مطالعات اجتماعی - روان شناختی زنان (مطالعات زنان(
سال:1389 | دوره:8 | شماره:3 (پیاپی 25) |تعداد مقالات:10

اقوام گوناگون، بنابر فرهنگ و تمدن قومی و نژادی، اساطیر، مذهب، و شرایط ویژه جغرافیایی، تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی، دیدگاه هایی گوناگون نسبت به زن داشته اند و همین مساله جایگاه اجتماعی و حقوقی زن را، در جوامع گوناگون و در طول تاریخ، دیگرگون کرده است.در فرهنگ و ادبیات هندوستان، زنان در نقش های الاهه، اسطوره ای، روحانی، جادوگر، دلاله، و مانند آن دیده می شوند و کتاب هایی چون کلیله و دمنه، سندبادنامه، جواهرالاسمار، و طوطی نامه - که خاستگاه هندی دارند - نگاهی زن ستیزانه را به نمایش می گذارند.در این پژوهش، که به روش کتابخانه ای و به شیوه ای تحلیلی صورت گرفته است، پس از بررسی کتاب های یاد شده و تطبیق موارد مربوط به زنان با اساطیر و باورهای مذهبی و تاریخی هندی ها، این نتیجه به دست آمد که بسیاری از این نگرش ها،که به فرهنگ و ادبیات هند راه پیدا کرده، دستاورد نگاه مردسالارانه، مسائل اقتصادی، باورهای اسطوره ای، آموزه های مذهبی کهن هندیان، و نیز دست کاری مترجمان است؛ بر این اساس، کم تر می توان علل و عوامل این نوع نگرش را در ناهنجاری های رفتاری زنان هندی یا عوامل اجتماعی جست و جو کرد.

شخصیت ایستای زنان در جهان داستان های کوتاه احمدمحمود پویایی و حرکت تکاملی شخصیت های مرد را ندارد و کش مکش ها، دوگانگی ها، عواطف، و خواسته های آنان هیچ گاه درونی نمی شود تا بتواند آنان را از کلیت زنانگی به هویت زن بودن برساند؛ یعنی فردیت زنان داستان های کوتاه محمود برای رسیدن به شخصیت های نوعی یا نمونه نما قربانی می شود و به هم این دلیل، در این داستان ها، نباید در جست و جوی زنانی بود که توانایی شگرفی برای فراتر از خود رفتن داشته باشند.محمود کلیت زنانگی را با نام های گوناگون و پرشمار، اما ویژگی هایی مشترک و فراگیر نشان می دهد و با نگرشی اندوه بار، زنان را قربانیانی می داند که بر اثر نا به هنجاری های اقتصادی، صنعتی، فرهنگی، و سیاسی محکوم به رنج کشیدن، بردباری، فساد، و سرانجام مرگ و نیستی اند.

در گستره ادبیات فارسی، زن با چهره هایی گوناگون چون معشوق، همسر، مادر، دختر، کنیز، و پیرزن (عجوزه) حضور دارد، اما در بسیاری از موارد، این چهره رنگی منفی گرفته و به صورت عامل مکر و فریب، فتنه اجتماع، و ابزار دست مردان روزگار نمایان شده است.این پژوهش، که به صورت توصیفی و کتابخانه ای انجام شده، در پی آن است تا با نشان دادن نقش های گوناگون پیرزنان، هم چون عارف، متوکل، شجاع، مبارز، نابخرد، داستان گو، محتاله، دلاله، و جادوگر، در لابه لای متون ادب فارسی، همانندسازی دنیا به عجوزه هزارداماد را توجیه کند.

نصر حامد ابوزید، اندیشه مند معاصر مصری، به مساله زن در قرآن با نگاهی نو می نگرد و بر آن است که اتهام های وارد شده بر اسلام را پاسخ دهد. وی، با تکیه به روش تجربه گرایی و با توجه به بافت تاریخی و زبانی آیات، احکام تشریعی مربوط به زنان را کوتاه مدت و وابسته به شرایط زمان نزول می داند و با بررسی چالش های مهم مسائل زنان، مانند چندهمسری، ارث، و حجاب، تلاش می کند برابری زن و مرد را در قرآن، با استناد به مفهوم آیات، نشان دهد.

هند سرزمین اسطوره ها است و کهن الگوها و ایزدبانوان در سروده های شاعران این دیار نمودی ویژه دارند. در این نوشتار برآنیم که نمود این کهن الگوها و ایزدبانوان را در غزل های بیدل دهلوی، بیابیم و دریابیم کدام یک از آن ها در ذهن شاعر بیش تر رسوب کرده، و به گونه ای ناخودآگاه، در زبان او پدیدار شده است.نتایج نشان می دهد که سه کهن الگوی زایش خداانگاری، زمین زایی، و گیاه (درخت) زایی در اشعار بیدل به کار رفته است. خداانگاری با باورهای اسلامی بیدل هم سو است و این شاعر در پس همه پدیده ها خداوند یکتا را می بیند. زمین زاد بودن انسان و یکی پنداشتن زن و زمین، به دلیل بارور بودن شان، ریشه ای عمیق در میان اقوام گوناگون دنیا دارد و در اسطوره ها و آیین ها نمایان است؛ به همین دلیل، بیدل زمین زاد بودن را، بیش از عناصر دیگر اسطوره ای، مورد توجه قرار داده است. گیاه زایی یا درخت تباری نیز، در میان اقوام گوناگون، رمز باروری، نامیرایی، و زنده شدن پی در پی است و رویش گیاه از انسان، پس از کشته شدن قهرمان در اسطوره ها، نشان دهنده همین باور است. بیدل این کهن الگو را به شکل تشبیه خود یا معشوق به درخت و بخش های گوناگون آن (گل، غنچه، و دیگر) نشان می دهد.وجود کهن الگوها در شعر بیدل دلیل باور او به این اسطوره ها نیست و تنها رسوب خاطره ای جمعی را نشان می دهد که در ادبیات نمود یافته است. باور حقیقی بیدل، به عنوان شاعری مسلمان، گرایش ملایم به وحدت وجود یا خداانگاری و نیز خاک انگاری در سویه جسمانی است.

فرزانه خجندی، شاعر نامدار تاجیکستان، در سال 1964، در خانواده ای فرهنگی، و در شهر خجند زاده شد و از نیمه دوم دهه 1980 فعالیت جدی خود را آغاز کرد تا چراغ افروخته رودکی سمرقندی، سیف فرغانی, ناصرخسرو قبادیانی، کمال الدین خجندی، و دیگران را، برای انتقال به آیندگان، فروزان نگاه دارد. این شاعر، که تاثیرپذیری از اشعار لایق شیرعلی در نخستین اشعارش به خوبی آشکار است، بیش تر، با غزل هایش شناخته می شود، اما در قالب هایی چون شعرنو و چهارپاره نیز تافته هایی جدابافته دارد.

تبصره 6 ماده واحده اصلاح مقررات طلاق، مصوب 1371، با رویکرد پشتیبانی از حقوق زنان و به منظور تضمین پرداخت حقوق مالی و جبران زحمات زن در دوران زندگی مشترک وضع شد، اما افزون بر آن که ابهامات و پیچیدگی هایی آن، عملا، زوجه را از دست یابی به حقوق خود ناامید کرده، مشخص نبودن شرایط تعیین مقدار و شیوه دریافت حقوق مالی زن مطلقه (متعه طلاق) نیز موجب پراکندگی آرای قضات شده است. در این پژوهش، آیات و روایات متعه الطلاق، در چهارچوب اهداف و مقاصد کلان شرع و اصول و قواعد راهبردی حاکم بر سامانه قانون گذاری اسلامی، که منجر به پشتیبانی های مالی ویژه از زنان شده است، بررسی شد. پس از بررسی دلایل، می توان نتیجه گرفت که اگر رفع اتهام و تالیف قلوب علت حکم متعه باشد، به تنقیح مناط، تنها در فرضی که طلاق از سوی زوجه باشد، نفی استحقاق متعه برای او منطقی است، اما در غیر این مورد، با توجه به فلسفه متعه، حکم به پرداخت متعه برای همه اقسام زنان مطلقه مناسب تر است. در مورد ملاک تعیین مقدار متعه طلاق، برای مطلقات غیرمدخوله غیرمفروضه، شئونات زوجه، و برای مطلقات مدخوله مفروضه، وضعیت مالی زوج ملاک عمل قرار می گیرد.

شرط عدم ازدواج مجدد در ضمن عقد نکاح از موضوع های بحث برانگیز در میان اندیشه مندان حقوق اسلامی است. برخی آن را به دلیل نامشروع بودن و مخالفت با مقتضای عقد، باطل، و عده ای دیگر به دلیل روایات دال بر صحت تجویز، صحیح و لازم الوفا می دانند. بر پایه آیات قرآن و روایات، چند همسری، هر چند که حق مرد و مباح است، از احکام آمره به شمار نمی آید و از سوی دیگر، به دلیل اهمیت موضوع ازدواج و ماندگاری و استواری خانواده، چه بسا ممکن است در مواردی، استفاده مرد از این حق سبب سستی خانواده و بروز مشکلات فراوان اجتماعی و روانی شود؛ از این رو، با توجه به روایاتی که دلالت بر صحت شرط عدم ازدواج مجدد دارد، و نیز منافات نداشتن آن با مقتضای عقد نکاح، شرط مزبور نه مخالف شرع است و نه مخالف با مقتضای عقد. نکته مهم دیگر، ضمانت اجرای تخلف از این شرط است، که در این زمینه، آرای فقها گوناگون است؛ برخی نکاح دوم را باطل نمی دانند و عده ای دیگر قائل به بطلان آن اند. برخی بر این باوراند که برای زن حق فسخ وجود دارد و گروهی تخلف از شرط را تنها موجب گناه می دانند. با توجه به ادله گفته شده، به نظر می رسد تخلف از شرط مزبور سبب بطلان نکاح دوم می شود.

قضاوت منصبی است مهم و از شئون نبوت، امامت، و فقاهت، که بازنگری علمی جایگاه زن در آن، با توجه به موازین شرعی، می تواند در حل چالش های فقهی، حقوقی، و اجتماعی راه گشا باشد.این نوشتار، با رد ادله مخالفان مرجعیت زن (ولایت افتا) درباره شرط ذکوریت، و نیز با تبیین دیگرگونی های سامانه قضایی قانونی و قضایی فقهی و اجتهادی، قضاوت زنان را در سامانه قضایی جاری در کشور، با توجه عدم اشتراط اجتهاد و مرجعیت در آن، امکان پذیر دانسته است.با توجه به ضرورت های اجتماعی امروز جامعه در دعاوی مربوط به زنان، به نظر می رسد قضاوت ایشان در این امور ضروری است.