پژوهش های زراعی ایران
سال:1393 | دوره:12 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

قرن بیستم شاهد افزایش قابل ملاحظه ای در عملکرد گیاهان زراعی بوده است. با این حال پیش بینی شده است تا سال 2050 جمعیت جهان به سقف 10.4 میلیارد نفر خواهد رسید که در این صورت نیاز به تولید محصولات کشاورزی جهانی به میزان 60 الی 110 درصد افزایش خواهد یافت. در مطالعه حاضر به منظور بررسی روند افزایش عملکرد سه گیاه گندم، ذرت و برنج در طی چند دهه اخیر در ایران، اقدام به جمع آوری داده های مورفولوژیک و زراعی ارقام رایج سه گیاه زراعی گندم، ذرت و برنج در کشور برای سال های 1336 الی 1391 شد. به منظور پی بردن به میزان پیشرفت صورت گرفته در هر یک از صفات مورد بررسی معادله رگرسیون خطی به داده های موجود برازش داده شد. بر اساس یافته های تحقیق حاضر عملکرد دانه گندم و ذرت در دوره های مذکور به طور معناداری افزایش یافته است حال آنکه عملکرد برنج افزایش اندکی را نشان می دهد. نتایج نشان می دهد عملیات به نژادی در جهت کاهش ارتفاع بوته برای محصولات گندم و ذرت به شکل موفقی عمل کرده و در محصول گندم این پیشرفت در گندم بهاره بیشتر بوده اما در رابطه با برنج پیشرفت معناداری مشاهده نشد. در رابطه با وزن هزاردانه تغییرات بسیار اندکی برای محصول گندم مشاهده شد که این افزایش در وزن هزار دانه بیشتر در رابطه با گندم بهاره بوده است. بررسی ها نشان داد که ارقام جدید ذرت تراکم پذیری بالایی را نسبت به ارقام قدیمی نشان می دهند. بررسی روند تغییرات طول دوره رشد ارقام برنج آزاد شده در طی این مدت نیز نشان داد که طول دوره رشد به میزان زیادی کاهش یافته است. به طور کلی می توان نتیجه گیری نمود که به نژادی توانسته است به گونه ای موثر عملکرد گندم های پاییزه و بهاره و محصول ذرت را در ایران افزایش دهد. اما در رابطه با محصول برنج به نظر می رسد به نژادی در ایران نتوانسته است به گونه ای موفقیت آمیز عملکرد دانه این گیاه را افزایش دهد.

عمق نفوذ و گسترش ریشه گیاه نقش به سزایی در تحمل به تنش و استفاده بهینه از رطوبت ذخیره شده در خاک دارد. این پژوهش به منظور بررسی ویژگی های رشد ریشه و شناسایی صفات موثر در تحمل به کمبود آب در ژنوتیپ های تریتیکاله صورت گرفت. به منظور بررسی ویژگی های مورفولوژیک ریشه گیاه تریتیکاله در شرایط متفاوت رطوبتی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار که شامل دو رژیم رطوبتی در دو سطح متفاوت رطوبت قابل دسترس خاک شامل شاهد (رطوبت در حد ظرفیت زراعی) و تنش کمبود آب (آبیاری در زمان رسیدن رطوبت به 50 درصد ظرفیت زراعی) و چهار ژنوتیپ تریتیکاله شامل سه لاین امید بخش ET-82-8، 15-82-ET،17-79 -ET  به همراه رقم رایجJunillo-92  در گلخانه تحقیقاتی، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1387 اجرا شد. نتایج نشان داد که تنش کمبود آب عمق توسعه ریشه را حدود 9 درصد افزایش داد. همچنین تفاوت عمیق ترین عمق ریشه در لاین 15-82-ET نسبت به سطحی ترین عمق در رقم Junillo-92 حدود 8.2 سانتی متر بود. تاخیر در آبیاری باعث کاهش 25 درصدی طول تجمعی ریشه شد. همچنین اختلاف معنی دار 43 درصدی بین بیشترین طول تجمعی ریشه در لاین 15-82 ET- نسبت به کمترین طول در 17-79 ET- وجود داشت. تنش کمبود آب، طول، سطح، قطر و وزن خشک ریشه در اعماق 20-0، 40-20 و 60-40 سانتیمتری خاک را نیز کاهش داد. ضرایب همبستگی بین صفات مورد مطالعه در شرایط تنش کمبود آب نشان داد به استثنای همبستگی بین طول و قطر ریشه همه خصوصیات مورد مطالعه ریشه همبستگی مثبت و معنی داری از نظر آماری با یکدیگر دارند. به طور کلی به نظر می رسد که طول تجمعی ریشه و سطح ریشه از ویژگی های موثر ژنوتیپ های تریتیکاله در تولید دانه بوده که تحت شرایط تنش کمبود آب می توانند نقش موثری داشته باشند.

این تحقیق به منظور بررسی تاثیر خارج قسمت فتوترمال در مرحله گرده افشانی بر تعداد دانه روی چهار رقم گندم در چهار تاریخ کاشت و چهار تکرار انجام شد. این تحقیق در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سبزوار طی سال های زراعی 87-1386 و 1388-1387 اجرا گردید. برای کمی کردن پاسخ تعداد دانه به پارامترهای تاثیر گذار از توابع متعددی استفاده شد که در بین آنها رابطه بین تعداد دانه و عملکرد با R2=0.89 به عنوان بهترین رابطه انتخاب شد، بنابراین ما به کمی سازی سایر پارامترهای تاثیر گذار روی تعداد دانه از جمله دما و خارج قسمت فتوترمال پرداختیم. نتایج ضریب همبستگی نشان داد که رابطه بین تعداد دانه در واحد سطح با میانگین دما از ساقه رفتن تا گرده افشانی در درجه اول اهمیت قرار داشت، بطوری که با افزایش دما به ترتیب در سال های زراعی اول و دوم تعداد دانه با سرعت 1215.3 و 1118.9 عدد به ازای هر درجه سانتیگراد کاهش یافت. در میانگین دمای 27 و 30 درجه سانتیگراد در طول این مراحل دانه تشکیل نشد. تغییرات تعداد دانه در واحد سطح در برابر خارج قسمت فتوترمال از ساقه دهی تا گرده افشانی از معادله درجه دو تبعیت کرد و در 0.55 فتوترمال حداکثر تعداد دانه حاصل شد.

به منظور بررسی تاثیر محلول پاشی کلسیم، پتاسیم و منگنز روی خصوصیات رویشی گلرنگ (رقم پدیده) در شرایط تنش شوری، آزمایش گلدانی به صورت فاکتوریل دو عاملی، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار در گلخانه دانشگاه ولی عصر رفسنجان اجرا شد. عامل اول شوری در چهار سطح، شامل بدون شوری و شوری 500، 1000 و 1500 میلی گرم کلرید سدیم بر کیلوگرم خاک بود و عامل دوم محلول پاشی در چهار سطح محلول پاشی آب مقطر و محلول پاشی نیترات کلسیم و پتاسیم دی هیدروژن فسفات هر یک با غلظت ده میلی مولار و محلول پاشی سولفات منگنز به مقدار یک میلی مولار از دو هفته پس از سبز شدن، هر دو هفته یک بار اعمال شد. نتایج نشان داد که با افزایش شوری وزن خشک، سطح برگ و ارتفاع به طور معنی داری کاهش یافت، اما تعداد برگ تحت تاثیر تیمار شوری و محلول پاشی قرار نگرفت. بیش ترین سطح برگ در محلول پاشی پتاسیم دی هیدروژن فسفات و نیترات کلسیم و کم ترین آن در محلول پاشی سولفات منگنز بدست آمد. محلول پاشی پتاسیم دی هیدروژن فسفات و نیترات کلسیم تا حدودی توانسته مانع از کاهش سرعت رشد گیاه در زمان ابتدایی رشد در شوری 500 و 1000 میلی گرم کلرید سدیم گردد. تیمار 1500 میلی گرم کلرید سدیم، به طور معنی داری مقدار نسبی کلروفیل و نسبت Fv/Fmرا در برگ گلرنگ تحت تاثیر قرار داد و باعث کاهش معنی دار آن شد و محلول پاشی نیترات کلسیم، پتاسیم دی هیدروژن فسفات و سولفات منگنز نیز باعث کاهش مقدار نسبی کلروفیل گردیده است.

برای بررسی توان رقابتی برنج با علف های هرز در دو سیستم کشت نشایی و مستقیم، آزمایشی در سال 1390 در استان مازندران، شهرستان محمودآباد انجام گرفت. تحقیق به صورت آزمایش اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. کرتهای اصلی شامل دو سیستم کشت نشایی و کشت مستقیم در بستر مرطوب و کرتهای فرعی شامل سه رقم مختلف برنج تحت دو روش مدیریتی علف هرز (با و بدون علف هرز) بودند. نتایج نشان داد در شرایط بدون علف هرز عملکرد برنج در دو سیستم کشت تفاوت معنی داری با هم نداشتند، اما در شرایط رقابت علف هرز افت عملکرد برنج در کشت مستقیم و نشایی به ترتیب 66 و 14درصد بود. لاین 843 که در کشت نشایی توانایی رقابتی بالایی با علف هرز داشت در کشت مستقیم به دلیل بنیه اولیه ضعیف در برابر فشار بالای علف هرز با کاهش مقاومت مواجه شد اما رقم بومی منطقه (طارم دیلمانی) در کشت مستقیم توانایی رقابتی مناسب و پایداری عملکرد بهتری نسبت به رقم اصلاح شده خزر و لاین 843 داشت. توانایی رقابتی ارقام به ارتفاع بیشتر، سرعت رشد بیشتر در ابتدای فصل، تعداد خوشه و برتری وزن خشک برنج نسبت داده شد و در کشت مستقیم صفات مربوط به بنیه اولیه گیاه مهم تر از دیگر صفات بود. آزمایش نشان داد در صورت کنترل علف هرز کشت مستقیم راهکار مناسبی برای کاهش هزینه های تولید برنج می باشد و سرعت رشد اولیه گیاهچه نقش مهمی در رقابت با علف هرز در این سیستم کشت دارد.

تجزیه و تحلیل رشد روش با ارزشی در بررسی کمی رشد، نمو و تولید گیاهان زراعی به شمار می رود. به منظور مطالعه شاخص های رشد فیزیولوژیک گیاه عدس تحت شرایط دیم، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار در سال 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه لرستان واقع در شهرستان خرم آباد به اجرا درآمد. در این آزمایش از دو رقم گچساران و فیلیپ که دو رقم مناسب و رایج در کشت منطقه هستند استفاده گردید. به منظور بررسی دقیق تر از شاخص درجه روز رشد برای برازش منحنی های شاخص رشد استفاده شد و با استفاده از مدل های رگرسیونی غیر خطی برای هر کدام از شاخص های رشد مدل مناسب انتخاب شد. نتایج بررسی شاخص های رشد نشان داد که رقم گچساران در شاخص سطح برگ نسبت به رقم فیلیپ دارای برتری است اما رقم فیلیپ در سرعت رشد محصول، میزان جذب خالص و تولید ماده خشک دارای برتری بود. سرعت رشد نسبی در هر دو رقم تقریبا یکسان بود. در مجموع اینکه ویژگی های رشد رقم گچساران منجر به تولید عملکرد دانه بالاتر و ویژگی های رشد رقم فیلیپ منجر به تولید عملکرد بیولوژیک بیشتر می شود.

به منظور بررسی اثر تاریخ کاشت، رقم و پرایمینگ بذر کلزا بر عملکرد، اجزای عملکرد، میزان روغن و پروتئین دانه، آزمایشی در مزرعه پژوهشی دانشگاه بوعلی سینا در سال 91-1390 انجام گردید. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایش شامل تاریخ کاشت (24 اسفند، 5 و 15 فروردین)، پرایم بذر (پرایم نشده، پرایم با آب و محلول سولفات روی) و دو رقم Hayola401 و RGS003 بود. صفات مورد بررسی شامل تعداد خورجین در بوته، دانه در خورجین، وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، درصد روغن و پروتئین دانه، عملکرد های دانه، روغن و بیولوژیک و شاخص برداشت بود. نتایج نشان داد که تاخیر در کاشت، سبب کاهش کلیه صفات بجز درصد پروتئین دانه شد. پرایم کردن توانست صفات ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد دانه در خورجین، درصد و عملکرد روغن و درصد پروتئین را در تمامی تاریخ های کشت افزایش دهد. در این تحقیق پرایم کردن با محلول سولفات روی و آب صفت تعداد خورجین در بوته را به ترتیب حدود 16.1 و 10.5درصد نسبت به تیمار عدم پرایم افزایش داد. بیشترین تعداد دانه در خورجین با متوسط 14.3 در تاریخ کاشت اول از طریق پرایم کردن بذور رقم Hayola401 با آب و محلول سولفات روی بدست آمد. پرایم کردن در تاریخ کاشت سوم به ویژه با آب سبب افزایش56 درصدی عملکرد روغن رقم RGS003 نسبت به تیمار عدم پرایم آن گردید. پرایم کردن با سولفات روی و آب به ترتیب باعث افزایش 5.04 و 3.7 درصدی شاخص برداشت نسبت به تیمار عدم پرایم شد. بطور کلی در صورت تاخیر در کاشت کلزای بهاره به ویژه در رقم RGS003 پرایم کردن بذر ترجیحا با سولفات روی باعث بهبود خصوصیات کمی و کیفی محصول می گردد.