مجله جامعه شناسی ایران
سال:1390 | دوره:12 | شماره:3 |تعداد مقالات:7

جنبش مشروطه از چه زمانی آغاز شد؟ آیا می توان یک آغازگاه برای جنبش مشروطه تعیین کرد؟ کدام یک از نیروهای اجتماعی فعال در بستر اجتماعی ایران جرقه این جنبش را زدند؟ این ها پرسش هایی است که در این مقاله به آن ها پرداخته می شود. در این راه، ضمن مرور مواضع متفاوت روایی، پیوست انگار، گسست انگار، و بسگانه انگار به مقوله تاریخ پژوهی و نقد دیدگاه های برگسون و برودل و گورویچ، با تکیه بر رویکرد تبارشناختی فوکو به جای آغاز جنبش مشروطه از آغاز«ها»ی جنبش مشروطه سخن خواهیم گفت. در نهایت، با تحلیل گفتمان انتقادی سرمقاله روزنامه وطن نشان خواهیم داد که یکی از آغازهای جنبش مشروطه همزمان است با پاگیری روشنفکران ارگانیک به عنوان نیروی اجتماعی نوپا در مقطع آستانه مشروطه. گرچه اگر شخصیت اصلی روایت تاریخ جنبش مشروطه را به جای روشنفکران، دیگر نیروهای اجتماعی قلمداد کنیم آغاز این جنبش به جای دیگری از تاریخ منتقل خواهد شد.

«حقوق شهروندی» از جمله مفاهیمی است که اخیرا در گفتمان سیاسی و اجتماعی جامعه رونق گرفته است. این مفهوم ترجمان حقوق و آزادی های اساسی و عمومی جامعه بوده و اساسی ترین نیازهای هر ملتی را در بر می گیرد. اگرچه شهروندی تنها شامل حقوق نیست و با مجموعه ای از تعهدات در قبال آن متوازن می شود اما این آگاهی از حقوق است که شهروندان را نسبت به وظایف خود آگاه و متعهد می کند. بنابراین باید نسبت به آگاهی همه مردم، به ویژه جوانان و دانشجویان به عنوان قشر وسیعی از جمعیت توجه ویژه ای مبذول داشت.این مقاله درصدد است، ضمن توصیف میزان آگاهی از حقوق شهروندی در میان دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد اسلامی و بررسی تفاوت ها، به تحلیل عوامل موثر بر میزان آگاهی این گروه اجتماعی مهم و ویژه در جامعه بپردازد. در مقاله حاضر، پس از مرور تاریخی و ارائه چارچوب نظری، با استفاده از روش پیمایشی و تکنیک پرسش نامه، در نمونه ای با کاربرد روش خوشه ای چندمرحله ای و انتخاب سهمیه ای، 300 نفر از دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد مورد آزمون قرار گرفتند.نتایج حاکی از بالاتر بودن میزان آگاهی از حقوق شهروندی در میان دانشجویان دانشگاه علامه طباطبایی نسبت به دانشجویان دانشگاه آزاد است. این نتیجه به ویژه در آگاهی از حقوق جنسیتی، حقوق مدنی، حقوق فرهنگی و حقوق اجتماعی به دست آمده است. بیشترین میزان آگاهی در میان دانشجویان هر دو دانشگاه نیز مربوط به حقوق جنسیتی و کمترین میزان آگاهی مربوط به حقوق مدنی بوده است.

مزاحمت خیابانی یکی از اشکال ممنوع تبعیض جنسی علیه زنان است که عرصه عمومی را به محیطی ناامن و نامطلوب برای فعالیت اجتماعی آنان تبدیل می کند. سکوت زنان در برابر این مزاحمت ها یکی از دلایل شیوع آن در جامعه قلمداد می شود، از این رو مطالعه تجربه زنان از مزاحمت های خیابانی و واکنش آنان در برابر این مزاحمت ها ضروری به نظر می رسد.پژوهش حاضر که در بین دختران دانشجوی دانشگاه شیراز اجرا شد، به روش ترکیبی با استفاده از طرح اکتشافی (کیفی - کمی) برای این منظور انجام شده است. در بخش کیفی پژوهش موضوع تحقیق از طریق مصاحبه های عمیق با 16 مشارکت کننده مورد اکتشاف قرار گرفت تا به این وسیله پژوهشگران به معانی ذهنی، تجربیات و دیدگاه های افراد مورد مطالعه نزدیک گردند. سپس یافته های بخش کیفی، محققین را در انتخاب چشم انداز نظری و طراحی ابزار پرسش نامه بخش کمی (369 نمونه) یاری نمود.بر اساس نتایج مصاحبه های کیفی، یک طبقه بندی از انواع مزاحمت های خیابانی در عرصه عمومی در قالب 4 مولفه مزاحمت های بصری، کلامی، تعقیبی و لمسی به دست آمد. بر اساس اظهارات پاسخ گویان بخش کمی، مزاحمت های بصری بیشترین شیوع را دارند و پس از آن به ترتیب مزاحمت های کلامی، لمسی و تعقیبی قرار دارند. هم چنین درباره واکنش پاسخ گویان نسبت به مزاحمت ها، یافته های بخش کمی حاکی از این است که بیشتر پاسخ گویان (حدود 70 درصد) به مزاحمت ها پاسخ منفعلانه می دهند. بدین معنا که بیشتر آن ها ترجیح می دهند که در برابر مزاحمت ها سکوت اختیار کنند که این یافته نیز با نتایج مصاحبه های کیفی منطبق بود.

اعمال مذهبی در قالب مناسک و شعائر، به عنوان مشهودترین جلوه دین در جامعه، از اهمیت به سزایی برای جامعه شناسان برخوردارند. در تبیین اعمال مذهبی، تئوری های محرومیت، جامعه پذیری مذهبی، و اعتقادات آموزه ای سه رویکرد نظری عمده و مسلط در تحقیقات جامعه شناسی محسوب می شوند. در این مقاله پژوهشی تلاش شده است که از سویی، ایده های اساسی این سه تئوری در مدلی نظری تلفیق گردد تا بر غنای تبیینی موضوع تحقیق یعنی اعمال مذهبی افزوده شود و از سویی دیگر، بعضی پیش بینی های رقیب این سه تئوری مورد ارزیابی تجربی قرار گیرد تا مرجح بودن هر یک از آنان آشکارتر گردد. مدل نظری تدوین شده با داده های حاصل از جمعیت ملی ایرانیان (4937=n) مقابله شد تا میزان برازش تجربی آن آشکار شود. به طور کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مدل نظری منبعث از تئوری های مزبور به طور کلی و یک جا توانست حدود سه چهارم (73 درصد) از تغییرات اعمال مذهبی افراد تحت مطالعه را توضیح دهد. با وجود این، تئوری محرومیت نتوانست حمایت تجربی به دست آورد. همچنین، یافته های این تحقیق بار دیگر بر اهمیت جامعه پذیری مذهبی صحه گذاشت و نشان داد که اعمال مذهبی افراد عمدتا تابع مستقیمی از تجربیات جامعه پذیری مذهبی آنان است.

احساس اثرمندی سیاسی دارای دو بعد درونی و بیرونی است. بعد درونی آن دلالت بر توانایی افراد در تاثیرگذاری بر فرایندهای سیاسی و بعد بیرونی آن دلالت بر درک پاسخ گویی حکومت دارد. از ترکیب این دو بعد، چهار حالت عمده شامل دلگرمی سیاسی، بی تفاوتی سیاسی، نومیدی سیاسی و اعتراض سیاسی حاصل می شود. تغییر حالات چهارگانه اثرمندی موکول به تغییر سطح اعتماد سیاسی، مشارکت انتخاباتی، علاقه سیاسی، ترجیح ایدئولوژیک و پایگاه اجتماعی اقتصادی است. نتایج تحلیل ثانویه حاضر که از یک نمونه 200 نفری از معلمان شهر نیشابور حاصل آمده، نشان می دهد اولا احساس اثرمندی سیاسی معلمان در بعد درونی کمتر از حد متوسط (48.9) و در بعد بیرونی کمی بیش از حد متوسط (56.6) است. ثانیا حالت دلگرمی سیاسی با 52.8 درصد فراوانی، رایج ترین حالت اثرمندی سیاسی معلمان و پس از آن حالت بی تفاوتی سیاسی با فراوانی 39.2 درصد قرار دارد. ثالثآ از بین متغیرهای پیش بینی کننده اثرمندی سیاسی، دو متغیر اعتماد سیاسی و مشارکت انتخاباتی، اثر تعیین کننده تری بر تغییر حالات اثرمندی سیاسی (از بی تفاوتی به دلگرمی سیاسی) دارند. به طوری که 58 تا 78 درصد از تغییر حالات اثرمندی، موکول به تغییر سطح اعتماد سیاسی و مشارکت انتخاباتی برآورد گردیده است. رابعآ با آگاهی از قوت و ضعف اعتماد سیاسی و مشارکت انتخاباتی معلمان، در 92.3 درصد از موارد حالت دلگرمی و در 84.2 درصد از موارد، حالت بی تفاوتی سیاسی آن ها را به درستی می توان پیش بینی نمود.

هدف این مقاله بررسی فرآیند و پیامدهای اجتماعی برچسب در مبتلایان به اچ ای وی/ایدز در شهر مشهد می باشد. روش تحقیق، کیفی و تکنیک آن، مطالعه موردی (سرگذشت پژوهی) می باشد. جامعه مورد بررسی کلیه بیماران اچ ای وی یک مرکز درمانی عفونی رفتاری واقع در شهر مشهد بود که گزینش آن ها به صورت هدفمند و بر اساس شیوه ابتلا صورت گرفت. داده ها با استفاده از مصاحبه های عمیق و نیمه متمرکز جمع آوری شد. نتایج نشان می دهد که انگ (برچسب زنی) در نقض حقوق انسانی و عدم پایبندی به درمان تاثیر دارد. یافته های این تحقیق همسو با تحقیقات دیگری در داخل و خارج از ایران، نشان می دهد که انگ اچ ای وی هم ابعاد شخصی و هم ابعاد عمومی دارد. معمولا علاوه بر بیمار، کسان دیگری که به نحوی با بیمار در تماس هستند، ممکن است در برابر بیماری واکنش نشان دهند. این واکنش ها به شکل گرفتن تفسیرهای شخصی درباره بیمار کمک می کند و می تواند چالش هایی برای درک از خویشتن و نیز روابط تثبیت شده او به وجود آورد. محقق نتیجه گرفت که در هر حال داغ ننگ از باورها و برداشت های کلیشه ای سرچشمه می گیرد و بدین جهت بهداشت فرد و جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد.