب رفتار آستانه ای افزایشی ولی در ارتباط با متغیر بارش و درجه حرارت رفتار آستانه ای کاهشی داشته است.رفتار این گونه در ارتباط با متغیر EC صاف بوده و از بین این متغیرها مهم ترین متغیر بر عملکرد گونه Br.tomentellus متغیر ارتفاع از سطح دریا بوده است.

به منظور ارزیابی روش مناسب جهت کاهش رواناب و رسوب در مراتع منطقه مارگون در استان کهگیلویه و بویراحمد چهار نوع از عملیات مکانیکی و بیولوژیکی شامل پیتینگ، ریپرینگ، کنتور فارو و بانکت غلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار به مدت چهار سال اجرا گردید. کلیه عملیات با استفاده از دو گونه Vicia villosa و Bromus tomentellus اجرا شد. در پایان هر سال مقادیر رواناب، رسوب، پوشش گیاهی و رطوبت خاک در هر یک از تیمارها تعیین گردید. نتایج تجزیه و تحلیل آماری با روش دانکن نشان داد که از نظر تولید رواناب، تیمار شاهد نسبت به سایر تیمارها دارای اختلاف معنی دار می باشد. از نظر تولید رسوب تنها تیمار شاهد نسبت به تیمارهای کنتور فارو و پیتینگ دارای اختلاف معنی دار هستند و بقیه تیمارها نسبت بهم و نسبت به تیمار شاهد دارای اختلاف معنی دار نیستند. هم چنین نتایج نشان داد که تیمارهای مورد بررسی از لحاظ درصد تاج پوشش گیاهی نسبت به هم دارای اختلاف معنی داری نیستند ولی نسبت به تیمار شاهد دارای اختلاف معنی داری هستند. هر چهار تیمار نسبت به هم از لحاظ درصد رطوبت خاک دارای اختلاف معنی داری نبودند. میزان پوشش گیاهی تیمارهای بانکت غلات، کنتور فارو، ریپرینگ و پیتینگ در مقایسه با شاهد به ترتیب 1.8، 1.7، 1.6 و 1.5 برابر بیشتر شده است. میزان رواناب و رسوب در تیمارهای پیتینگ، کنتور فارو، بانک غلات و ریپرینگ در مقایسه با شاهد به ترتیب 3.46، 3.16، 1.51 و 1.40 و 12.29، 2.58، 1.68 و 1.34 برابر کاهش پیدا کرده است. با توجه به شرایط منطقه، امکانات در دسترس، سهولت استفاده و اثر گذاری بر فاکتورهای مورد بررسی استفاده از عملیات ترکیبی پیتینگ و کنتورفارو در منطقه مورد بررسی توصیه می گردد.

پژوهش حاضر با هدف ارزیابی شایستگی مراتع هندوان برای چرای مشترک گوسفند و بز در استان آذربایجان غربی انجام شد. ابتدا بر مبنای دستورالعمل فائو (1991)، شایستگی تیپ های گیاهی تعیین گردید. سپس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، تیپ های گیاهی از نظر چرای دام اولویت بندی و درجه اهمیت هر یک از معیارها و شاخص های موثر مشخص شد. نتایج ارزیابی نشان داد، 5.32 درصد مراتع در طبقه شایستگی S1، 7.04درصد در طبقه S2، 48.46 درصد در طبقه S3، 39.18 درصد در طبقه غیرشایسته (N) قرار دارد. معیارهای حساسیت خاک به فرسایش، منابع آب و تولید علوفه به ترتیب بیشترین محدودکنندگی را برای چرای دام داشت. شاخص های سازند زمین شناسی، حد بهره برداری مجاز، فاصله از منابع آب و شیب نیز به ترتیب بیشترین درصد کاهش دهندگی شایستگی را در تیپ های گیاهی داشتند. نتایج اولویت استفاده از تیپ های گیاهی نشان داد، تیپ گیاهی Festuca ovina - Agropyron trichophrum با ارزش سازگاری 2.90، بیشترین و تیپ گیاهی Astragalus aureus- Stipa hohenkeriana با ارزش سازگاری 1.27، کمترین اولویت را برای چرای دام دارند. تولید علوفه و ظرفیت چرا با درجه اهمیت 0.751، نسبت به معیارهای حساسیت خاک به فرسایش و عوامل فیزیکی، ارزش تعیین کنندگی بیشتری در اولویت استفاده از تیپ های گیاهی داشت. شاخص های حد بهره برداری مجاز، علوفه در دسترس، کمیت منابع آب و زمین شناسی نیز بیشترین اهمیت را داشتند. بر همین اساس در طراحی دستورالعمل تعیین شایستگی مراتع برای چرای دام و ارزیابی قابلیت آن و همچنین تعیین اولویت استفاده از تیپ های دارای کلاس شایستگی یکسان، باید به آنها توجه بیشتری شود.

بیش از یک قرن است که از حضور جدی دولت در اداره منابع طبیعی به ویژه مراتع می گذرد که همواره تاکید بر حفظ و احیای این عرصه ها داشته است. حال پس از این دوران کارشناسان و دانشگاهیان سخن از مدیریت مراتع ایران به میان می آورند. مروری بر مطالعات انجام شده حاکی از آن است که عوامل متعدد و چندجانبه ایی در پیدایش مشکلات مراتع نقش دارند. در این تحقیق هدف اولویت بندی مشکلات عمده مراتع کشور با رویکرد جامع نگری و سیستمی است. جامعه پاسخگو، حافظان منابع طبیعی و ابزار مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات، مصاحبه و پرسشنامه است. جامعه آماری با روش نمونه برداری هدفمند با توجه به معیارهایی انتخاب می شوند. تحلیل مشکلات عمده مراتع از لحاظ ساختاری و عملکردی با رویکرد تحلیل محتوا انجام شده است. سپس با طراحی پرسشنامه، امتیازدهی متغیرها از مقیاس طیفی لیکرت استفاده شد. بعد از بررسی اعتبار (روایی) و پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه با استفاده از آنالیز تطبیقی قوس گیری شده (DCA) در نرم افزار PC-ORD 5 و شاخص همبستگی، مهمترین مشکلات معرفی شدند. نتایج نشان داد مهمترین مشکلات مراتع از نظر حافظان منابع طبیعی به ترتیب اولویت، مسائل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی هستند.

ارزیابی پتانسیل اکولوژیک، برآورد ارزش اقتصادی و همچنین شناسایی ظرفیت های طبیعی هر منطقه به همراه برنامه ریزی صحیح می تواند منجر به بهره برداری پایدار و مستمر از عرصه های طبیعی گردد. با افزایش جمعیت و فشارهای روانی حاصله از شلوغی شهرها، اکوتوریسم در دامان طبیعت به عنوان یکی از راه های کاهش فشارهای حاصله بر مردم اهمیت دوچندانی پیدا کرده است. با توجه به اهمیت حفظ منابع طبیعی عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت گردشگران با استفاده از روش ارزشگذاری مشروط در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی عوامل موثر بر میزان تمایل به پرداخت افراد، الگوی لوجیت به روش حداکثر راستنمایی برآورد شد. به منظور استخراج مبلغ پیشنهادی از روش دوگانه - دوبعدی استفاده شد. داده های مورد نیازاز طریق تکمیل پرسشنامه و مصاحبه حضوری با 183 بازدیدکننده از منطقه در بهار و تابستان 1394 جمع آوری شد. برای سنجش روایی از نظرات متخصصین استفاده شد. بر اساس نتایج مدل مورد استفاده در تعیین عوامل موثر بر میزان ارزش تفرجی منطقه، متغیرهای درآمد ماهیانه و اقامت شبانه در سطح یک درصد و متغیرهای تعداد بازدید در سال، مدت زمان هر بازدید، جنسیت، تحصیلات و پیشنهاد در سطح 5 درصد معنی دار شدند و از عوامل موثر در میزان WTP گردشگران برای استفاده از مراتع چهارباغ می ‎‎‎‎‎‎ باشند. در این مطالعه، متوسط WTP به ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎ عنوان قیمت ورودیه برای هر بازدیدکننده جهت استفاده از منطقه 14521 ریال استخراج شد. نتایج بیان می کند که مراتع حوزه چهارباغ گلستان ارزش تفریحی قابل توجهی داشته که این ارزش برای سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان، توجیهی را فراهم می کند تا به مراتع و بخصوص اکوسیستم های طبیعی چهارباغ توجه ویژه ای کنند و از کم اهمیت دادن منابع طبیعی جلوگیری کنند.

ذخیره گاه زیست کره گنو در محل تلاقی دو ناحیه رویشی ایران و تورانی و خلیج عمانی واقع شده و دارای مراتع نیمه مشجر با بیش از 60 درصد گونه های گیاهی هرمزگان و جاذبه بالا برای گردشگری می باشد. هدف اصلی انجام این پژوهش ارزیابی توان مراتع ذخیره گاه گنو برای کاربری گردشگری است. در منطقه معرف هر تیپ، از 4 ترانسکت 200 متری در هر ترانسکت، 15 پلات یک مترمربعی به فاصله 100 متر استفاده شد و پس از برآورد تولید با روش قطع و توزین، نقشه نهایی پوشش گیاهی تهیه گردید. با مبنا قرار دادن اصول نقشه سازی در یگان های زیست محیطی و استفاده از روش سیستمی در نرم افزار (ArcGIS9.3) لایه های اطلاعاتی شیب، جهت، ارتفاع، خاک، تولید گیاهی، پراکنش پستانداران و پراکنش زوج سمان و محدوده های روستایی با هم تلفیق شدند و نقشه توان اکولوژیک گردشگری با مدل های اکوتوریسم مخدوم تهیه گردید. مطابق نتایج تحقیق روستای گنو دارای اولویت اول گردشگری متمرکز و روستاهای جونگان، بندر و تنگ باغ از اولویت دوم برای گردشگری متمرکز برخوردارند. در نتیجه از کل مساحت ذخیره گاه گنو (61.04 هکتار) 10.84 درصد به تفرج متمرکز طبقه 1 و 2، 40.64 درصد به تفرج گسترده (18067.01 هکتار) تعلق یافت. مطابق نتایج تحقیق، با توجه به اینکه 40.64% از سطح مراتع که تحت حفاظت قرار دارند، دارای توان تفرج گسترده است، این مراتع می توانند مورد استفاده طبیعت گردی، گیاه شناسی، جانورشناسی، کوه نوردی، صخره نوردی، پرنده نگری، مشاهده حیات وحش، پاراگلایدر و... برای گردشگران علمی و عادی قرار گیرند.

محدودیت منابع آبی و بهره برداری پایدار از آن، نشان دهنده اهمیت روز افزون مدیریت منابع آب در حوزه های آبخیز است. وجود یا نبود پوشش گیاهی مناسب و همچنین ویژگی های متفاوت خاک بر روی میزان نفوذپذیری و تولید رواناب سطحی موثر است که نتیجه آن کاهش هدر رفت آب و یا ایجاد سیلاب های مخرب خواهد بود. این مطالعه در راستای بررسی رابطه پوشش گیاهی و برخی پارامترهای خاک با میزان رواناب سطحی و نفوذپذیری در حوزه زوجی گنبد که با اعمال دو نوع مدیریت متفاوت در هر زیرحوزه اداره می شود انجام گرفت. بدین منظور برای تعیین میزان پوشش سطحی خاک از پلات و برای اندازه گیری پارامترهای مختلف خاک نیز در مرکز پلاتها حفر پروفیل تا عمق 30 سانتیمتری و نمونه برداری از آن انجام شد. همچنین نفوذپذیری خاک با استفاده از استوانه های دوتایی و رواناب سطحی در خروجی زیرحوزه ها با استفاده از فلوم خودکار اندازه گیری گردید. با استفاده از آزمون T مستقلمعنی دار بودن تغییرات پارامترهای اندازه گیری شده در زیرحوزه ها مورد آزمون قرار گرفت. همچنین برای تعیین روابط بین پارامترهای مورد بررسی از رابطه رگرسیونی استفاده گردید. نتایج به دست آمده حاکی از اختلاف معنی دار بین تمامی پارامترهای مورد بررسی در هر دو زیر حوزه بوده و نشان داد که در زیرحوزه نمونه به دلیل وجود پوشش گیاهی بیشتر همچنین میزان مواد آلی بالا و وجود بقایای گیاهی و ریشه گیاهان در سطح خاک میزان و شدت نفوذپذیری بیشتر و در نتیجه تولید رواناب کمتر از زیرحوزه شاهد بوده است. همچنین پارامترهای درصد تاج پوشش، خاک لخت، لاشبرگ، کربن آلی و نفوذپذیری در رابطه رگرسیونی به دست آمده برای هر دو زیر حوزه نقش معنی داری داشتند. همچنین رابطه رگرسیونی در زیرحوزه شاهد بر اساس پارامترهای بیشتری به دست آمد. با توجه به معنی دار بودن تاثیر مدیریت های اعمال شده بر مقدار رواناب خروجی از حوزه، نتایج به دست آمده می تواند در زمینه اقدامات حفاظت آب و خاک برای مدیران عرصه منابع طبیعی کمک موثری باشد.

اهمیت مراتع در تعلیف دام و حفظ اکوسیستم طبیعی انکارناپذیر است. با توجه به وسعت زیاد مراتع و نیاز به نیروی انسانی زیاد برای حفظ، اصلاح و احیای این منابع، به نظر می رسد مشارکت مرتعداران در عرصه های مذکور بهترین رویکرد برای توسعه این منابع باشد. مشارکت بدون پشتوانه سرمایه اجتماعی امری غیرممکن است، از این رو در این پژوهش، تاثیر سرمایه اجتماعی بر میزان مشارکت مرتعداران در اصلاح و احیای مرتع چقاکدو در شهرستان سرپل ذهاب، از طریق مطالعه میدانی (تهیه پرسشنامه از 67 مرتعدار) با روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده، بررسی شده است. تجزیه و تحلیل آن با آمارهای توصیفی و استنباطی، ضریب همبستگی، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر انجام شده است. در این پژوهش، 7 شاخص تاثیرگذار دارای ضریب همبستگی (اعتماد بین شخصی، اعتماد تعمیم یافته، اعتماد نهادی، امنیت اجتماعی، روابط اجتماعی، انسجام اجتماعی و مسوولیت پذیری اجتماعی)، قادر به تبیین 77 درصد تغییرات مشارکت مرتعداران در اصلاح و احیای مرتع هستند. نتایج تحلیل مسیر شاخص های اثرگذار بر مشارکت نشان می دهد که شاخص اعتماد نهادی بیشترین اثر مستقیم و شاخص روابط اجتماعی بیشترین اثر غیرمستقیم را بر مشارکت دارد. بیشترین اثر کل مربوط به شاخص اعتماد بین شخصی است و مسوولیت پذیری اجتماعی کمترین اثر کل را بر مشارکت مرتعداران در اصلاح و احیای مرتع دارد. در مجموع نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که با بهبود شاخص های سرمایه اجتماعی، مشارکت بهره برداران در اصلاح و احیای مراتع افزایش خواهد یافت.

آگاهی اثرات چرای دام بر ساختار پوشش گیاهی و خصوصیات خاک در مدیریت مراتع امری ضروری است. در این تحقیق تغییرات درصد تاج پوشش و خصوصیات خاک در یک گرادیان چرایی در مراتع استپی منطقه کلهرود استان اصفهان مطالعه شد. منطقه با توجه به فاصله از روستا به 3 قسمت چرای سنگین (فاصله کمتر از 1 کیلومتری روستا) چرای متوسط (1 تا 2 کیلومتری) و چرای تقریبا سبک (بیش از 2 کیلومتری) تقسیم شد و تعداد 6 ترانسکت 150 متری در هر منطقه (مجموعا 18 ترانسکت) مستقر گردید. در طول هر ترانسکت، تعداد 15 پلات (´1.51 متر) قرار داده شد و درصد تاج پوشش گونه های گیاهی اندازه گیری شد. در 27 پلات به طور تصادفی نمونه خاک برداشت و درصد آهک، پتاسیم، سدیم، رطوبت اشباع، pH، هدایت الکتریکی و کربن آلی اندازه گیری شد. روش های تحلیل واریانس، خوشه بندی و رج بندی سنجش چندبعدی غیرمتریک برای بررسی ارتباط بین عوامل محیطی و مدیریتی با پوشش گیاهی استفاده شد. نتایج نشان داد که با افزایش شدت چرا درصدتاج پوشش گونه درمنه دشتی Artemisia sieberi کمتر و به پوشش گونه اسفند (harmala Peganum) افزوده می شود اما گونه Anabasis aphylla در هرسه شدت چرایی حضور داشت و شاخص شدت چرایی نبود. شدت چرا باعث افزایش معنی دار سدیم، آهک و هدایت الکتریکی و کاهش میزان پتاسیم، رطوبت اشباع و کربن آلی شده است (5%= a). نتایج نشان داد که منطقه با چرای متوسط در یک حالت انتقالی قرار دارد که بایستی سریعا با انجام پروژه های اصلاحی از تغییرات منفی و بدون بازگشت جلوگیری گردد. نتایج این مطالعه می تواند به مدیران کمک کند تا حد آستانه تغییرات شرایط اکولوژیکی را شناسایی کنند.

آلودگی های محیط زیست مانند معدن کاوی یکی از مهمترین نگرانی های مسوولین در همه کشورها محسوب می شود که نقش مهمی در به هم خوردن تعادل اکوسیستم ها دارد. بنابراین مطالعه اثر این آلودگی ها بر اکوسیستم های مرتعی از اهمیت زیادی برخوردار است. به منظور اندازه گیری ویژگی های پوشش گیاهی با توجه به فرم رویشی غالب و همگنی پوشش گیاهی، نمونه برداری بطور سیستماتیک تصادفی با استفاده از ترانسکت 50 متری و پلات 2 متر مربعی که در امتداد ترانسکت ها درسه منطقه نزدیک معدن (0-200 متر)، فاصله متوسط از معدن (200 تا 500 متر) و فاصله دور از معدن (500 تا 1000 متر) انجام شد. نتایج، نشان داد که در منطقه نزدیک معدن نسبت به منطفه دور از معدن تولید (از gr/m2 35.85 به 11.06)، درصد پوشش (از 19.4 به 7.35 درصد) و تراکم (از 21.7 به 6) در مراتع حریم معدن تا شعاع 500 متری کاهش یافته است ولی بعد از فاصله 500 متری تولید، درصد پوشش و تراکم فرم های رویشی بوته ای و گندمی افزایش معنی دار داشته است. همچنین تنوع گونه ای بر اساس شاخص سیمنسون (از 0.7 به 0.49) و شانون ونیز (از 1.73 به 1.03) نیز کاهش یافته است بنابراین بیشترین تاثیر از معدن کاری بر پوشش گیاهی مراتع اطراف معدن بوکسیت مورد بررسی تا شعاع 500 متری از معدن بوده است لذا لازم است در بررسی خسارات وارده به مرتع از طریق معدنکاری که ازجانب کارشناسان سازمان منابع طبیعی صورت میگیرد این موضوع مورد توجه قرار گیرد.