اندیشه دینی
سال:1384 | دوره:7 | شماره:14 |تعداد مقالات:7

بحث از چگونگی پیدایش ایمان دینی و علل و عوامل تقویت و تداوم آن از اهمیتی ویژه برخورداراست. بررسی این مساله افزون بر این که از جنبه نظری، سبب دستیابی به فهم عمیق تری از مفهوم ایمان می شود و آشنایی با آن به عنوان مساله ای وجودی، خود نقش موثری در تحول درونی انسان دارد، از جنبه عملی نیز می تواند در جهت ارایه راهکاری مناسب برای ایجاد و گسترش آن در جامعه به ما کمک کند.مقاله حاضر تحت عنوان "ایمان و فضایل اخلاقی" با توجه به افزایش و کاهش پذیری حقیقت ایمان بر پایه تحولات نفس (قلب) آدمی، به بررسی مقومات مندرج در ساختار معنایی آن می پردازد. نخست نظریات مختلف در تبیین تصدیق مندرج در مفهوم ایمان، به سه نظریه معرفت عقلی،معرفت قلبی و تسلیم نفسانی تقسیم می شود و با نقد و بررسی آنها، سر انجام عنصر تسلیم روحی و نفسانی انسان به خدای یگانه اساسی ترین مقوم در ساختار معنایی ایمان دینی معرفی می گردد و سپس نقش اعمال صالح به عنوان لازم ذاتی آن در اکتساب فضایل اخلاقی و تاثیر این فضایل در حفظ و تقویت ایمان دینی تبیین می شود.

ابن سینا و ملاصدرا دو  متفکر مسلمانی هستند که اصول و اعتقادات فلسفی آن هادر طی قرون متمادی بحث اصلی مراکز فلسفی ایران بوده است. اصل وحدت عقل و معقول راه این دو متفکر را از هم جدا می سازد. ابن سینا شدیدا از این اصل انتقاد می کند حال آنکه ملاصدرا آن را یکی از افتخارات خود بر می شمارد. در این مقاله، پس از توضیح اختلاف نظر بین این دو، ابتدا چهار برهانی را که ابن سینا بر علیه این اصل اقامه نموده ذکر می شود و سپس بر اساس اصول ملاصدرا ضمن پاسخگویی، آن ها را رد می کنیم. در طول مقاله گاهی نیز مقایسه ای بین این دو متفکر صورت گرفته است. در پایان نقش هر یک از آنان در این مبحث مشخص شده، هر چند نظرات ملاصدرا در نهایت مورد تایید قرار گرفته است.

یکی از ویژگی های فلسفه کانت سنگینی و پیچیدگی فوق العاده آن است. این سنگینی و دیریابی، در متون شارحان کانت هم کم و بیش به چشم می خورد، به گونه ای که مراجعه به آثار شارحان نیز مشکل را برطرف نمی سازد.آن چه در این مقاله عرضه می شود، از یک سو، کوششی است برای تبیین مساله عینیت معرفتی از دیدگاه کانت، و از سوی دیگر، تلاشی است برای طرح روشن آن چه کانت در این خصوص در صدد بیان آن است. سعی نگارنده در این مقاله تبیین این نکته است که چگونه کانت با وجود محال دانستن معرفت به واقعیت فی نفسه می تواند از عینیت معرفتی سخن بگوید. البته لازم به ذکر است که پرداختن دقیق و کامل به بحث عینیت در نظام فلسفی کانت، حوصله این مقاله خارج است.

مساله امکان شناخت از مباحث اساسی معرفت شناسی است که سابقه طرح آن به آغاز فلسفه باز می گردد. در این خصوص برخی از فیلسوفان مغرب زمین باپیش فرض امکان شناخت، برخی با قبول مدعای شکاکان، برخی با توسل به علم کلام و بعضی با تبیینی نو از عینیت، که به تعمیق شکاف ذهن و عین انجامیده است به حل مساله مبادرت ورزیده، یکی از دو جانب آن را تقویت نموده اند. این دیدگاه ها جملگی بر فرض تقابل ذهن و عین استوارند، در عین حال فاقد استدلال فلسفی محض به نفع جانب امکان شناخت بوده و نتیجه ای جز شک به دنبال نداشته اند.

به نظر می رسد که اختلاف میانی ارسطو و هیوم، امکان وحدت این دو متفکر را در اعتقاد به نظریه اخلاقی واحدی به حداقل برساند. تجربه گرایی هیوم و عقل گرایی ارسطو پیامد های معرفت شناختی چندی را در حوزه اخلاق به دنبال دارد.جایگاه و تعریف فضیلت و سعادت و تکیه بر نقش معرفت شناسانه حکمت عملی در اخلاق ارسطو و تاکید بر نقش عواطف و احساسات در شناسایی احکام اخلاقی و فرمانبرداری عقل از عواطف، در اخلاق هیوم، این تفاوت را بارز و چشم گیر می سازد.به رغم همه این تفاوت ها، در نوشتار حاضر، سعی بر آن است تا توجیهی برای وابستگی هیوم به تئوری فضیلت ارسطویی بیابیم. تایید رابطه تنگاتنگ عقل و عواطف و هدایت گری آن نسبت به عواطف در شناخت احکام، و محوریت منش های اخلاقی در این رابطه، و نقش لذت در ارزیابی افعال اخلاقی، از جمله مواردی است که از طریق آن می توان آرای دو فیلسوف مورد نظر را به یکدیگر نزدیک کرد و راه را برای پیوستن هیوم به نظریه اخلاقی ارسطو هموار نمود.

مقاله، باران در قرآن از منظر چندین کارکرد مورد مطالعه قرار گرفته است که جذاب ترین آنها عبارتند از: کارکرد ارجاعی، کارکرد معنا شناختی، کارکرد نشانه شناختی، کارکرد روانشناختی (مفهوم باران در شبکه تداعی آزاد) و کارکرد اخلاقی باران.در این مقاله هر یک از کارکردهای اشاره شده با استناد به آیات قرآن مورد مطالعه قرار می گیرند.  

مساله وحدت و کثرت و نحوه تبیین آن همواره مورد توجه فیلسوفان بوده است. در این راستا، وحدت گرایی یا فرو کاهش کثرت به وحدت از ویژگی های مهم اندیشه فلسفی است. در عین حال ابن سینا در پی توجیه پیدایش کثرت و تبیین آن است و اصول و مبانی فلسفی او به گونه ای است که نمی توان مساله ای مانند "وحدت وجود" را با نظام فلسفی او سازگار دانست.