اندیشه دینی
سال:1386 | دوره:9 | شماره:24 |تعداد مقالات:9

چگونگی آفرینش، فاعلیت الهی و پیدایش کثرت در عالم، سه تعبیر از یک مساله مهم فلسفی در نظام های فلسفی نوافلاطونی و اسلامی است. قاعده «الواحد» یکی از عناصر مهم در نظریه فاعلیت خدا در نظام های مذکور است. ریشه این قاعده در افکار افلوطین و تا اندازه ای ارسطو یافت می شود؛ در نظام های فلسفی فارابی و ابن سینا تبیین های دقیق تر و جامع تری از این اصل وجود دارد.مهم ترین مسایلی که پیرامون این اصل در نظریه فاعلیت خدا مطرح است عبارتند از: این قاعده تا چه حد می تواند نحوه فاعلیت الهی و پیدایش کثرت در عالم را بازگو کند؛ دیگر این که اعتماد نظام های فلسفی فارابی و ابن سینا به این اصل تا چه اندازه است؛ و سرانجام، شیخ اشراق چه نقدهایی بر این اصل و توجیه آن دارد و خود از چگونگی آفرینش الهی، چه تبیینی ارایه می دهد؟شهاب الدین سهروردی این اصل را با نگاه اصلاح و تعدیل نگریسته و به تنسیق جدیدی از آن دست یازیده است. در راه حل وی، ضمن محدود شدن جریان قاعده به رابطه ایجادی خدا و معلول اول، از رابطه کمالی و مستقیم خدا با همه معلول ها، و کنار رفتن فرضیه های نجوم بطلیموس و صدور کثرت از واحد سخن گفته شده است.

ادعای مهم و کلیدی پلانتینجا این است که اگر مدعیات مذهب مسیحیت صادق باشند در این صورت به احتمال بسیار زیاد موجه هستند. به نظر مولف چنین ادعایی درست نیست. حتی اگر مدعیات و باورهای مسیحیت درست باشند آن ها صرفا درست می باشند. موجه بودن این باورها توسط واقعیت کثرت ادیان زیر سوال می رود.

هدف اصلی پژوهش پیش رو بررسی وجود و ماهیت در فلسفه سهروردی است. به یقین در بین مسایل فلسفی، کمتر مساله ای می توان یافت که اهمیت آن به اندازه شناخت ماهیت و وجود باشد. در این میان چنان که رایج شده است نگاه شیخ اشراق درباره ماهیت و وجود ابن سینا و ملاصدرا متفاوت شمرده شده است و مجادلاتی پر دامنه را برانگیخته است. اگر در نگاه صدرا، وجود اساس تمام معارف به شمار آمده است، در نگره شیخ اشراق، وجود امری اعتباری بوده، معانی سه گانه آن مفاهیمی اعتباری و ناشی از انتزاع عقلی اند.شایان توجه است که با توسعه مسایلی جدید کلامی و فلسفی، نه تنها از اعتبار و اهمیت این دو مفهوم اساسی کاسته نشده است، بلکه همسان با فلسفه کلاسیک در فلسفه مدرن، وجود و ماهیت جزو بنیادی ترین مفاهیم اساسی به شمار می آیند، به گونه ای که حل و فهم بسیاری از مسایل فلسفی در گرو شناخت دقیق این دو واژه اساسی است. از این پژوهش حاضر کوشیده است با بیان خاستگاه مباحث وجود و ماهیت، معانی و کاربردهای هر یک از این دو و ارایه نمونه هایی از عبارات شیخ اشراق، در سه محور کلی به این سوال اساسی پاسخ دهد که آیا ماهیتی که شیخ اشراق آن را مجعول و حقیقت نوری می داند همان ماهیتی است که ملاصدرا درباره آن می گوید «ما شمت رایحه الوجود» یا این که نوعی خلط بین مصداق و مفهوم صورت گرفته است و نزاع ها بیش از آن که محتوایی باشد، جدال هایی گفتاری است.

سخن بر سر نسبت یا عدم نسبت بعضی از صفات به خدا و جواز عقلی این انتساب بعد از اثبات اصل وجود خدا، جدی ترین مساله فلسفه در بخش الهیات به معنای اخص آن است. فیلسوفانی که نگاه تئولوژیکی به مساله دارند، عموما خدا را در کسوت صفات تعریف می کنند، اما در همان حال، عده ای از ایشان بعضی از صفات را قابل نسبت به خدا نمی دانند و البته برای این اعتقادشان دلیل هم دارند. نویسنده این مقاله با توجه به دیدگاه دو فیلسوف بزرگ، ابن سینا و اسپینوزا، در پی آن است تا نشان دهد که چگونه در ورای الفاظ به ظاهر معارض می توان مشترکات مبنایی میان دو گونه از تفکر یافت. به نظر نگارنده، چنین رسیده است که ابن سینا و اسپینوزا در خصوص سه وصف عقل، اراده و اختیار و نسبت آن ها به خدا دارای مبانی مشترک هستند. هر چند در کلام اسپینوزا نسبت عقل و اراده به خدا پرهیز شده و اختیار نیز به معنای خاصی به او نسبت داده شده است، ابن سینا نیز انتساب معنای عرفی پاره ای از این صفات را به خدا صحیح ندانسته است. این امر برای خواننده از رهگذر مطالعه تطبیقی روشن تر خواهد شد.

سعادت وصفی مرتبط با لذت و بهجتی است که برای یک موجود در اثر برخورداری از کمالات و خیرات وجودی اش تحقق می پذیرد. مراتب داشتن لذت و الم به طور طبیعی مقتضی تشکیکی شدن سعادت و شقاوت و در نتیجه، تفاوت یافتن درجات سعدا و درکات اشقیا خواهد بود. ابن سینا با توضیح سعادت و شقاوت در حیات جاویدان، نفس عاقله را پس ازمرگ، بالاترین مقام انسانی تلقی می کند. نکته مهم در تصویری که ابن سینا از جاودانگی ارایه می دهد آن است که چنین جاودانگی ای در ظاهر به نفوسی تعلق دارد که به مرتبه عقل بالفعل رسیده باشند. اما باید توجه داشت این دغدغه ابن سینا قابل تامل است که او برای توجیه این که نفوس بدون ابدان نمی توانند درک الم و لذت جزیی داشته باشند یا به عبارت دیگر، کارکرد نفس برای دریافت امور جزیی در گرو بدن است، وی می خواهد نفوس ناقص ابزاری به منزله بدن دنیوی در اختیار داشته باشند تا بتوانند به تکمیل خود ادامه دهند و از این طریق بر شمار نیک بختان افزوده شود و معاد پدیده ای کثیرالخیر باشد. با این بیان، این مقاله بر آن است که به تبیین و بررسی سعادت و شقاوت در حیات جاویدان از نگاه ابن سینا بپردازد.

بر اساس بردشت بدوی از برخی آیات قرآن، این کتاب با شاعران برخوردی منفی نموده و آنان را- اگر با ایمان و درست کار نباشند - مورد نکوهش قرار داده است.از سوی دیگر، در سخن و سیره پیشوایان دین در پیوند با موضوع شعر و شاعری، به نصوص و گزارش هایی برمی خوریم که به حسب ظاهر، متعارض و ناسازگار به نظر می رسند؛ زیرا برخی از آن ها، این کار را مورد نکوهش قرار داده و پاره ای دیگر آن را بی اشکال دانسته اند و حتی گاه، مورد تشویق قرار داده اند.مقاله پیش رو با بررسی آیات و روایات یاد شده، در پی تبیین این نکته است که هیچ یک از فرازهای قرآنی و روایی در صدد تخطئه و نکوهش اصل این کار نیست و روایات به ظاهر ناسازگار نیز با توجه به این که ناظر به گوناگونی محتوای شعر و نیز شرایط و موقعیت های مختلف هستند، با هم سازگار و قابل جمع می باشند و به احکام متفاوت و متناسب با وضعیت های مختلف اشاره دارند.

در این مقاله، کوشش شده است تا نشان داده شود که نگاه ملاصدرا به نفس، نگرش وی به علم و ادراک را به گونه ای دیگر کرده و نتایج نوینی به بار آورده است.در این نوشتار، بیشتر نظریات خاص صدرا در رابطه با نفس شناسی و ارزیابی نگاه او به نفس و تاثیر این نگرش بر دیدگاه های این فیلسوف بزرگ در خصوص شناخت مورد نظر است. بنابراین کوشش شده است تا میزان تاثیرپذیری معرفت شناسی ملاصدر از مبانی نفس شناختی او تبیین و تحلیل شود.نتیجه بدیعی که از این پژوهش به دست می آید، روش شناسی معرفتی ملاصدرا است. دقت در این روش شناسی ما را به یک هندسه منسجم رهنمون می کند و ارتباط و پیوستگی دو حیطه نفس شناسی و معرفت شناسی را به خوبی نشان می دهد.هر چند تلقی صدرالمتالهین از معرفت، با نگرش فیلسوفان جدید کاملا متفاوت است، می توان با رویکرد امروزی نیز به آرای او نگاه کرد و با توجه به مبانی نفس شناختی و نظام معرفتی او، آن را مورد ارزیابی قرار داد. به همین دلیل، از این زاویه نیز به مساله معرفت از نگاه ملاصدرا توجه شده است.